Γυμνάσιο και Λυκειακές Τάξεις Αρμενίου: "Οικολογία και Θεολογία"

Υπεύθυνοι Καθηγητές: Ανδρεόπουλος Χαράλαμπος
Πέγκας Δημήτριος
Η θέση και η σχέση του κτίσματος μέσα στην Κτίση
Α΄ ενότητα: «Η ΦΥΣΗ ΩΣ ΜΕΓΙΣΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ»
Χαρακτηριστικές φράσεις από την Αγία Γραφή:
«Oυκ επ΄άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος».
«Ο κόσμος θεογνωσίας εστίν παιδευτήριον».
«Καταμάθατε τα κρίνα του αγρού πως αυξάνει, ου κοπιά ουδέ νήθει. Λέγω δε υμιν ότι ουδέ Σολομών εν πάση τη δόξη αυτού περιεβάλετο ως εν τούτων».

«Ας φτιάξουμε τον άνθρωπο κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν».
«Εργάζεσθε και φυλάσσειν»: Αποστολή μας η διαφύλαξη του Περιβάλλοντος!
* ο Θεός χάρισε στον άνθρωπο τον Παράδεισο για τόπο κατοικίας και τρόπο ζωής του. * Στον Παράδεισο ο άνθρωπος ζει αρμονικά σε μια κοινωνία αγάπης με τον συνάνθρωπο του, το Θεό και τη φύση.
* Εργάζεται ευτυχισμένος για την προστασία του Παραδείσου ως τρόπου ζωής και αντλεί καρπούς από αυτόν.
* Η έννοια της έλλειψης δεν υπάρχει στον Παράδεισο. `Ολα φτάνουν και περισσεύουν. Ποτέ ο άνθρωπος δε βρέθηκε στην ανάγκη να υπερβεί τα όρια που του έδωσε ο Θεός, τη μια και μοναδική εντολή. Να μη φάει από τον απαγορευμένο καρπό.

ΑΜΑΡΤΙΑ
* Κι’ όμως, ο άνθρωπος το κάνει αυτό από απληστία. Υπερβαίνει τα όρια, και παραβαίνει την εντολή, όχι από πραγματική ανάγκη, αλλά από εγωισμό και ματαιοδοξία. Ενώ ο Θεός του χαρίζει απλόχερα με το παραπάνω ότι χρειάζεται για να ζήσει ευτυχισμένος, ο άνθρωπος δεν είναι ικανοποιημένος, αλλά θέλει περισσότερα. Τρώγει, λοιπόν, τον απαγορευμένο καρπό. Ο Θεός τον είχε προειδοποιήσει ότι αν φάει τον απαγορευμένο καρπό, θα χάσει τον Παράδεισο. Και πράγματι τον χάνει
* Κόβει λοιπόν, τον απαγορευμένο καρπό. Υπερβαίνει, δηλαδή τις δυνατότητες της Γης. Αντλεί περισσότερο νερό από τη δυνατότητα της Γης να το αναπαράξει. Σκορπίζει περισσότερα καυσαέρια από τη δυνατότητα της ατμόσφαιρας να αυτοκαθαριστεί. Τρώγει περισσότερο κρέας από τη δυνατότητα αναπαραγωγής των ζώων. Κόβει δένδρα για ξυλεία, ή για άλλους λόγους, πολύ περισσότερα από τη δυνατότητα αναπλήρωσης των.
1. Η ΩΡΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΘΕΟΚΤΙΣΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Και ειδεν ο Θεός τα πάντα και ιδού καλά λίαν (ΓΕΝΕΣΙΣ)
Τον Κύριον υμνείτε τα έργα καί υπερυψούται… (ΥΜΝΟΣ ΤΡΙΩΝ ΠΑΙΔΩΝ)
Ευλογειτε γη, όρη και βουνοί, πηγαί, θάλασσα και ποταμοι και πάντα τα κινούμενα εν τοις ύδασι. (ΨΑΛΜΟΙ)
Πάντα Θεόν υμνεί και δοξάζει φωναίς αλαλήτοις. (ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΡΗΣΗ)
Σοι προσφέρει ύμνον πάσα η κτίσις, τω δημιουργώ όλων.(ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ ΟΡΘΡΟΥ)
Ευλογείτε πηγαί, θάλασσα και ποταμοί και πάντα τα κινούμενα εν τοις ύδασι τον Κύριον. (ΨΑΛΜΟΙ)
Του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής. (ΨΑΛΜΟΙ)
2. Η ΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΚΤΙΣΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Σε δοξάζει Σελήνη. (ΨΑΛΜΟΙ)
Ευλογητός Κύριος ο Θεός, ο ποιών θαυμάσια μόνος. (ΨΑΛΜΟΙ)
Αλαλάξατε τω Κυρίω, πάσα η γη. (ΨΑΛΜΟΙ)
Ως εμεγαλύνθη τα έργα σου Κύριε, πάντα εν σοφία εποίησας. (ΨΑΛΜΟΙ)
Είπατε τω Θεω ως φοβερά τα έργα σου, δεύτε και ίδετε τα έργα του Θεού.(ΨΑΛΜΟΙ)
3. Η ΙΕΡΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ
Εκ Σιών η ευπρέπεια της ωραιότητος αυτού. (ΨΑΛΜΟΙ )
Του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής. (ΨΑΛΜΟΙ)
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ
Στην εικονογραφία της Ορθόδοξης Εκκλησίας απεικονίζεται η φύση αρμονικά σχηματοποιημένη με τον άνθρωπο. Το γεγονός ότι ο άνθρωπος ως κορωνίδα της δημιουργίας προβάλλεται πάντοτε στο προσκήνιο ενώ η υπόλοιπη φύση τοποθετείται ως περίγυρος, φανερώνει την κυριαρχία του ανθρώπου σ’ αυτήν αλλά και την ευθύνη του για μια αρμονική συνύπαρξη μαζί της.

Σχέση Εκκλησίας - φύσης
Η Λατρευτική Παράδοση της Εκκλησίας, δίνει στη φύση την καλύτερη θέση που θα μπορούσε, χρησιμοποιώντας για τη Θεία Κοινωνία, το κρασί και το ψωμί, δυο καθημερινής χρήσης υλικά που παράγονται από τη φύση και τον ευλογημένο κόπο του αγρότη, του κατ' εξοχήν ανθρώπου του λαού, που συνυπάρχει και συνδημιουργεί με τη φύση. Μετατρέπει μυστηριωδώς, κατά τη Θεία Λειτουργία, το κρασί και το ψωμί σε Σώμα και Αίμα του Κυρίου. `Ετσι η Εκκλησία, δίνει το στίγμα της σχέσης της με τη φύση.
Εξουσία, αλλά και υποχρέωση
Ως Κορωνίδα της Δημιουργίας, ο άνθρωπος έχει εξουσία πάνω στη φύση. Μια εξουσία όμως που χαρακτηρίζεται από την πατρική προστατευτική διάθεση. Τη διάθεση του καλού βασιλιά που γνοιάζεται για την ευημερία του λαού του, και φροντίζει να τον προστατέψει από κάθε εχθρό.
Ο άνθρωπος δεν φέρθηκε στη φύση σαν καλός βασιλιάς, αλλά σαν εκμεταλλευτής κατακτητής. `Ετσι φτάσαμε στο σημείο σήμερα να χάνουμε τη φύση.
Πρέπει να αλλάξει η ανθρώπινη νοοτροπία και συμπεριφορά.
Τι θα είχε να πει η Ορθόδοξη θεολογία για το θέμα αυτό που είναι τόσο ζωτικής σημασίας, για το οικολογικό πρόβλημα; Για την Ορθοδοξία, κάθε δυναστευτικό φέρσιμο απέναντι σ’ οποιοδήποτε δημιούργημα του Θεού, άνθρωπο, ζώο, φυτό, ή οποιοδήποτε άλλο στοιχείο της φύσης, αποτελεί προσβολή κατά του Δημιουργού.
*Ο μόνος δρόμος επιστροφής στον παράδεισο, δηλαδή στην αρχέτυπη, φυσική κατάσταση ανθρώπου και περιβάλλοντος είναι όταν βιώνουμε στην καθημερινή μας ζωή και στη νοοτροπία μας ανόθευτα και ακέραια την Ορθόδοξη παράδοση…
Οι απόψεις της εκκλησίας είναι οι εξής:
* Το οικολογικό πρόβλημα είναι ηθικό ζήτημα και όχι τεχνικό θέμα.
* Η φύση δεν είναι κτήση του ανθρώπου, κτήμα και ιδιοκτησία του.
* Η φύση είναι η κτίση του Θεού.
"…ευελπιστούμεν ότι ο Θεός θα προνοήση και πάλιν διά τον άνθρωπον, θα φωτίση την διάνοιαν και θα αναθερμάνη την καρδίαν αυτού και την συμπάθειαν προς την αρμονίαν και την ωραιότητα του κόσμου."
(Απόσπασμα από ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου σε εκδήλωση στους καταρράκτες του Νιαγάρα 29 Μαίου 1998).

Περιβαλλοντική Ηθική - Οικολογία - Θεολογία
Η συνεχιζόμενη καταστροφή του πλανήτη μας είναι το Νο 1 πρόβλημα της ανθρωπότητας, ένα πρόβλημα που αφορά όλους τους λαούς, όλες τις ηλικίες, όλες τις πολιτικές, όλες τις θρησκείες.
Οι σύγχρονες αιχμές του περιβαλλοντικού προβλήματος είναι:
1. Η Μόλυνση Αέρα: Ο καπνός από τις καπνοδόχους εργοστασίων και Οικιών, αλλά και τα καυσαέρια των αυτοκινήτων, μπορεί να έχει επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία με την πρόκληση προβλημάτων αναπνοής.
2. Θόρυβος: Ο θόρυβος μας περιβάλλει παντού, εάν είμαστε στο σπίτι, στο σχολείο ή εξω
3. Μόλυνση του Νερού: Τα εργοστάσια μπορούν επιτρέπουν στα απόβλητα να καταλήξουν στους ποταμούς. Οι βιομηχανίες χρησιμοποιούν το νερό για την ψύξη του μετάλλου τους και επιστρέφουν το θερμό ύδωρ στους ποταμούς. Τα φυτοφάρμακα έχουν επιτραπεί να τρέχουν στο καλλιεργήσιμο έδαφος και να μολύνουν τα ρεύματα και τους ποταμούς. Αυτό μπορεί να σκοτώσει τα ψάρια. Το ύδωρ βροχής που είναι έτσι μολυσμένο γίνεται όξινο.
4. Η "τρύπα" του όζοντος,και η άνοδος της θερμοκρασίας
το φαινόμενο του θερμοκηπίου, το λιώσιμο των πάγων. Η αλλαγή του κλίματος χρειάζεται πολύ χρόνο για να αντιστραφεί...
5. Η εκτεταμένη μόλυνση του περιβάλλοντος.

