Οδοιπορικό στα Ελληνικά Σχολεία της Κωνσταντινούπολης

Σε έντονα συγκινησιακό κλίμα πραγματοποιήθηκε στο "Ζωγράφειο Λύκειο της Κωνσταντινούπολης η Διημερίδα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, που συνδιοργάνωσαν το προαναφερθέν Σχολείο της Πόλης, τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ελευθερίου – Κορδελιού και Βερτίσκου του Νομού Θεσσαλονίκης και η Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δυτικής Θεσσαλονίκης, υπό την αιγίδα του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου. Εκατόν πενήντα Εκπαιδευτικοί, από όλα τα μέρη της Ελλάδας, φθάσαμε στην Κωνσταντινούπολη το απόγευμα της 3ης Μαρτίου, για να γνωρίσουμε το μεγαλείο και να νοιώσουμε την αύρα, που προσφέρουν στον επισκέπτη τα μνημεία του ένδοξου παρελθόντος της Πόλης, να έρθουμε σε επαφή και με ποικίλα τουριστικά ενδιαφέροντα, που παρέχει απλόχερα η Κωνσταντινούπολη, αλλά κυρίως για να γνωρίσουμε τον Έλληνα εκπαιδευτικό των Σχολείων της Πόλης, που, σε αντίξοες συνθήκες και δύσκολους καιρούς, κρατά τη δάδα του ελληνικού πνεύματος αναμμένη. Σκοπός μας υπήρξε –έτσι είπαμε- να συνδράμουμε, με τις μικρές μας δυνάμεις, την τιτάνια προσπάθεια που κάνουν οι εκπαιδευτικοί των τριών ελληνικών Σχολείων, που απέμειναν να λειτουργούν στην Πόλη, τελικά όμως, εμείς βρήκαμε στήριξη και κουράγιο, ιδανικά και πρότυπα για μίμηση, μέσα από το παράδειγμα ζωής, που μας μεταλαμπάδευσαν απλόχερα, δίχως βαρύγδουπες δηλώσεις, οι Έλληνες εκπαιδευτικοί, ντόπιοι και μετακλητοί, των Σχολείων της Πόλης. Το «Ζωγράφειο Λύκειο» ήταν το Σχολείο που επισκεφτήκαμε πρώτο, αφού στην Αίθουσα Τελετών του Σχολείου πραγματοποιήθηκε η Διημερίδα. Η ιστορία του Ζωγράφειου συνεχίζεται αδιάλειπτα εδώ και 120 περίπου χρόνια, ξεκινώντας από το τέλος του 19ου αιώνα, έχοντας γνωρίσει ένδοξες ημέρες με μαθητικό δυναμικό που ξεπερνούσε τα 800 άτομα. Το όνομά του το οφείλει στον μεγάλο δωρητή Χρηστάκη Ζωγράφο, που διέμενε στο Παρίσι και προσέφερε 10.000 χρυσές λίρες της εποχής, για να κτιστεί το Σχολείο. Έτσι, το 1890, η γενική συνέλευση της κοινότητας αποφάσισε, σε ένδειξη τιμής, να ονομαστεί το σχολείο Ζωγράφειο. Η ανέγερση του Σχολείου βασίστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Περικλή Φωτιάδη, δίνοντάς του τη μορφή, που διατηρεί ακόμη και σήμερα. Το Σχολείο βρίσκεται σε ένα στενό κάθετα στον κεντρικό πεζόδρομο του Πέραν της Κωνσταντινούπολης, πολύ κοντά στο ελληνικό προξενείο, που βρίσκεται στον εν λόγω πεζόδρομο. Δυστυχώς το Σχολείο πλήρωσε πολύ ακριβά κάθε ελληνοτουρκική διένεξη, έτσι οι μαθητές του μειώθηκαν σταδιακά το 1955 (Σεπτεμβριανά), το 1964 (απελάσεις Κωνσταντινουπολιτών) και το 1974 (Εισβολή Αττίλα στην Κύπρο). Σήμερα απέμειναν να φοιτούν εκεί μόλις 50 μαθητές, όμως ο άξιος Διευθυντής του κ. Δερμιτζόγλου Ιωάννης είναι αισιόδοξος ότι θα έλθουν καλύτερες ημέρες για τον ελληνισμό της Πόλης, αλλά και για το Σχολείο του. Όντας μαθητής του Ζωγράφειου και ο ίδιος πονά βλέποντας τη φθίνουσα πορεία που ακολουθεί, όσον αφορά τον αριθμό των μαθητών του. Όπως μας τόνισε χαρακτηριστικά, από τους 92 μαθητές, που ξεκίνησαν το 1972 στη δική του τάξη, αποφοίτησαν το 1978 οι 37 και σήμερα μόλις 4 έχουν απομείνει στην Κωνσταντινούπολη.