6. η μαζική καταστροφή της χλωρίδας και της πανίδας.
7. H ξηρασία.
8. το ενεργειακό πρόβλημα.
Η εμπειρία όμως των τελευταίων δεκαετιών έχει δείξει πως δεν αρκεί μία απλή πληροφόρηση για τα οικολογικά προβλήματα και ένα γενικό κάλεσμα για δραστηριοποίηση.
Χρειάζεται μία βαθύτερη ευαισθητοποίηση, η οποία θα βασίζεται όχι μόνο σε μελλοντικούς φόβους και απειλές για την καταστροφή του περιβάλλοντος, αλλά, πολύ περισσότερο, σε θετικές αξίες, όπως:
* η εκτίμηση για τη φύση και η αγάπη για τα όλα τα έμψυχα όντα,
* η ανάπτυξη επαφής του ανθρώπου με τη φύση, κ.α.
Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να διαμορφώσουμε οικολογική συνείδηση. Ακόμη και με μικρά βήματα μπορούμε να πετύχουμε αποτελέσματα.
Μόλις προ ημερών διαβάσαμε στον τύπο την πρόβλεψη του διαπρεπούς επιστήμονα Steven Hawking ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα οδηγήσει κατά αυτόν σε πλήρη αφανισμό της ανθρώπινης ζωής μέχρι το 3000 μ.Χ. και ότι ο μόνος τρόπος για να διασωθεί η ζωή θα είναι… η μεταφορά της σε άλλους πλανήτες.

Τι απαντήσεις δίνουν οι θρησκείες του κόσμου στο οικολογικό πρόβλημα;

ΙΟΥΔΑΪΣΜΟΣ
Πιστεύει ότι ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο και όλα μέσα σε αυτόν. Ο Θεός έκανε τα ζώα και τα φυτά. Τα ανθρώπινα όντα είναι το σημαντικότερο μέρος της δημιουργίας του Θεού. Επιπλέον, τα ανθρώπινα όντα έχουν την ευθύνη να φροντίσουν τη δημιουργία του Θεού. Πρέπει να ενεργήσουμε ως επιστάτες ή διαχειριστές του κόσμου. Από τα βαθύτερα μηνύματα της Π.Δ. είναι η διαφύλαξη της βιοποικιλότητας, καθώς ο Θεός παρήγγειλε στο Νώε να διαφυλάξει στην Κιβωτό ζεύγη από όλα τα είδη των ζώων.

ΙΝΔΟΥΪΣΜΟΣ
O Iνδουισμός θεωρεί ότι είμαστε όλοι συνολικά εξαρτώμενοι από το περιβάλλον. Πιστεύει ότι είναι σημαντικό να γίνει σεβαστεί η εργασία του Θεού. Ακόμη και στη λατρεία μας υποβάλλουμε το σεβασμό μας στα βουνά, τους ποταμούς, καθώς επίσης και τα φυτά, τα δέντρα και τα ζώα. Η γη είναι η μητέρα μας κι εμείς όλοι τα παιδιά της. Από τη στιγμή, που όλα μέσα στη φύση αλληλοεξαρτώνται, όλα είναι το ίδιο ιερά, τίποτε δεν είναι ανώτερο από κάποιο άλλο.

ΒΟΥΔΙΣΜΟΣ
Ο βουδισμός είναι θρησκεία της αγάπης, της κατανόησης και του οίκτου. Οι βουδιστές θεωρούν ότι είναι σημαντικό να προστατευθεί το περιβάλλον επειδή όλοι στηρίζονται επάνω του για την επιβίωση
«Έχουμε δημιουργήσει κοινωνία στην οποία οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι, και στην οποία το άτομο κλείνεται έτσι στα προβλήματά του».

ΙΣΛΑΜ
Khilafah είναι μια αραβική λέξη που σημαίνει το διάδοχο ή τον υπεύθυνο. Οι Μουσουλμάνοι θεωρούν ότι οι άνθρωποι έχουν την ευθύνη να φροντίσουν όσα ο Θεός δημιούργησε , και τα έχει τοποθετήσει στην εμπιστοσύνη και την προσοχή των ανθρώπων που ζουν στη γη. Δεν είμαστε δημιουργοί του κόσμου, αλλά εκπρόσωποι του Αλλάχ στη γη. "Ο Αλλάχ έφτιαξε τον ουρανό και τη γη…" (Sura 45:12-13).
Ο Αλλάχ δημιούργησε τον άνθρωπο με σκοπό τη συντήρηση του φυσικού περιβάλλοντος.
1. ΟΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΟΤΙ Ο ΑΛΛΑΧ ΤΟΥΣ ΕΔΩΣΕ ΤΟ ΚΑΘΗΚΟΝ ΤΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΗ.
2. ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ.
3. ΟΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΟΤΙ ΤΗ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΕΩΣ ΘΑ ΡΩΤΗΘΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΑΥΤΗ.
4. ΕΙΝΑΙ ΛΑΘΟΣ ΝΑ ΠΡΟΤΑΣΣΟΥΝ ΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΗ.

ΣΙΝΤΟΪΣΜΟΣ
Οι πεποιθήσεις του Σιντοϊσμού και η στάση του απέναντι στη φύση συνδέονται άμεσα με τη στενή σχέση της φύσης των θεοτήτων (Kami) και των ανθρώπινων όντων. Στον ιαπωνικό κόσμο τα φυσικά και κοινωνικά περιβάλλοντα είναι αλληλένδετα.

ΤΑΟΪΣΜΟΣ
Στον Ταοϊσμό η βασική σχέση του ανθρώπου με το φυσικό Περιβάλλον είναι το wu wei. Αυτό σημαίνει «μη δράση», αλλά όχι αδράνεια. Πρέπει να εννοηθεί ως μία δράση, που βασίζεται σε δύο αρχές: Τίποτα δεν πρέπει να σπαταληθεί και τίποτε να πηγαίνει ενάντια στη φύση.

Συμπέρασμα: Χωρίς την θεραπεία του ανθρώπου από τον εγωκεντρισμό, τον ευδαιμονισμό, την περιφρόνηση προς τον υλικό κόσμο, η οικολογική κρίση απλώς θα επιδεινώνεται.
Αν συνεχίσουμε την πορεία αυτή η πρόβλεψη ενός αποκαλυπτικού τερματισμού της ζωής τουλάχιστον στην ανθρώπινη μορφή της δεν είναι ζήτημα προφητείας αλλά αναπόφευκτη κατάληξη.
Πρέπει να αλλάξει η ανθρώπινη νοοτροπία και συμπεριφορά.

Τι θα είχε να πει η Ορθόδοξη θεολογία για το θέμα αυτό που είναι τόσο ζωτικής σημασίας για το οικολογικό πρόβλημα;

Ποιά θα είναι τα θεμέλια πάνω στα οποία θα οικοδομηθεί η οικολογική συνείδηση; Για τους ανθρώπους που πιστεύουν στον Θεό, το θεμέλιο φυσικά δεν μπορεί να είναι άλλο από την Αγία Γραφή, τον Λόγο του Αιώνιου Δημιουργού μας. Πολλοί ίσως απορήσουν με αυτόν τον ισχυρισμό και αναρωτηθούν: τί σχέση μπορεί να έχει η Αγία Γραφή με τη φύση και την οικολογική συνείδηση;
Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τι λέει η Αγία Γραφή για τη φύση, τον υλικό κόσμο, και θα καταλάβουμε πως από αυτά μπορούμε να διδαχτούμε την εκτίμηση, το σεβασμό και την αγάπη για τη Δημιουργία του Ουράνιου Πατέρα μας. Και μία τέτοιου είδους μελέτη δίνει πολύ χρήσιμες αρχές όχι μόνον σε συνειδητούς πιστούς, αλλά και σε κάθε καλοπροαίρετο άνθρωπο.

Οι απόψεις της εκκλησίας είναι οι εξής:

* Το οικολογικό πρόβλημα είναι ηθικό ζήτημα και όχι τεχνικό θέμα.
* Η φύση δεν είναι κτήση του ανθρώπου, κτήμα και ιδιοκτησία του.
* Η φύση είναι η κτίση του Θεού.
* Εμείς είμαστε διαχειριστές, οικονόμοι και φύλακες της φύσης.
* Η λατρευτική πράξη της εκκλησίας μας εμπνέει οικολογικό ήθος.
* Η ασκητική παράδοση και η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανών ενσαρκώνει μέχρι σήμερα το οικολογικό ήθος της εκκλησίας μας.
Ο σημερινός άνθρωπος θα πρέπει να καταλάβει ότι οικολογική συνείδηση σημαίνει πρώτα απ' όλα

* συμφιλίωση με το Θεό. Αυτή φέρνει

* την αγάπη για το συνάνθρωπο και
* για το φυσικό περιβάλλον.

Συντακτική ομάδα γυμνασίου
Κωστόπουλος Αθανάσιος
Νταλούσιος Νικόλαος
Νταμπεγλιώτης Σωτήριος
Χριστοδούλου Γεώργιος
Παπαστεργίου Ελένη
Δημόπουλος Γεώργιος
Ηλιοπούλου Εριφύλη
Ηλιοπούλου Ευανθία
Νταλούσιου Αικατερίνη
Σταυράκη Αμαλία
Τσαγγάρη Ελισάβετ
Συντακτική ομάδα Λ. Τ. Αρμενίου
Θεοχαροπούλου Ευαγγελία
Κουτέρη όλγα
Νάρη Αλεξάνδρα
Παπαστεργίου Αποστολία
Τσίκα Γεωργία
Χούρλιας Κωνσταντίνος
Μέγγουρα Αικατερίνη
Μητσάρα Μαρία
Μπανταβάνου Γεωργία
Παπαστεργίου Βάιος
Τσιγαρδή Βασιλική
Χατζή Κωνσταντίνα
Υπεύθυνοι προγράμματος οι καθηγητές:
Χαράλαμπος Ανδρεόπουλος Π.Ε. 17. , ΠΕ. 01
Δημήτριος Πέγκας Π. Ε. 01


Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ:
Ορθόδοξη θεολογική προσέγγιση
Σεβ. Μητροπολίτης Περγάμου κ. Ιωάννης
Από τα πρακτικά του διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου «Επιστήμες Τεχνολογίες αιχμής και Ορθοδοξία», 4-8 Οκτωβρίου 2002

Η ομιλία μου έρχεται σε μια στιγμή που οι προσδοκίες από την Εκκλησία είναι ίσως μεγαλύτερες από ότι θα μπορέσει η ταπεινή μου αυτή ομιλία να ικανοποιήσει. Παρ' όλα αυτά θα προσπαθήσω, λαμβάνοντας υπόψη ότι στον χώρο αυτό συναντώνται η θεολογία με την επιστήμη και συνεπώς θα μοιράσουμε, θα έλεγα, το χρέος μεταξύ μας. Kαι η πεποίθηση που θα απορρεύσει από αυτή την ομιλία νομίζω είναι ότι ούτε η Εκκλησία μόνη της μπορεί να δώσει τη λύση αλλά ούτε και η επιστήμη μόνη της μπορεί να δώσει τη λύση στο μεγάλο αυτό πρόβλημα. Πρέπει μαζί να φροντίσουμε γι' αυτό. Όντως ευχαριστώ θερμά τον Μακαρ. Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Χριστόδουλο και τους οργανωτές του σημαντικού αυτού συνεδρίου για την πρόσκληση να λάβω μέρος και να μιλήσω στην εκλεκτή αυτή ομήγυρη. Πέρα από την μεγάλη τιμή που αισθάνομαι να περιποιεί στην ταπεινότητά μου η πρόσκληση αυτή, η πραγματοποίηση ενός τέτοιου συνεδρίου, στο οποίο διαπρεπείς εκπρόσωποι των θετικών επιστημών συναντώνται με εκπροσώπους της Εκκλησίας και της θεολογίας για να προβληματιστούν από κοινού ως προς το χρέος όλων μας έναντι του Θεού, του ανθρώπου και της ιστορίας. (...)
Ο διάλογος μεταξύ επιστήμης και θεολογίας αποτελεί ζωτική ανάγκη στην εποχή μας, δεδομένου ότι ο σύγχρονος άνθρωπος έχει εναποθέσει μεγάλο μέρος των προσδοκιών του σε ένα τέτοιο διάλογο. Επιστήμη και θεολογία. Οι δύο αυτοί κατά το παρελθόν αντίπαλοι, που έφθασαν στο σημείο του πλήρους διαχωρισμού των αρμοδιοτήτων τους, βλέπουν πλέον ότι έχουν ανάγκη ο ένας τον άλλον, αν δεν πρόκειται να οδηγήσουν τον άνθρωπο και τον κόσμο στην καταστροφή. Τα τεράστια προβλήματα που δημιουργεί η ραγδαία πρόοδος των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας στην εποχή μας καθιστoύν διαρκώς και περισσότερο αναγκαία την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών δυνάμεων του ανθρώπου, ενώ η αδιαφορία της Εκκλησίας και της θεολογίας για το φυσικό κόσμο και την υλική κτίση εν ονόματι δήθεν της αποκλειστικά πνευματικής της αποστολής αποδεικνύεται πλέον απαράδεκτη ή και επικίνδυνη. Οι διαπιστώσεις αυτές προβάλλουν ως αυτονόητες και προφανείς σε σχέση με το λεγόμενο οικολογικό πρόβλημα. Αποτελεί πλέον γενική συνείδηση ότι η οικολογική κρίση είναι ίσως το σοβαρότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα στις μέρες μας και το ακούσαμε αυτό ανάγλυφα στις προηγούμενες ομιλίες. Ίσως ακούγεται αυτό ως υπερβολή αλλά δύσκολα θα βρεθεί σοβαρός επιστήμονας και υπεύθυνος παρατηρητής της πορείας των πραγμάτων ο οποίος θα διαφωνούσε. Αν συνεχίσουμε την πορεία αυτή η πρόβλεψη ενός αποκαλυπτικού τερματισμού της ζωής (...) τουλάχιστον στην ανθρώπινη μορφή της δεν είναι ζήτημα προφητείας αλλά αναπόφευκτη κατάληξη.
Μόλις προ ημερών διαβάσαμε στον τύπο την πρόβλεψη του διαπρεπούς επιστήμονα Steven Hawking ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα οδηγήσει κατά αυτόν σε πλήρη αφανισμό της ανθρώπινης ζωής μέχρι το 3000 μ.Χ. και ότι ο μόνος τρόπος για να διασωθεί η ζωή θα είναι, κατά την γνώμη του, η μεταφορά της σε άλλους πλανήτες. Ενώπιον αυτής της καταστάσεως το χρέος της Εκκλησίας και της θεολογίας είναι προφανές και επιτακτικό. Είναι δε ένα χρέος που δεν μπορεί να εξοφληθεί χωρίς τη συνεργασία με την επιστήμη, όπως είπα προηγουμένως. Έχει ήδη παρατηρηθεί από τον αμερικανό ιστορικό Lynn Whites ότι οι ιστορικές ρίζες του οικολογικού προβλήματος βρίσκονται στην χριστιανική θεολογία, -αλίμονο!- θα διευκρίνιζα βεβαίως στην δυτική χριστιανική θεολογία. Χωρίς μια συγκεκριμένη αντίληψη για τις σχέσεις του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον δεν θα είχαμε την κρίση αυτή και χωρίς μια ορθή αντίληψη για την σχέση αυτή δεν θα ξεπεραστεί αυτή η κρίση. Το οικολογικό πρόβλημα έχει πελώριες πνευματικές διαστάσεις. Χωρίς την θεραπεία του ανθρώπου από τον εγωκεντρισμό, τον ευδαιμονισμό, την περιφρόνηση προς τον υλικό κόσμο, η οικολογική κρίση απλώς θα επιδεινώνεται. Πρέπει να αλλάξει η ανθρώπινη νοοτροπία και συμπεριφορά. Δεν επαρκεί η επιστήμη για αυτό χωρίς την Εκκλησία.
Όλα αυτά αναδεικνύουν τη σημασία που έχει το θέμα που μου ανατέθηκε στην σημερινή ομιλία. Άνθρωπος και φυσικό περιβάλλον. Τι θα είχε να πει η Ορθόδοξη θεολογία για το θέμα αυτό που είναι τόσο ζωτικής σημασίας για το οικολογικό πρόβλημα;
Πρώτον, η αποξένωση του ανθρώπου από το φυσικό περιβάλλον. Η σχέση του ανθρώπου με την φύση αποτελεί εξ ορισμού οξύ και, θα έλεγε κανείς, τραγικό πρόβλημα. Από το ένα μέρος ο άνθρωπος αισθάνεται πως είναι μέρος οργανικό του φυσικού κόσμου που τον περιβάλλει, ότι δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτόν και ότι είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό δέσμιός του. Όπως απεκάλυψε και προέβαλε με έμφαση η φιλοσοφία του υπαρξισμού στην εποχή μας, η τραγωδία του ανθρώπου βρίσκεται στο ότι έχει ριχτεί μέσα στον κόσμο και προσπαθεί να επιβιώσει αγωνιζόμενος και αντιπαλεύοντας προς έναν κόσμο εχθρικό. Αυτό σημαίνει ότι σε αντίθεση προς τα άλλα όντα ο άνθρωπος εξ ορισμού τείνει να υπερβεί τον υλικό κόσμο του οποίου οργανικό μέρος είναι, αισθανόμενος ότι και ανήκει και δεν ανήκει σε αυτόν, ότι η πατρίδα του και ο προορισμός του ξεπερνούν αυτόν τον κόσμο στον οποίο ζει και του οποίου είναι όμως οργανικό μέρος.