Φθάνοντας στην είσοδο, σε υποδέχονται η τουρκική σημαία και το λευκό λάβαρο του Σχολείου, που εικονίζει τη Σφίγγα, σύμβολο της γνώσης και της μάθησης, μαζί με το γράμμα Ζ, το αρχικό του ονόματος του Σχολείου. Προχωρώντας στο χώρο υποδοχής, νοιώθεις ότι βρίσκεσαι κάτω από το βλοσυρό βλέμμα του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, η γλυπτή προτομή του οποίου υπάρχει στη είσοδο κάθε Σχολείου και η εικόνα του είναι κρεμασμένη επάνω από τον πίνακα, σε κάθε σχολική αίθουσα. Η επιβλητική ξύλινη σκάλα και τα ψηλά ταβάνια με γλυπτό και ζωγραφικό διάκοσμο κλέβουν την παράσταση. Έντονη είναι η εικόνα της νοικοκυροσύνης και της καθαριότητας σε κάθε γωνιά του Σχολείου. Δεν είναι τυχαίο ότι κέρδισε το βραβείο του «καθαρότερου Σχολείου» σε σχετικό διαγωνισμό του τουρκικού κράτους. Οδηγούμαστε στην Αίθουσα εκδηλώσεων, όπου θα πραγματοποιηθεί η Διημερίδα. Νοιώθουμε μεγάλη την συγκίνηση, όταν η χορωδία του Σχολείου, ντυμένη με τη μπλε στολή, που την κοσμεί το λάβαρό του Σχολείου κεντημένο στο στήθος, ψάλλει τον Ύμνο του Σχολείου: «…χαίρε, αγάλλου, του Ζωγράφειου τέμενος χαίρε … το λάβαρόν σου πάντες φρουρούμεν σύσσωμοι ω προσφιλής Σχολή!» Ακολουθούν άλλα γνωστά τραγούδια, που όλοι μας έχουμε αγαπήσει και σιγοτραγουδήσει και η συγκίνηση μεγαλώνει. Η Διημερίδα μας ξεκινά. Δυστυχώς ο Πατριάρχης μόλις σήμερα θα επιστρέψει από το εξωτερικό και δε μπορεί να βρεθεί κοντά μας, για το λόγο αυτό η εισήγηση, που έχει ετοιμάσει, διαβάζεται στο ακροατήριο από εκπρόσωπό του. Είναι γνωστοί οι συνεχείς αγώνες του Πατριάρχη για την προστασία του περιβάλλοντος και η εμμονή του στο ότι «το εργάζεσθαι και φυλάσσειν τον κόσμον, αποτελεί τη μόνην μη ματαιότητα της ματαιότητός μας», έτσι ώστε ο κόσμος να τον αναγνωρίζει ως τον «πράσινο Πατριάρχη», ο οποίος καθιέρωσε την 1η Σεπτεμβρίου (αρχή του εκκλησιαστικού έτους) ως «Ημέρα Προστασίας του Περιβάλλοντος».