Έτσι τίθεται βιωματικά και στην συνέχεια λογικά, δηλαδή φιλοσοφικά ακόμη και επιστημονικά, το ερώτημα της ταυτότητας ή του ορισμού του ανθρώπου. Τι είναι ο άνθρωπος; «Τι εστίν άνθρωπος, τι μιμνήσκειν αυτού;» ρωτάει ο ψαλμωδός τον Θεό. Ο ορισμός του ανθρώπου έχει επιχειρηθεί πολλές φορές στην ιστορία χωρίς αναφορά και συσχέτιση προς το φυσικό περιβάλλον. Κλασική περίπτωση είναι η αρχαία ελληνική φιλοσοφία στην πλατωνική κυρίως μορφή της, αλλά και πολλές θεολογικές αντιλήψεις διαμέσου των αιώνων επηρεασμένες πάντοτε σε τελική ανάλυση από τον πλατωνισμό αμέσως ή εμμέσως. Κύρια μορφή του ορισμού αυτού υπήρξε η έννοια της ψυχής. Η ταυτότητα του ανθρώπου βρίσκεται στην ψυχή, η οποία δεν αποτελεί οργανικό μέρος του φυσικού κόσμου, αλλά είναι αυθύπαρκτη και αυθυπόστατη, η ουσία της είναι πνευματική και όχι υλική και επιβιώνει ανεξάρτητα από το σώμα, δηλαδή από την σχέση της με τον υλικό φυσικό κόσμο. Η πλατωνική αυτή αντίληψη επέδρασε βαθύτατα στην χριστιανική παράδοση και οι συνέπειές της υπήρξαν βαρυσήμαντες για το οικολογικό πρόβλημα. Η ταύτιση του ανθρώπου με την ψυχή του οδήγησε στις εξής αντιλήψεις στην διαδρομή της ιστορίας.
Πρώτον, στην αντίληψη ότι ο χώρος και ο χρόνος, που αποτελούν ουσιώδη συστατικά του φυσικού κόσμου που μας περιβάλλει, αποτελούν μαζί με το φθαρτό σώμα φυλακή της ψυχής. Ο άνθρωπος για να βρει τον εαυτό του πρέπει να απελευθερωθεί από το σώμα του, από τον χώρο και τον χρόνο, δηλαδή από το φυσικό του περιβάλλον και να ζήσει μια άυλη και άχρονη ύπαρξη σε μια αιωνιότητα που δεν συνδέεται με τον υλικό κόσμο.
Δεύτερον, αφού ο άνθρωπος μπορεί να νοηθεί χωρίς την σχέση του με τον φυσικό κόσμο, σε τελική ανάλυση δεν έχει καμιά σημασία για τον άνθρωπο αν ο φυσικός κόσμος που τον περιβάλλει αφανιστεί. Μάλιστα για πολλούς εκπροσώπους της αρχαίας χριστιανικής θεολογίας, όπως ο Ωριγένης και εν μέρει και ο Αυγουστίνος, στη βασιλεία του Θεού, δηλαδή στον έσχατο προορισμό και στην κατάληξη του ανθρώπου, θα επιζήσουν μόνο ψυχές. Ο φυσικός κόσμος εκτός των ψυχών των ανθρώπων και των ασωμάτων αγγέλων είναι προορισμένος να χαθεί. Στο ερώτημα «τι εστίν άνθρωπος;» η απάντηση είναι στην περίπτωση αυτή, άυλο πνεύμα, ψυχή αθάνατη και αιώνια, κάτι που μπορεί να νοηθεί χωρίς το σώμα και το φυσικό περιβάλλον.
Παρόμοια προσπάθεια ταυτισμού και ορισμού του ανθρώπου χωρίς αναφορά στο φυσικό περιβάλλον, μια τροποποιημένη μορφή του πλατωνικού ψυχοκεντρισμού, έγινε κυρίως στην Δύση κατά τον Μεσαίωνα και τους νεότερους χρόνους με τον ορισμό του ανθρώπου ως λογικού και σκεπτόμενου όντος. Στο ερώτημα «τι εστίν άνθρωπος;», η απάντηση που δόθηκε στην περίπτωση αυτή ήταν «ζώον λογικόν» που εσήμαινε δυνάμενο να σκέπτεται, να έχει συνείδηση του εαυτού του και του κόσμου. Οι ρίζες του ορισμού αυτού ανάγονται στον Αυγουστίνο και τον Βοήθιο, κορυφώνονται όμως στον αυγουστίνιο μοναχό Καρτέσιο, τον πατέρα του διαφωτισμού και εν πολλοίς της μαθηματικής και φυσικής επιστήμης των νεοτέρων χρόνων με την περίφημη φράση του: «cogito ergo sum».
Οι συνέπειες της αποσυνδέσεως αυτής του ανθρώπου από το φυσικό περιβάλλον υπήρξαν καίριες για την οικολογία. Έτσι, πρώτον, ο άνθρωπος ανέπτυξε τις διανοητικές του ικανότητες μονομερώς και ανεξάρτητα από το σώμα του. Η ανάπτυξη των Μαθηματικών ως οργάνου παραγωγής καθαρής διανοήσεως (intelligence) οδηγεί ραγδαία ήδη στη δημιουργία σκεπτομένων όντων τα οποία δεν έχουν ανάγκη του ανθρωπίνου σώματος για να παράγουν νόηση. Το πρόβλημα, το οποίο με τόση εμβάθυνση και λεπτότητα ανέλυσε στην εισαγωγική του ομιλία στο συνέδριο αυτό ο ακαδημαϊκός κύριος Αρτεμιάδης, είναι πλέον αν απέμεινε το συναίσθημα ή η βούληση για το ον που λέγεται άνθρωπος, η αδύνατη νόηση, ή αν και αυτό έχει θυσιαστεί, η δυνατή νόηση, στον βωμό της καθαρής, δηλαδή της ασώματης νοημοσύνης. Από την άποψη της οικολογίας πάντως το καίριο και σημαντικό είναι ότι η νοημοσύνη αποσπάστηκε τόσο ριζικά από το ανθρώπινο σώμα ώστε να το καταργεί και να το αχρηστεύει. Αυτό είναι το πρόβλημα. Αυτό είναι και με τους computers και το internet. Και αυτό κάνει πολύ αμφισβητήσιμη, κατά την ταπεινή μου γνώμη, την αθωότητα της ουδετερότητας με την οποία προσεγγίζουμε συνήθως στην Εκκλησία τα επιτεύγματα αυτά της τεχνολογίας.
Ο μέγας και φοβερός κίνδυνος από τα επιτεύγματα αυτά δεν είναι μήπως μολυνθούν οι ψυχές των ανθρώπων από ανήθικες ιδέες και προγράμματα. Λες και δεν αρκεί η ανθρώπινη φαντασία στις καθημερινές εκφάνσεις της να τις μολύνει. Αλλά το ότι καταργείται σιγά σιγά το σώμα ως όργανο νοήσεως, αφού σκεπτόμεθα, επικοινωνούμε, ψωνίζουμε ακόμη και ερωτευόμαστε χωρίς το σώμα, αυτό το μοναδικό όργανο που μας συνδέει με το φυσικό μας περιβάλλον και με τους άλλους. Το σώμα πλέον αδυνατεί να παρακολουθήσει τη νόηση και την πληροφόρηση. Είναι τόσο ραγδαία η αύξηση της πληροφορήσεως που δεν μπορεί να την παρακολουθήσει το σώμα. Δεύτερον, ο άνθρωπος ανέπτυξε τις νοητικές του ικανότητες στην περίοδο κυρίως του Μεσαίωνα και εφεξής στους νεότερους χρόνους, σε βάρος του φυσικού του περιβάλλοντος.
Αυτό υπήρξε συνέπεια δύο παραγόντων. Πρώτον, του ότι διαπίστωσε ο άνθρωπος πόση δύναμη περικλείει η νόηση. Δεν είναι τυχαίο το ότι αυτός που προέφερε το «cogito ergo sum» έγραφε ήδη τον 17ο αιώνα στο «Discours de la methode», επί λέξει: «Με την πρόοδο της επιστήμης μπορούμε να φθάσουμε σε γνώσεις που θα ήταν πάρα πολύ χρήσιμες στην ζωή και θα μπορούσαμε να βρούμε μια πρακτική με την οποία η δύναμη και οι ενέργειες της φωτιάς, του νερού, του αέρα, των άστρων, των ουρανίων και όλων των άλλων σωμάτων που μας περιβάλλουν, το φυσικό περιβάλλον δηλαδή, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις κατάλληλες χρήσεις και έτσι να γίνουμε κύριοι και κάτοχοι της φύσεως», «maitre et possesseur de la nature». Το οικολογικό βάρος των λόγων αυτών του Καρτεσίου βρίσκεται στις έξι τελευταίες λέξεις, «κύριοι και κάτοχοι της φύσεως», ακριβώς χάρη στο «cogito ergo sum», δηλαδή στην δύναμη της γνώσεως. Γι' αυτό ο Francis Bacon, σε πιο ωμή ακόμα γλώσσα, απευθύνεται στον άνθρωπο και του λέει, «σου φέρνω τη φύση με όλα τα παιδιά της για να την κάνεις δέσμια στην υπηρεσία σου, σκλάβα σου». Θέλουμε μήπως άλλη πιο σαφή απόδειξη του πού έγκειται η ρίζα της οικολογικής μας κρίσεως; Στην απομόνωση και έξαρση της νοητικής ικανότητας ως του κυρίου χαρακτηριστικού της ταυτότητας του ανθρώπου. Βεβαίως η κριτική στην στάση αυτή έρχεται εύκολα στον νου μας. Μήπως δεν φταίει η έξαρση της νόησης αλλά η κακή χρήση της; Κάτι παρόμοιο λέμε και για το internet. Mήπως τελικά το πρόβλημα έγκειται στην κακή χρήση του;