Μετά τη λήξη της Διημερίδας ξεναγηθήκαμε στους χώρους του Σχολείου, τις μεγαλοπρεπείς Αίθουσες, τα πλήρη εργαστήρια φυσικών επιστημών, το εργαστήριο ζωγραφικής με υπέροχα έργα - δημιουργίες των μαθητών, ανταλλάξαμε κουβέντες και απόψεις με μαθητές και εκπαιδευτικούς και τέλος κατευθυνθήκαμε στον τελευταίο όροφο του Σχολείου, απ΄όπου απολαύσαμε το μεγαλείο του Βοσπόρου και θαυμάσαμε μία έκθεση αντιγράφων Εικόνων της Παναγίας, τις «Παναγίες του νόστου», εικόνες που κάποτε βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη και τη Μικρά Ασία, αλλά σήμερα έχουν «μεταναστεύσει» σε άλλους προορισμούς, κυρίως ελληνικούς, ακολουθώντας τη μοίρα των προσφύγων. Aπόγευμα πια και κατευθυνόμαστε στο γειτονικό Σχολείο, το «Ζάππειον Παρθεναγωγείον», που από το 2000 και μετά λειτουργεί ως μικτό Σχολείο όλων των βαθμίδων, καλύπτοντας ηλικίες από τα προνήπια μέχρι και το Λύκειο. Είναι ένα μεγαλοπρεπές τετραώροφο κτήριο, κτισμένο δίπλα στον ελληνορθόδοξο Ναό της Αγίας Τριάδος, κοντά στην πλατεία Ταξίμ, στο Πέραν. Το Σχολείο κτίστηκε με χορηγία του Κωνσταντίνου Ζάππα, που μας είναι γνωστός και από την ίδρυση του Ζαππείου Μεγάρου στην Αθήνα. Η λειτουργία του άρχισε το 1875 σε νοικιασμένο χώρο και 10 χρόνια αργότερα τελείωσε η ανέγερση του σημερινού κτηρίου. Από τότε μέχρι σήμερα το Σχολείο λειτουργεί ανελλιπώς. Ακολούθησε και αυτό τη συρρίκνωση του ελληνισμού της Πόλης κι έτσι σήμερα αριθμεί λιγότερους από 80 μαθητές, σε Προνήπια, Νήπια, Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο. Στα 4.000 τ.μ. του Σχολείου υπάρχουν εντυπωσιακά γραφεία καθηγητών, μεγαλοπρεπείς Αίθουσες διδασκαλίας, ολοκληρωμένα εργαστήρια φυσικών επιστημών, μεγάλοι χώροι γυμναστικής και τέλος μία υπέροχη αίθουσα εκδηλώσεων, διακοσμημένη με αντίγραφα ελληνικών αγαλμάτων και θαυμάσιες τοιχογραφίες. Η ώρα ήταν αρκετά προχωρημένη, οι μαθητές είχαν φύγει για τα σπίτια τους και στο Σχολείο βρήκαμε λίγους συναδέλφους και τις Διευθύντριες του Γυμνασίου και του Λυκείου, που ανέλαβαν να μας ξεναγήσουν. Παλαιές απόφοιτες του Σχολείου («Ζαππίδες», όπως μας δήλωσαν με καμάρι), μας μίλησαν με πάθος και αγάπη για το έργο που επιτελούν στο Σχολείο αυτό, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και όλοι μας μείναμε εντυπωσιασμένοι από τη γενναιότητα, με την οποία αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις των καιρών. Ιδιαίτερα μας συγκίνησε η Διευθύντρια του Λυκείου κ. Φιλίππου Δέσποινα, όταν μας μίλησε με μεγάλη περηφάνια για την επιτυχία όλων των μαθητών της (ποσοστό 100%), στην τριτοβάθμια εκπαίδευση της γείτονος χώρας, κατά το περασμένο σχολικό έτος, όπου, από τα 2 εκατομμύρια αποφοίτων, έγιναν δεκτοί στα τουρκικά Πανεπιστήμια όλοι οι απόφοιτοι του Σχολείου, ανάμεσα σε περίπου 180 χιλιάδες πρωτοετείς φοιτητές! Την επόμενη ημέρα επισκεφτήκαμε τη «Μεγάλη