Αν είναι έτσι τα πράγματα, τότε το βάρος πέφτει στην ηθική και όχι στην οντολογία. Το πρόβλημα δηλαδή δεν είναι ότι εξαίρουμε τη νοημοσύνη μας εις βάρος του φυσικού κόσμου αλλά ότι κάνουμε κακή χρήση της νοημοσύνης μας. Η λύση του οικολογικού προβλήματος τοποθετείται έτσι στην ηθική. Αλλά μια ηθική χωρίς οντολογική βάση, δηλαδή χωρίς να βασίζεται στην αλήθεια είναι από θεολογικής πλευράς απαράδεκτη. Το θέμα έτσι είναι όχι αν ο άνθρωπος ενεργεί σωστά ή όχι, ηθική, αλλά αν ενεργεί σύμφωνα με την αλήθεια του είναι του, της ταυτότητάς του. Το θέμα αυτό έχει άμεση σχέση με τον διάλογο επιστήμης και θεολογίας. Είναι πολύ εύκολο και αυτό συμβαίνει συνήθως, η επιστημονική αλήθεια και η θεολογική αλήθεια να μην συμπίπτουν ούτε να μας ενδιαφέρει αν συμπίπτουν ή όχι. Ο επιστήμονας έχει την δική του αλήθεια, τη φυσική, τη γνώση της φύσεως, και ο θεολόγος την πνευματική, αυτήν που πηγάζει από την πίστη. Αν είναι έτσι τότε πού θα συναντηθεί ο επιστήμονας με τον θεολόγο;
Όχι ασφαλώς στο σημείο της αλήθειας, αφού πρόκειται για δύο διαφορετικές αλήθειες. Συνήθως το σημείο της συναντήσεώς τους είναι η ηθική. Και οι δύο συμφωνούν στο ότι κάτι είναι καλό ή κακό, επιτρεπτό ή όχι κ.λπ. Αλλά με ποια κριτήρια; Προφανώς με κριτήρια ηθικών αξιών και κανόνων αποδεκτών αμφοτέρως. Ας συγκεκριμενοποιήσουμε το θέμα αυτό στο πρόβλημα του ανθρώπου και του φυσικού περιβάλλοντος. Όλοι, επιστήμονες και θεολόγοι, διαπιστώνουμε ότι το φυσικό περιβάλλον βλάπτεται από την έξαρση της ανθρώπινης νοημοσύνης έναντι της υλικής φύσεως. Αν θελήσουμε να λύσουμε το πρόβλημα με τη βοήθεια της ηθικής, θα πούμε ότι δεν βλάπτει η έξαρση αυτή αρκεί να μην κάνουμε κακή χρήση. Αν όμως βάλουμε το μαχαίρι μέχρι το κόκαλο, μέχρι το μεδούλι της αλήθειας, τότε θα διερωτηθούμε από κοινού, επιστήμονες και θεολόγοι, μήπως η έξαρση της νοημοσύνης έναντι της σωματικής και φυσικής υποστάσεως του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του προσκρούει στην αλήθεια του τι είναι άνθρωπος; Μήπως δηλαδή με όλα αυτά αλλοιώνουμε την έννοια του ανθρώπου; Στο ερώτημα αυτό δεν μπορούμε να αφήσουμε τον θεολόγο και τον επιστήμονα να έχουν τις δικές τους ο καθένας απόψεις. Η αλήθεια για το τι είναι άνθρωπος πρέπει να είναι κοινή μεταξύ επιστήμης και θεολογίας. Δεν μπορούμε να παίζουμε με δύο αλήθειες, εκείνη της γνώσεως και εκείνη της πίστεως. Ο επιστήμονας που είναι πιστός στο προσευχητάρι του αλλά αδιάφορος για το αν αυτό που διαπιστώνει στο εργαστήριο συμβιβάζεται ή όχι με τα δόγματα της πίστεώς του, έχει διχαστεί σχιζοφρενικά. Και εν πάση περιπτώσει έχει καταστήσει τον διάλογο επιστήμης και τεχνολογίας αδύνατο. Έτσι το θέμα της σχέσεως ανθρώπου και φυσικού περιβάλλοντος σε ένα πραγματικό διάλογο επιστήμης και τεχνολογίας θα πρέπει να επικεντρωθεί στο ερώτημα: Ποια σχέση του ανθρώπου με το φυσικό του περιβάλλον προσιδιάζει στην αλήθεια της ταυτότητάς του;
Η απάντηση στο ερώτημα αυτό πρέπει να συγκλίνει όσο περισσότερο γίνεται μεταξύ επιστήμης και θεολογίας. Κάθε απόκλιση πρέπει να ελέγχεται και να μην αποδίδεται απλώς σε διαφορετικές προϋποθέσεις. Μόνο έτσι η κοινή στάση θεολογίας και επιστήμης στο πρόβλημα του περιβάλλοντος θα έχει στέρεες οντολογικές και όχι απλώς ηθικές βάσεις. Έτσι πάμε στο δεύτερο σημείο. Η αλήθεια του ανθρώπου στη σχέση του με το φυσικό περιβάλλον κατά την Ορθόδοξο θεολογία.
Ας αρχίσουμε διευκρινίζοντας τι θέλουμε να πούμε με τον όρο Ορθόδοξη θεολογία. Δεν εννοούμε την θεολογία των Ορθοδόξων δογματικών εγχειριδίων. Ούτε μια βιωματική λεγόμενη θεολογία που αδιαφορεί για τα δόγματα της Εκκλησίας. Εννοούμε την θεολογία όπως διαμορφώθηκε στις βασικές της γραμμές από τους Πατέρες της Εκκλησίας, στην προσπάθειά τους να εκφράσουν σε διάλογο με την εποχή τους την πίστη του Ευαγγελίου. Και όπως αυτή βιώθηκε στο σώμα της Εκκλησίας, στη λατρεία, στην άσκηση και στο ήθος των μελών της. Με την επεξήγηση αυτή, ας επιχειρήσουμε να διαγράψουμε τους βασικούς άξονες της αντιλήψεως της Ορθοδόξου θεολογίας για την σχέση ανθρώπου και φυσικού περιβάλλοντος έχοντας πάντοτε κατά νουν το ερώτημα της αλήθειας για το τι είναι άνθρωπος.
Πρώτον, ο άνθρωπος είναι ψυχοσωματική οντότητα. Η αλήθεια του ανθρώπου δεν έγκειται στην ψυχή του αλλά στην οργανική ενότητα ψυχής, σώματος και κατά τινες πατέρες και πνεύματος. Αυτό είναι τόσο βασικό στην Ορθόδοξο πίστη ώστε κάθε αμφισβήτησή του να συνιστά αίρεση. Ο Ωριγένης που τοποθέτησε την ταυτότητα του ανθρώπου στην ψυχή του, ώστε να κάνει λόγο για προΰπαρξη των ψυχών προ της υλικής δημιουργίας του κόσμου, καταδικάστηκε από τους Πατέρες και από την Ε' Οικουμενική Σύνοδο ως αιρετικός. Η ψυχή του ανθρώπου γεννιέται μαζί με το σώμα του και το σπουδαιότερο δεν αναπαύεται τελικά αν δεν ανακτήσει το σώμα της. Ο αείμνηστος πατήρ Γεώργιος Φλωρόφσκι, ο μεγαλύτερος ίσως θεολόγος των χρόνων μας, το έθεσε επιγραμματικά: «το σώμα χωρίς την ψυχή είναι πτώμα, μα και η ψυχή χωρίς το σώμα είναι φάντασμα, δεν είναι σε καμιά περίπτωση άνθρωπος. Δεν είναι η αλήθεια του ανθρώπου». Με το λόγο ακριβώς αυτό αποτελεί δόγμα του συμβόλου της πίστεώς μας, ότι προσδοκούμε ανάσταση νεκρών, στα αρχαία σύμβολα σαρκός ή σωμάτων. Κάθε ανάπαυση του Ορθοδόξου στην ιδέα της αθανασίας της ψυχής και κάθε εξασθένιση της προσδοκίας της αναστάσεως των σωμάτων, πράγμα, αλίμονο, συνηθέστατο μεταξύ των Ορθοδόξων, αποτελεί παρέκκλιση από την αλήθεια του ανθρώπου, δηλαδή αίρεση.
Δεύτερο σημείο, αν είναι έτσι τα πράγματα ως προς την αλήθεια του ανθρώπου, τότε δεν μπορούμε να λέμε ότι ο άνθρωπος έχει σώμα αλλά είναι σώμα. Αυτό θα πει ότι το σώμα είναι στοιχείο της αλήθειας του, του είναι του. Αλλά αν είναι έτσι, τότε ο άνθρωπος στην αλήθεια του είναι του είναι αδιάρρηκτα δεμένος με το φυσικό του περιβάλλον. Διότι πώς μπορεί να νοηθεί το ανθρώπινο σώμα χωρίς την υπόλοιπη υλική δημιουργία; Όσοι πιστεύουν ότι στα έσχατα θα αναστηθεί το ανθρώπινο σώμα, αλλά δεν θα επιβιώσει ο υλικός κόσμος, ασφαλώς εννοούν ένα σώμα μυθικό, εξωπραγματικό. Ο Άγιος Μεθόδιος Ολύμπου, πολεμώντας τον Ωριγένη, υποστηρίζει ότι δεν είναι δυνατόν ο Θεός να αναστήσει τα σώματα, αν δεν διασώσει ολόκληρη την υλική δημιουργία. Το σημείο αυτό συνδέεται όπως θα δούμε, ιδιαίτερα με το οικολογικό πρόβλημα. Κάθε επιστημονική και τεχνολογική κατάκτηση που καταργεί ή αποδυναμώνει τον ρόλο του σώματος στην γνώση, αντιβαίνει όχι στην ηθική αλλά στην αλήθεια, την οντολογία του ανθρώπου.
Τρίτο σημείο, ακριβώς λόγω αυτής της αδιάρρηκτης και οντολογικής σχέσεως του ανθρώπου με το σώμα του και δι' αυτού με το φυσικό του περιβάλλον, οι Πατέρες της Εκκλησίας περιγράφουν τον άνθρωπο ως μικρόκοσμο, ο οποίος εμπεριέχει τον μακρόκοσμο και συνδέει με το σώμα του τα υλικά με τα νοητά. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Υιός και Λόγος του Θεού προκειμένου να σώσει τον άνθρωπο έγινε σαρξ.