του Γένους Σχολή», στο Φανάρι, λίγα μέτρα πιο ψηλά από τον πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου. Η Σχολή αποτελεί το αρχαιότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Κωνσταντινουπόλεως, αφού ιδρύθηκε μόλις ένα χρόνο μετά την άλωση, από τον Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο, ως συνέχεια της «Πατριαρχικής Ακαδημίας», που διαλύθηκε με την εισβολή των Οθωμανών στην Πόλη. Σε διάστημα 430 χρόνων λειτουργίας της άλλαξε πολλές φορές έδρα, μέχρι που το 1881 άρχισε να κατασκευάζεται το υπάρχον οικοδόμημα. Ο Έλληνας αρχιτέκτονας Κωνσταντίνος Δημάδης έδωσε στην κάτοψη της Σχολής σχήμα αετού με ανοιγμένα φτερά, δημιουργώντας έτσι ένα μοναδικό οικοδόμημα, δείγμα της πολιτιστικής και οικονομικής ποιότητας του ελληνισμού της Πόλης. Ακόμη και σήμερα, 130 χρόνια μετά τα εγκαίνιά της, αποτελεί αξεπέραστο δημιούργημα, αν και βρίσκεται περιτριγυρισμένο από εκατοντάδες άθλια χαμόσπιτα, αφού η πολιτική του επίσημου τουρκικού κράτους είναι η υποβάθμιση της περιοχής του Φαναρίου, για ευνόητους λόγους. Σήμερα η Σχολή, ακολουθώντας τη φθίνουσα πορεία της Ομογένειας της Πόλης (όπου έχουν απομείνει πια λιγότεροι από 2.000 Έλληνες και οι περισσότεροι από αυτούς είναι μεγάλης ηλικίας), αριθμεί μόλις 50 μαθητές, λειτουργώντας ως σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Οι μαθητές μεταφέρονται από όλες της γειτονιές της Πόλης με σχολικό λεωφορείο, που διαθέτει η Σχολή και σιτίζονται εκεί, αφού τα μαθήματά τους τελειώνουν νωρίς το απόγευμα. Η εξωτερική μεγαλοπρέπεια συνδυάζεται με την αρχοντιά του εσωτερικού της Σχολής. Ευρύχωρες αίθουσες, πλούσια και καλόγουστη διακόσμηση, πληρότητα εξοπλισμού, αξιοζήλευτη καθαριότητα και τάξη. Στον επάνω όροφο του κεντρικού κτηρίου της Σχολής, υπάρχει ο θόλος, όπου στεγάζεται το αστρονομικό παρατηρητήριο, διαθέτοντας τηλεσκόπιο. Μετά από μία σύντομη περιδιάβαση όλης της Σχολής και συζητώντας με τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς της, μέσα μας δημιουργήθηκε προσωρινά μια εικόνα θλίψης, καθώς αντικρίζαμε μεγάλες, ευρύχωρες αίθουσες, όπου χωρούσαν με άνεση 20 με 25 θρανία και το έμψυχο δυναμικό τους αποτελούνταν από μόλις 4 με 5 μαθητές. Αυτή ήταν η εικόνα που κυριάρχησε και στα υπόλοιπα ελληνικά εκπαιδευτήρια της Πόλης, όμως αυτή η στενάχωρη εικόνα γρήγορα υποχώρησε και έδωσε τη θέση της στην ελπίδα και την πίστη για ένα καλύτερο αύριο. Τελικά αυτό που κερδίζεις, μετά από μία τέτοια επίσκεψη, δεν είναι η μελαγχολία, αλλά είναι η εικόνα των εκπαιδευτικών με τη μεγάλη αγάπη για το έργο που επιτελούν, κρατώντας άσβεστη τη φλόγα, είναι η εικόνα των μαθητών με τη λάμψη στο βλέμμα, είναι αυτοί οι «λίγοι και αμέτρητοι» άνθρωποι, που έχουν συνειδητοποιήσει ότι στις πλάτες τους βαραίνει το μεγάλο χρέος να μένουν εκεί, ως συνεχιστές μιας παράδοσης αιώνων.