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΗ
Αναπτύσσοντας Οικολογική Συνείδηση με βάση την Αγία Γραφή
Στις μέρες μας γίνεται πολύς λόγος για τα οικολογικά θέματα και όχι άδικα: η συνεχιζόμενη καταστροφή του πλανήτη μας, είναι το Νο 1 πρόβλημα της ανθρωπότητας, ένα πρόβλημα που αφορά όλους τους λαούς, όλες τις ηλικίες, όλες τις πολιτικές, όλες τις θρησκείες. Η εμπειρία όμως των τελευταίων δεκαετιών έχει δείξει πως δεν αρκεί μία απλή πληροφόρηση για τα οικολογικά προβλήματα και ένα γενικό κάλεσμα για δραστηριοποίηση. Χρειάζεται μία βαθύτερη ευαισθητοποίηση, η οποία θα βασίζεται όχι μόνο σε μελλοντικούς φόβους και απειλές για την καταστροφή του περιβάλλοντος, αλλά, πολύ περισσότερο, σε θετικές αξίες, όπως η εκτίμηση για τη φύση και η αγάπη για τα όλα τα έμψυχα όντα, η ανάπτυξη επαφής του ανθρώπου με τη φύση, κ.α. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να διαμορφώσουμε οικολογική συνείδηση.
Ποιά θα είναι τα θεμέλια πάνω στα οποία θα οικοδομηθεί η οικολογική συνείδηση; Για τους ανθρώπους που πιστεύουν στον Θεό, το θεμέλιο φυσικά δεν μπορεί να είναι άλλο από την Αγία Γραφή, τον Λόγο του Αιώνιου Δημιουργού μας. Πολλοί ίσως απορήσουν με αυτόν τον ισχυρισμό και αναρωτηθούν : τί σχέση μπορεί να έχει η Αγία Γραφή με τη φύση και την οικολογική συνείδηση; Όχι μόνον δεν έχουν ακούσει τίποτα σχετικό, αλλά το αντίθετο, ακούνε σήμερα πολλές φωνές που κατηγορούν τον Χριστιανισμό ως έναν από τους κύριους υπεύθυνους για την ανθρωποκεντρική διαμόρφωση του σύγχρονου Δυτικού πολιτισμού, από τον οποίο βέβαια άρχισε η καταστροφή του περιβάλλοντος.
Αυτές οι κατηγορίες έχουν κάποια βάση, γιατί είναι αλήθεια ότι η Εκκλησία στο πέρασμα των αιώνων επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τις ανθρωποκεντρικές κοσμικές φιλοσοφίες και έτσι παρερμήνευσε τη διδασκαλία των Προφητών και των Αποστόλων σχετικά με τη δημιουργία και το σχέδιο του Θεού γι' αυτήν, αγνοώντας ή και περιφρονώντας κάθε τι που είχε σχέση με τον υλικό κόσμο. Η αλήθεια όμως είναι ότι δεν φταίει καθόλου σ' αυτό η Αγία Γραφή, η οποία, έχει έναν πολύ οικολογικό χαρακτήρα, από την αρχή ως το τέλος, από τη Γένεση ως την Αποκάλυψη. Αρχίζει από τη Δημιουργία του υλικού κόσμου και καταλήγει στην τελειοποίησή του και ενδόξασή του από τον "Ζώντα εις τους αιώνες".
Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τι λέει η Αγία Γραφή για τη φύση, τον υλικό κόσμο, και θα καταλάβουμε πως από αυτά μπορούμε να διδαχτούμε την εκτίμηση, το σεβασμό και την αγάπη για τη Δημιουργία του Ουράνιου Πατέρα μας. Και μία τέτοιου είδους μελέτη δίνει πολύ χρήσιμες αρχές όχι μόνον σε συνειδητούς πιστούς, αλλά και σε κάθε καλοπροαίρετο άνθρωπο.
Το Θαύμα της Δημιουργίας
"Αυτός που ζει αιώνια δημιούργησε όλα τα πράγματα" (Σοφία Σειράχ 18:1)
"Αυτός που ζει αιώνια", στα εβραϊκά "Γιαχβέ", είναι το όνομα του Θεού, του Πατέρα και Δημιουργού των πάντων.
Η Αγία Γραφή αρχίζει τη διήγησή της με το τι "Αυτός που Ζει αιώνια" έπλασε. Μάλιστα, δεν ασχολείται με τη δημιουργία των ουράνιων αγγελικών κόσμων, αλλά μόνον με τον δικό μας υλικό κόσμο, το υλικό σύμπαν:
"Στην αρχή δημιούργησε ο Θεός τον ουρανό και τη γη. Και ονόμασε ο Θεός την ξηρά Γη .... και είδε ο Θεός ότι ήταν καλό. ..." (Γεν. 1:1, 10)
Η γενική περιγραφή συνεχίζει με τη δημιουργία των φυτών :
"Και βλάστησε η γη χλωρό χορτάρι, χορτάρι που κάνει σπόρο σύμφωνα με το είδος του και δέντρο καρποφόρο, του οποίου το σπέρμα είναι μέσα του, σύμφωνα με το είδος του, και είδε ο Θεός ότι ήταν καλό" - "Και έκανε ο Γιαχβέ ο Θεός να βλαστήσει από τη γη κάθε δέντρο ωραίο στην όραση, και καλό στη γεύση" (Γεν. 2: 9)
"... και δημιούργησε ο Θεός τα μεγάλα τα κήτη και κάθε έμψυχο που κινείται, τα οποία τα νερά γέννησαν με αφθονία σύμφωνα με το είδος τους, και κάθε πουλί φτερωτό κατά με το είδος του. Και έκανε ο Θεός τα ζώα της γης κατά το είδος τους, και τα κτήνη και κάθε ερπετό κατά το είδος του. Και είδε ο Θεός ότι ήταν καλό." (Γεν. 1:11-25)
"Και είδε ο Θεός όλα όσα δημιούργησε και ήταν πολύ καλά" (Γεν. 2:31).
Ένα πρώτο χαρακτηριστικό της διήγησης της δημιουργίας που τονίζεται είναι τα διάφορα γένη και είδη ζώων και φυτών ("κατά το είδος του"), η θαυμαστή βιοποικιλότητα που βλέπουμε γύρω μας, και φανερώνει τη σοφία και την ομορφιά του Δημιουργού μας: "τα πάντα έκανε διαφορετικά ώστε να συμπληρώνουν το ένα το άλλο, και δεν έκανε τίποτα ελλιπές. Με το ένα στερέωσε τα αγαθά του άλλου, και ποιος μπορεί να χορτάσει βλέποντας τη δόξα Του;" (Σοφία Σειράχ 42:23-25)
Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό της δημιουργίας είναι το ότι ο Θεός ευχαριστήθηκε στην υλική δημιουργία Του, και την είδε σαν κάτι καλό, ωραίο - και όχι μόνον για τα ζώα, αλλά και για τα είδη των δέντρων και φυτών, ακόμα και για την ίδια τη γη, την ξηρά. "Ω Γιαχβέ, πόσο μεγάλα είναι τα έργα Σου! Όλα τα έφτιαξες με σοφία. Η γη είναι γεμάτη από τα πλούτη Σου ... Ας ευφραίνεται ο Γιαχβέ στα έργα Του!" (Ψαλμ. 104:25-31). Ο Θεός, σαν ένας καλλιτέχνης που αγαπάει το δημιούργημά του, ευφραίνεται στα δημιουργήματά Του, γιατί αυτά έγιναν από τα δικά Του χέρια, είναι μία προσωπική Του αγαπημένη δημιουργία: "Δική Του είναι η θάλασσα, κι Αυτός την έκανε, και τα χέρια Του έπλασαν την ξηρά" (Ψαλμ. 95:4-5) -"Οι ουρανοί είναι έργο των χεριών Σου" (Ψαλμ. 102:25).
"Επειδή, όλα τα θηρία του δάσους είναι δικά μου, όπως και τα ζώα που βρίσκονται πάνω σε χίλια όρη. Γνωρίζω όλα τα πτηνά των βουνών και τα ζώα του χωραφιού είναι μπροστά Μου." (Ψαλμ. 50:10-11).
Η αγάπη του Θεού για τη δημιουργία Του
Η δημιουργία του υλικού κόσμου έγινε από την αγάπη και με την αγάπη του Κυρίου : "Αγαπάς όλα τα όντα και δεν αποστρέφεσαι τίποτα από όσα δημιούργησες ... Σπλαχνίζεσαι όλα γιατί είναι δικά Σου, Εσύ που δεσπόζεις και αγαπάς τη ζωή" (Σοφ. Σολ. 11:24).
Ο Γιαχβέ, είναι ο "Θεός των πνευμάτων και κάθε σάρκας" (Αριθ.16:22), "ο Πατέρας από τον οποίο κάθε γένος στον ουρανό και στη γη παίρνει όνομα" (Εφ. 3:14-15).
Η προσωπική Του αγάπη εκδηλώνεται με την πρώτη ευλογία που υπάρχει στην Αγ. Γραφή, και η οποία δίνεται στα ζώα! "Και τα ευλόγησε ο Θεός, λέγοντας: Αυξάνεστε και πληθύνεσθε, και γεμίστε τα νερά στις θάλασσες, και τα πουλιά ας πληθύνονται επάνω στη γη" (Γεν. 1:22).
Και όχι μόνον ευλογία έδωσε ο Δημιουργός στα ζώα, αλλά και διαθήκη σύναψε μαζί τους! Η πρώτη διαθήκη/όρκος του Θεού γίνεται όχι μόνον προς τον άνθρωπο αλλά και προς όλα τα ζώα : "Εγώ στήνω τη διαθήκη μου σε σας... και σε κάθε έμψυχο ζώο που είναι μαζί σας, από τα πτηνά, από τα κτήνη, κι από όλα τα ζώα της γης .... Θα θυμηθώ τη διαθήκη μου, ανάμεσα σε μένα και σε σας, και σε κάθε έμψυχο ζώο από κάθε σάρκα ... την παντοτινή διαθήκη ανάμεσα στον Θεό και σε κάθε έμψυχο ζώο" (Γεν 9:8-17)
Και η αγάπη του Γιαχβέ Θεού για τα ζώα δεν τελειώνει στη δημιουργία και ευλογία, αλλά συνεχίζεται με τη διαρκή φροντίδα Του :
" Όλα αυτά ελπίζουν σε Σένα, για να τους δώσεις την τροφή τους στον καιρό τους.Τους δίνεις, μαζεύουν. Ανοίγεις το χέρι Σου, χορταίνουν αγαθά.... Στέλνεις το Πνεύμα Σου, και δημιουργούνται , και ανανεώνεις το πρόσωπο της γης" (Ψαλμ. 104:25-31)
"Ψάλλετε στον Γιαχβέ με ευχαριστία... σε Αυτόν που ετοιμάζει βροχή για τη γη, που βγάζει χορτάρι πάνω στα βουνά, που δίνει στα ζώα την τροφή τους, και στους νεοσσούς των κορακιών που κράζουν σ’ Αυτόν " (Ψαλ.147:7-9).