Τελειώνοντας την περιήγηση στα εναπομείναντα τρία ελληνικά Σχολεία της Πόλης, αξίζει να αναφέρουμε ότι οι μαθητές τους παρακολουθούν στην ελληνική γλώσσα όλα τα μαθήματα του ωρολογίου προγράμματος του Ελληνικού Υπουργείου Παιδείας & Θρησκευμάτων, τα οποία διδάσκονται από Έλληνες καθηγητές, που ζούνε στην Κωνσταντινούπολη ή «μετακλητούς», που στέλνονται από το ελληνικό κράτος, προκειμένου να καλυφθούν τα κενά. Επίσης διδάσκονται στην τουρκική γλώσσα, από Τούρκους καθηγητές, τα μαθήματα της Ιστορίας, της Γεωγραφίας, της Τούρκικης Γραμματικής & Γλώσσας και το μάθημα της Εθνικής Άμυνας. Οι διευθυντές όλοι είναι Έλληνες και οι Υποδιευθυντές όλοι είναι Τούρκοι. Οι μαθητές φοιτούν δωρεάν, χωρίς καταβολή διδάκτρων και η συντήρηση των Σχολείων, όπως και ο εξοπλισμός τους, εξασφαλίζονται από κληροδοτήματα δωρητών, από εισφορές αποφοίτων και από προσφορές επισκεπτών. Αυτό που μας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν ότι, εκτός από τον πλούσιο εξοπλισμό των σχολικών εργαστηρίων, σε κάθε Σχολείο της ομογένειας της Πόλης, υπάρχει μεγάλη και πλήρης, μαθητική, δανειστική βιβλιοθήκη, αίθουσα ψυχολόγου και αίθουσα σχολίατρου! Aφήνοντας πίσω μας τα ενεργά Σχολεία της Πόλης, πραγματοποιήσαμε επίσκεψη στο νησί της Χάλκης, το τρίτο από τα Πριγκηπόνησα στη θάλασσα του Μαρμαρά, όπου βρίσκεται η Θεολογική Σχολή, κλειστή από το 1971. Το έτος αυτό, το τουρκικό κράτος βασιζόμενο σε έναν Νόμο, που απαγόρευε τη λειτουργία ιδιωτικών Πανεπιστημίων στην Τουρκία, ενοχοποιώντας τα για προσηλυτισμό, έκλεισε και τη Θεολογική Σχολή. Σήμερα, βέβαια, υπάρχουν δεκάδες ιδιωτικά Πανεπιστήμια και κολλέγια σε ολόκληρη την Τουρκία, αλλά η Θεολογική Σχολή της Χάλκης παραμένει κλειστή και υπό διάλυση (με διάταγμα του 1998), παρά τη διεθνή κατακραυγή, που έχει ξεσηκώσει η απόφαση αυτή. Όλοι, με πρώτο τον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη, που είναι απόφοιτος της Σχολής, θέλουμε να ελπίζουμε ότι θα δοθεί σύντομα λύση και οι υποσχέσεις της τουρκικής κυβέρνησης, για επαναλειτουργία της Σχολής, θα τηρηθούν. Το θέμα της επαναλειτουργίας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης είναι ζωτικής σημασίας, τόσο για τον ελληνισμό της Πόλης, όσο και για την επιβίωση του Πατριαρχείου. Η Σχολή είναι κτισμένη στο «Λόφο της Ελπίδος» του νησιού, με κάτοψη σε σχήμα Π, που «αγκαλιάζει» το καθολικό της Μονής της Αγίας Τριάδος και οι σημερινές εγκαταστάσεις είναι δημιουργήματα του τέλους του 19ου αιώνα, αφού ο σεισμός του 1894 κατάστρεψε τις εγκαταστάσεις, που είχαν δημιουργηθεί πενήντα χρόνια πριν. Στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης σπούδαζαν Ορθόδοξοι Χριστιανοί από όλο τον κόσμο, προσδίδοντας σε αυτή διεθνή χαρακτήρα και μεγάλο κύρος.