Ο Ψαλμωδός υμνεί τον Κύριο για τη συνεχή προσωπική φροντίδα Του προς όλη τη γη: "Επισκέπτεσαι τη γη και την ποτίζεις, την υπερπλουτίζεις ... την απαλύνεις με σταλαχτή βροχή, ευλογείς τα βλαστήματά της. Στεφανώνεις το έτος με την αγαθότητά Σου και τα ίχνη Σου σταλάζουν καρποφορία. Σταλάζουν οι βοσκές της ερήμου, και οι λόφοι περιζώνονται από χαρά. Οι πεδιάδες είναι ντυμένες με κοπάδια, και οι κοιλάδες είναι σκεπασμένες από σιτάρι, αλαλάζουν από χαρά και τραγουδούν" (Ψαλμ. 65:10-11).
Αυτό κήρυξε και ο Παύλος στους ειδωλολάτρες, για "τον Ζωντανό Θεό που δημιούργησε τους ουρανούς και τη γη", και συνεχίζει "να εργάζεται το αγαθό, δίνοντας από τον ουρανό σ’ εσάς βροχές και καιρούς καρποφόρους, γεμίζοντας με τροφή και με ευφροσύνη τις καρδιές σας" (Πραξ. 14:14-17).
Ανθρωπος: ο Βασιλιάς-Υπηρέτης
Η διήγηση της δημιουργίας ολοκληρώνεται με το στέμμα, τη δόξα του υλικού κόσμου, την επίγεια εικόνα του Ουράνιου Θεού: "Και ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα Του, … αρσενικό και θηλυκό τους δημιούργησε και τους ευλόγησε ο Θεός, και τους είπε: Αυξάνεστε και πληθύνεστε και γεμίστε τη γη, και κυριέψτε την, και εξουσιάζετε πάνω στα ψάρια της θάλασσας, και πάνω στα πουλιά του ουρανού και πάνω σε κάθε ζώο" (Γεν. 2:27-28). Ο Θεός έκανε πράγματι τον άνθρωπο κυρίαρχο πάνω στη φύση, αλλά το μοντέλο εξουσίας ο άνθρωπος πρέπει να το παίρνει από τον ίδιο τον Θεό, αφού αποτελεί εικόνα Του. Σε όλη την Αγία Γραφή διακηρύττεται συνεχώς μία θεμελιώδης αρχή: η εξουσία πρέπει να διέπεται από δικαιοσύνη, και αγάπη, και να είναι υπηρεσία, και φροντίδα εκ μέρους του ανωτέρου προς τους κατωτέρους: "Κύριε του ελέους, Εσύ που ποίησες τα πάντα με τον λόγο Σου, και με τη σοφία Σου κατασκεύασες τον άνθρωπο, για να δεσπόζει και κυριαρχεί πάνω σε όλα τα δημιουργήματα που έγιναν από Σένα, και να κυβερνάει τον κόσμο με αγιότητα και δικαιοσύνη και να κρίνει με ευθύτητα ..." (Σοφ. Σολ. 9:1-3)
Η δικαιοσύνη, το έλεος, η ευσπλαχνία συνδέονται και με τη δημιουργία του Θεού και με τη διακυβέρνησή της: "Αγαπάει δικαιοσύνη και κρίση, από το έλεος του Γιαχβέ είναι γεμάτη η γη. Με τον λόγο του Γιαχβέ έγιναν οι ουρανοί και με την πνοή του στόματός Του όλο το στράτευμά τους" (Ψαλμ. 33:5-6).
"Διότι όπως είσαι δίκαιος, κυβερνάς όλα με δικαιοσύνη ... η δύναμή Σου πηγάζει από τη δικαιοσύνη Σου, και η κυριαρχία Σου πάνω σε όλα σε κάνει να τα σπλαχνίζεσαι" (Σοφ. Σολ. 12:15-16)
Αυτό είναι το πρότυπο προς μίμηση που πρέπει να έχει ο άνθρωπος που κυριαρχεί τη φύση, όχι την εκμετάλλευση, αλλά την υπηρεσία. Όπως το συνόψισε ο Ιησούς Χριστός: "όποιος θέλει να είναι πρώτος (σε εξουσία) πρέπει να είναι υπηρέτης όλων" (Μαρκ. 9:35).
Η εξουσία του ανθρώπου στη γη, άρχιζε πρώτα από τον κήπο της Εδέμ, για τον οποίο διαβάζουμε: "Και πήρε ο Γιαχβέ ο Θεός τον άνθρωπο, και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται, και να τον φυλάει." Αυτή η φύλαξη του Κήπου, η διατήρησή του, διδάσκει εμάς τους σύγχρονους ανθρώπους να εργαζόμαστε για τη διατήρηση της χλωρίδας, των φυτών και των δέντρων, που σήμερα αφανίζονται τόσο άσπλαχνα από το πρόσωπο της γης.
Από την άλλη, η εξουσία του ανθρώπου στην έμψυχη κτίση πραγματοποιείται μέσω της προσωπικής του σχέσης με τα ζώα : "Και έπλασε ο Γιαχβέ ο Θεός από τη γη όλα τα ζώα του αγρού, και όλα τα πτηνά του ουρανού, και τα έφερε προς τον Αδάμ, για να δει πώς θα τα ονομάσει, και ό,τι όνομα θα έδινε ο Αδάμ σε κάθε έμψυχο, αυτό και να είναι το όνομά του" (Γεν. 2:15-19). Το όνομα στη Βίβλο έχει πολύ μεγάλη σημασία, και φανερώνει την προσωπικότητα, και το να δίνει κάποιος όνομα σε έναν άλλον φανερώνει αναγνώριση, αποδοχή του. Δηλ. ο Αδάμ αναγνώρισε τα ζώα ως οντότητες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά-ιδιότητες.
Τα ζώα λοιπόν δεν είναι αντικείμενα προς κατανάλωση, όπως εύκολα νομίζουμε, αλλά οντότητες που έπλασε με αγάπη και εκτίμηση ο Ουράνιος Πατέρας μας. Γι' αυτόν τον λόγο ο Θεός δεν θέλησε να σώσει από τον Κατακλυσμό μόνον κάποιους ανθρώπους για τη διατήρηση του ανθρώπινου γένους, αλλά και όλα τα είδη ζώων. Έτσι, η εντολή που έδωσε στον Νώε ήταν: "απ’ όλα τα κτήνη τα καθαρά πάρε μαζί σου επτά επτά, αρσενικό και το θηλυκό του και από τα κτήνη τα μη καθαρά ανά δύο, αρσενικό και το θηλυκό του, κι από τα πτηνά του ουρανού επτά επτά, αρσενικό και θηλυκό, για να διατηρήσεις σπέρμα πάνω στο πρόσωπο ολόκληρης της γης" (Γεν. 6:13-20, 7:1-3). Κι αυτή η εντολή ισχύει και για μας, ιδιαίτερα σήμερα, που εξαφανίζονται χιλιάδες είδη ζώων. Ο Νώε εργάστηκε πολύ σκληρά 120 χρόνια για να κάνει μία τεράστια κιβωτό που να χωράει όλα τα είδη ζώων. Δεν θα πρέπει και εμείς να μεριμνήσουμε για τη διατήρησή τους, αισθανόμενοι τον πόνο του Ουράνιου Πατέρα μας που βλέπει να χάνονται αυτά που με τόση επιμέλεια και αγάπη δημιούργησε;
Η Δημιουργία Αντανακλά τον Δημιουργό της και Τον Δοξάζει!
"Οι ουρανοί διηγούνται τη δόξα του Θεού, και το στερέωμα αναγγέλλει το έργο των χεριών Του. Η ημέρα αναγγέλλει αυτή τη γνώση προς την ημέρα, και η νύχτα προς τη νύχτα, δεν υπάρχει λόγος ούτε ήχος, δεν ακούγεται φωνή, κι' όμως προς όλη τη γη εξέρχεται το μήνυμά τους, και ως τα πέρατα της οικουμένης τα λόγια τους " (Ψαλμ. 19:1-3)
Η Αγ. Γραφή μας προτρέπει ξανά και ξανά: "Στάσου και συλλογίσου τα θαυμαστά έργα του Θεού! ... Αυτού που είναι τέλειος στη γνώση" (Ιώβ 37:14-16), κι' αυτό επειδή "οι αόρατες ιδιότητές Του φανερώνονται από τη δημιουργία του κόσμου, η αιώνια δύναμή Του και η θεϊκότητά Του" (Ρωμ. 1:20) - "από το μεγαλείο και την ωραιότητα των δημιουργημάτων κατανοείται Αυτός που τα δημιούργησε" (Σοφ. Σολομ. 13:5).
Παίρνουμε δείγματα της σοφίας Του, της δικαιοσύνης, της δύναμης, του μεγαλείου, του κάλλους:
"Με τη σοφία ο Γιαχβέ θεμελίωσε τη γη, με τη σύνεση στερέωσε τους ουρανούς. Με τη γνώση Του ανοίχτηκαν τα μεγάλα βάθη και τα νέφη στάζουν δροσιά" (Παροιμ. 3:19-20, Παροιμ. 8: 22-31).
"Στόλισε τα μεγάλα έργα της σοφίας Του ... Πόσον επιθυμητά είναι όλα τα έργα Του! ... Όλα αυτά ζουν και μένουν αιώνια..." (Σοφ. Σειρ. 42:23-25)
"Οι ουρανοί αναγγέλλουν τη δικαιοσύνη Του" (Ψαλμ. 97:1-6)
"Και το έργο του Κυρίου είναι γεμάτο από τη δόξα Του" (Σοφ.Σειράχ 42:15-16) - "Αγιος, άγιος, άγιος είναι ο Γιαχβέ ... η γη είναι γεμάτη από τη δόξα Του!" (Ησα. 6:3)
"Η λάμψη των αστέρων είναι το κάλλος του ουρανού, κόσμημα που φωτίζει στα ύψιστα ουράνια" (Σοφ. Σειρ. 43:9)
Και όλα οδηγούν τον άνθρωπο σε δοξολογία του Δημιουργού:
"Κύτταξε το (ουράνιο) τόξο και ευλόγησε Αυτόν που το έκανε, υπερβολικά ωραίο όταν λάμπει" (Σοφ. Σειρ. 43:9).
Αλλά το εκπληκτικό είναι ότι όχι μόνον οι άνθρωποι δοξολογούν, αλλά και όλα τα δημιουργήματα: "Τα άστρα έλαμπαν και ήταν χαρούμενα. Αυτός τα κάλεσε, και είπαν, Εδώ είμαστε! Έλαμψαν με χαρά γι' Αυτόν που τα έφτιαξε" (Βαρούχ 3:34)
"Ψάλλετε ουρανοί, και αγαλλίασε γη, αλαλάξτε βουνά ..." (Ησα. 49:13)
Από τους αγγέλους μέχρι τα δέντρα, όλα καλούνται να δοξάσουν τον Δημιουργό τους:
"Αινείτε τον Γιαχβέ από τους ουρανούς ... αινείτε Αυτόν όλοι οι άγγελοί Του ... αινείτε Αυτόν ήλιε και σελήνη, αινείτε Αυτόν όλα τα άστρα του φωτός .... οι ουρανοί των ουρανών ... ας αινούν το όνομα του Γιαχβέ, επειδή Αυτός πρόσταξε και κτίστηκαν, και τα στερέωσε αιώνια, έβαλε διάταγμα ώστε δεν θα παρέλθουν. Αινείτε τον Γιαχβέ από τη γη και όλα τα βάθη της θάλασσας, ... τα βουνά και όλοι οι λόφοι, καρποφόρα δέντρα .... τα θηρία και όλα τα ζώα, τα ερπετά και τα φτερωτά πτηνά" (Ψαλμός 148:1-10)
Μωσαϊκός Νόμος και Προστασία της Φύσης