Στην εκπληκτικής ομορφιάς και μεγαλοπρεπέστατη Αίθουσα του «Συνοδικού» της Σχολής μας υποδέχθηκε ο Μητροπολίτης Μοσχονησίων και Χάλκης και Διευθυντής της Σχολής, κ.κ. Απόστολος, ο οποίος μας ξενάγησε τόσο στη Μονή της Αγίας Τριάδος, όσο και στο κτήριο της Σχολής, όπου θαυμάσαμε τις ευρύχωρες αίθουσες και την πλούσια βιβλιοθήκη με τη μεγάλη συλλογή σπάνιων βιβλίων και χειρογράφων. Στο καθολικό της Μονής φυλάσσεται η εικόνα της «Παναγίας της Παυσολύπης», μία εικόνα σπάνιας ομορφιάς και εκφραστικότητας, που ανάγεται στον 14ο αιώνα.
Επειδή ο κυριότερος από τους λόγους της επίσκεψής μας ήταν η διοργάνωση της περιβαλλοντικής Διημερίδας, αξίζει να επισημανθούν το φυσικό κάλλος ολόκληρου του νησιού της Χάλκης, το παραδοσιακό χρώμα, που διατηρείται μέσα στον οικισμό, και η ολοκληρωτική απαγόρευση της χρήσης αυτοκινήτου, αφού η συγκοινωνία γίνεται με άμαξες, που σέρνουν δύο άλογα, και ονομάζονται «παετόνια». Αυτό το όμορφο τοπίο έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την εικόνα της Κωνσταντινούπολης, η οποία ασφυκτιά κάτω από το βάρος των περίπου 18 εκατομμυρίων κατοίκων της και άλλων τόσων τουριστών της ετησίως, τα εκατομμύρια των μποτιλιαρισμένων αυτοκινήτων στους κεντρικούς της δρόμους και τη δραματική έλλειψη χώρων πρασίνου, τουλάχιστον στο ιστορικό της κέντρο.
Φεύγοντας από την Πόλη, μετά από τέσσερις ημέρες παραμονής, όπου εκτός των άλλων παρακολουθήσαμε τους τρίτους Χαιρετισμούς, χοροστατούντος του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου, στη Μονή της Παναγίας των Βλαχερνών, εκεί όπου πρωτοακούστηκε αυτό το υπέροχο ποίημα του Ρωμανού του μελωδού και έχοντας ως τελευταία εντύπωση τα ακούσματα από τη Θεία Λειτουργία της Κυριακής της Σταυροπροσκυνήσεως στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου, όπου και πήραμε, μαζί με τα άνθη, την ευλογία του Σταυρού από το χέρι του Πατριάρχη, τα συναισθήματα που μας συνόδευαν ήταν πολύ έντονα. Οι περισσότεροι είχαμε ξαναβρεθεί εκεί ως τουρίστες. Αυτή τη φορά πήγαμε ως προσκυνητές, όχι μόνο των ανυπέρβλητων μνημείων της, όπως είναι η Αγια Σοφία και η Μονή της Χώρας με τα υπέροχα ψηφιδωτά της, αλλά ταπεινοί προσκυνητές των φάρων της ρωμιοσύνης και των αγέρωχων φυλάκων τους. Οι διευθύνσεις και τα τηλέφωνα των Σχολείων:

«Ζωγράφειον Λύκειον»: Özel Zoğrafyon Rum Lisesi
Turnacibasi Sok No: 27, 34433, Beyoglu, Istanbul, Turkiye, τηλ: 00212 –
2442789, 0212 2939666, fax: 0212 2939517 & 02122931655

«Ζάππειον»: Özel Zapyon Rum Kiz Lisesi,
Taksim, Meselik Sok. No: 17, 80060, Beyoglu, Istanbul, Turkiye, τηλ: 0212 – 2442876, fax: 00212 – 2443914.

«Μεγάλη του Γένους Σχολή»: Özel Fener Rum Lisesi
Sancaktar Yokusu Sok. No: 36 Fener – Halic, Istanbul, Turkiye τηλ. 0212 - 5212252-5315914, fax: 0212 – 5329838