Δεν είναι όμως μόνον κάποια εδάφια που μιλούν με θαυμασμό για την υλική δημιουργία και δοξολογούν τον Θεό γι' αυτήν. Ο Κύριος όταν έδωσε νομοθεσία στον λαό Του, μέσω του Μωυσή, φρόντισε να καλλιεργήσει μέσω των εντολών την εκτίμηση, το σεβασμό και την αγάπη για τη φύση, έμψυχη και άψυχη. Έτσι έδωσε τέτοιες εντολές μέσα στη Μωσαϊκή νομοθεσία, που όμοιές της δεν βρίσκουμε σε καμία άλλη αρχαία νομοθεσία, αλλά ούτε και σύγχρονη!
Με άμεσες και έμμεσες εντολές, δίνεται μεγάλη σημασία στη γη, τα δέντρα, και τα ζώα, εντολές που θα πρέπει να τις λάβουμε σοβαρά υπόψιν και εμείς σήμερα.
Κατ' αρχήν στον Δεκάλογο, βλέπουμε πως στην 4η εντολή ορίζεται το Σάββατο, η ημέρα της ανάπαυσης, όχι μόνο για τους ανθρώπους, αλλά και για τα ζώα: "Έξη ημέρες θα κάνεις τις εργασίες σου, την έβδομη ημέρα όμως θα αναπαύεσαι, για να αναπαυτεί και το βόδι σου και το γαϊδούρι σου" (Εξοδ. 23: 12). Επίσης σε όλες τις μέρες των αργιών, έπρεπε και τα ζώα να αναπαύονται.
Πολλές γιορτές που ορίζονται στο Νόμο έχουν σχέση και με τη γη: η γιορτή των αρχών του θερισμού (αρχή Πάσχα - Άνοιξη), των πρώτων γεννημάτων της γης (Πεντηκοστή - αρχή Καλοκαιριού), της συγκομιδής όλων των καρπών (Σκηνοπηγία - τέλος Καλοκαιριού), καθώς και η γιορτή του νέου μήνα (σε κάθε νέα σελήνη). Αυτές ήταν γιορτές χαράς, συμποσίων που γίνονταν σε ατμόσφαιρα ευχαριστίας και ευγνωμοσύνης προς τον Δημιουργό για την αφθονία των καρπών της γης (Λευιτ. 23:10-14, 15-21) "...αφού συναχθούν τα γεννήματα της γης, θα γιορτάσετε επτά ημέρες ... θα πάρετε καρπούς ωραίου δέντρου, κλαδιά φοινίκων, και δέντρων του δάσους και ιτιάς από χείμαρρο, και θα ευφρανθείτε μπροστά στον Γιαχβέ... " (Λευιτ. 23:39-40). ΄Ετσι ο λαός συνδέεται με τον Θεό σε μία σχέση δοξολογίας ταυτόχρονα πνευματικής και υλικής, γιατί περιλαμβάνει και πλευρές της Δημιουργίας Του (γη, καρποί, νερό, σελήνη).
Η ανάπαυση της γης από την καλλιέργεια, κάτι που στις μέρες μας είναι άγνωστο, λόγω της ανάγκης για μεγάλη παραγωγή, ήταν επιβεβλημένη:
"΄Εξη χρόνια θα σπείρεις τη γη σου και θα μαζεύεις τα γεννήματά της, τον έβδομο, όμως θα την αφήσεις να αναπαυτεί και να μένει αργή" (Εξοδ. 23: 10) - "έξη χρόνια θα κλαδεύεις το αμπέλι σου και θα μαζεύεις τον καρπό του, το έβδομο έτος όμως θα είναι Σάββατο ανάπαυσης για τη γη" (Λευιτ. 25:3-7) -
και στο Ιωβηλαίο Ετος (κάθε πενήντα χρόνια): "θα διακηρύξετε άφεση προς τη γη και προς όλους τους κατοίκους της" (Λευιτ. 25:8-24)
Οι εντολές αυτές έπρεπε να τηρούνται με επιμέλεια: "Τότε η γη θα απολαύσει τα Σάββατά της, όλο το καιρό που θα μείνει έρημη ... τότε θα αναπαυθεί η γη...διότι δεν αναπαυόταν στα Σάββατά της, όταν κατοικούσατε πάνω της" (Λευιτ. 26:34-35). Τόσο μεγάλη σημασία δινόταν στην ανάπαυση της γης!
Τι να πούμε όμως και για την αγάπη του Δημιουργού προς τα ζώα; "Ο Γιαχβέ είναι αγαθός προς όλους, και σπλαχνικός σε κάθε πλάσμα Του" (Ψαλμ. 145:9), και γι' αυτό και ο άνθρωπος που μιμείται τον Θεό, ο δίκαιος "φροντίζει τη ζωή του ζώου του", ενώ "τα σπλάχνα των ασεβών δεν έχουν έλεος" (Παροιμ. 12:10). Ο άνθρωπος του Θεού δεν βλάπτει τα ζώα, δεν τα αδικεί, δεν αμελεί να τα τρέφει, όπως το συμβουλεύει ο Ενώχ τα παιδιά του: "΄Οποιος βλάπτει ένα ζώο αμαρτάνει ενάντια στην ψυχή του" (B Eνώχ 58, 59).
Και όπως είδαμε στα εδάφια για την αντανάκλαση των ιδιοτήτων του Θεού από την κτίση, το έλεος και η δικαιοσύνη συνυπάρχουν για τους ανθρώπους, τα ζώα και για τη γη:
- "Δεν θα φιμώσεις το στόμα του βοδιού που αλωνίζει" (Δευτ. 25: 4)
- "΄Εξη χρόνια θα σπείρεις τη γη σου και θα μαζεύεις τα γεννήματά της, τον έβδομο, όμως θα την αφήσεις να αναπαυτεί και να μένει αργή για να τρώνε οι φτωχοί του λαού σου, κι εκείνο που εναπολείφθηκε απ’ αυτούς ας το τρώνε τα ζώα του αγρού." (Εξοδ. 23: 10-11)- Φροντίδα για τους φτωχούς μέσω της γης: "Και όταν θερίζετε τον θερισμό της γης σας, δεν θα θερίζετε ολοκληρωτικά τις άκρες των αγρών σας και αυτά που πέφτουν από τον θερισμό σας δεν θα τα συλλέγετε: στον φτωχό και στον ξένο θα τα αφήνετε" (Λευιτ. 23:22)
-τον έβδομο χρόνο θα είναι Σάββατο ανάπαυσης στη γη ... Και το Σάββατο της γης θα είναι τροφή σε σας... και στα ζώα που είναι στη γη σας" (Λευιτ. 25:-7)
- Σεβασμός μητρότητας των ζώων : "Αν συναντήσεις στον δρόμο μπροστά σου μια φωλιά και έχει αβγά, και τη μητέρα καθισμένη επάνω στα αβγά, δεν θα πάρεις τη μητέρα" (Δευτ. 22: 6)
- "Δεν θα ψήσεις κατσικάκι που ακόμα θηλάζει το γάλα της μητέρας του" (Εξοδ. 34: 26).
Ποιοί άνθρωποι θα μπορούσαν να επινοήσουν μία τέτοια "οικολογική" νομοθεσία; Ποιοί θα μπορούσαν να είναι τόσο ευαίσθητοι οικολογικά όσο ο Δημιουργός; Καλούμαστε κι εμείς, να πράττουμε ανάλογα.
΄Ανθρωπος και Φύση αλληλένδετοι:
Αυτό που μας βοηθάει να ξεφύγουμε από την "πνευματική περιφρόνηση" προς τον υλικό κόσμο ή την αδιαφορία μας απέναντι σ' αυτόν, είναι, εκτός από τα παραπάνω θεόπνευστα λόγια, και η συχνά επαναλαμβανόμενη σύνδεση του ανθρώπου με στοιχεία της φύσης. Επειδή ο Αδάμ, ο πρώτος άνθρωπος πλάστηκε κυριολεκτικά από τη γη, από το χώμα, δίνεται μία ανάλογη παρομοίωση της πλάσης του εμβρύου στη μήτρα σαν να πλάθεται μέσα στη γη: "ενώ πλαθόμουν κρυφά, και διαμορφωνόμουν στα κατώτατα μέρη της γης" (Ψαλμ. 139:13-16). Επίσης γίνεται παρομοίωση:
- του δικαίου με δέντρο: "Αυτοί που ο Νόμος του Γιαχβέ είναι η χαρά τους ... είναι σαν δέντρο φυτευμένο δίπλα στα ρυάκια, που δίνει τον καρπό του στον καιρό του..." (Ψαλμ. 1:2-3).
- των αγαπημένων στο ΄Ασμα Ασμάτων με περιγραφές ωραίων δέντρων (5:13-15, 7:7-9).
-του λαού με την αγαπημένη άμπελο: "αμπελώνας η οικογένεια του Ισραήλ, οι άνδρες του Ιούδα το αγαπητό του φυτό" (Ησα. 5:1-7)
-του Ιησού με άμπελο: "Εγώ είμαι η άμπελος η αληθινή" (Ιωαν. 15:1-8), και,
- προφητικά σαν κλάδο: "ο κλάδος του Γιαχβέ θα είναι ωραίος και ένδοξος, και ο καρπός της γης εξαίρετος και ευφρόσυνος" (Ησα. 4:2), επίσης ένα προφητευμένο όνομα του Μεσσία είναι "ο Βλαστός".
Τέτοιες παρομοιώσεις δεν είναι μόνο συμβολισμοί πνευματικών καταστάσεων, αλλά δίνουν ιδιαίτερη αξία και στα στοιχεία του υλικού κόσμου.
Η σύνδεση του ανθρώπινων ιδιοτήτων και καταστάσεων με τη φύση φαίνεται ακόμα και από τις διάφορες ευλογίες που δίνονται σε ανθρώπους, όπως του Ιακώβ προς τα δώδεκα παιδιά του, (Ιούδας - λιονταράκι, Νεφθαλί -ελάφι, Ιωσήφ - κλάδος καρποφόρος, ευλογίες ουρανού και αβύσσου - μαστών και μήτρας) (Γεν 39) - καθώς και του Μωυσή προς τον Ιωσήφ (Δευτ. 37:13-16): "Ευλογημένη ας είναι από τον Γιαχβέ η γη του από τα πολύτιμα δώρα του ουρανού, από τη δροσιά … κι από τους πολύτιμους καρπούς του ήλιου, κι από τα πολύτιμα δώρα της σελήνης ... κι από τα πολύτιμα αγαθά της γης".
Απ' όλα τα παραπάνω εδάφια της Αγίας Γραφής φαίνεται ξεκάθαρα η αξία της Δημιουργίας, η χαρά του Δημιουργού της σ' αυτήν, η αγάπη Του και φροντίδα Του γι' αυτήν. Και αυτά μας προτρέπουν και διδάσκουν, μας δημιουργούν σεβασμό, ευαισθησία και αγάπη γι' αυτήν, χωρίς να πέφτουμε σε ειδωλοποίησή της, λατρεύοντας μόνον τον Δημιουργό της.
Ο άνθρωπος έχει στενή σχέση με τη γη, την υλική δημιουργία, από αυτήν τρέφεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. ΄Ετσι πρέπει σε ανταπόδοση να τη φροντίζει, να παίρνει αυτό που δικαιούται χωρίς να την εκμεταλλεύεται, να τρέφει αγάπη προς όλα τα έμψυχα όντα, να δίνει ευγνωμοσύνη και δοξολογία στον Δημιουργό και Πατέρα του.

Περισσότερα για το Σχολείο του Αρμενίου και τις δραστηριότητές του διαβάστε εδώ: http://gym-armen.blogspot.com/