1ο ΕΠΑ.Λ. Λάρισας: "Γεωργικά Φάρμακα, ένας ... ύπουλος εχθρός"

Παιδαγωγική Ομάδα: Κωνσταντίνος Πάνος (ΠΕ 18.12), Διονύσης Τσιαφούλης (ΠΕ 18.17)

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Είναι κοινό μυστικό στις μέρες μας μεταξύ των αγροτών, των γεωπόνων αλλά και των καταναλωτών, ότι χωρίς τη χρήση των φυτοφαρμάκων, δύσκολα θα μπορούσαν να επιτευχθούν οι σημερινές αποδόσεις ανά στρέμμα, σε οποιαδήποτε μορφή καλλιέργειας.
Το ερώτημα που απασχολεί τον καθένα από εμάς τη στιγμή που απολαμβάνει τη πολύχρωμη σαλάτα του, είναι κατά πόσο αυτή είναι απαλλαγμένη από επικίνδυνα κατάλοιπα των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιήθηκαν στη διάρκεια της παραγωγής της. Οι περισσότερες ουσίες που χρησιμοποιούνται στα φυτοφάρμακα είναι κυριολεκτικά δηλητήρια. Η δράση τους δεν περιορίζεται στην καταπολέμηση των ασθενειών των φυτών και των ζιζανίων αλλά επεκτείνεται σε ολόκληρο το οικοσύστημα σαν αλυσιδωτή αντίδραση.
Δυστυχώς όμως η χρήση τους κρίνεται απαραίτητη γιατί μόνο έτσι εξασφαλίζεται καλή ποιότητα και ικανή ποσότητα προϊόντων ώστε αυτά να προσφέρονται σε λογικές τιμές αγοράς. Είναι λοιπόν βέβαιο ότι δεν μπορούμε να πούμε τόσο απλά «όχι στα φυτοφάρμακα» αλλά αυτό που πρέπει να απαιτούμε, τουλάχιστον σαν καταναλωτές, αλλά και γενικότερα σαν άτομα με οικολογική συνείδηση είναι να μη γίνεται αλόγιστη χρήση τους, και να γίνονται συνειδητές προσπάθειες από τους επιστήμονες και τους παραγωγούς για την εξάπλωση των λεγόμενων βιολογικών τρόπων καλλιέργειας, ώστε να εξασφαλιστεί η καθιέρωσή τους στο μέλλον.

2. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ
Είναι κάθε ουσία ή συνδυασμός ουσιών με την οποία επιδιώκεται η ανάσχεση, η καταστροφή ή η καταπολέμηση των φυτοπαρασίτων, καθώς και των ανεπιθύμητων φυτικών ή ζωικών ειδών που βλάπτουν ή επιβαρύνουν την παραγωγή, τη μεταποίηση, την αποθήκευση, τη μεταφορά ή την εμπορία των τροφίμων, των γεωργικών προϊόντων, της ξυλείας, των ινών ή των ζωοτροφών ή που μπορεί να χορηγηθούν στα ζώα για την καταπολέμηση των εντόμων, των αραχνιδών και των άλλων ενδο- ή εκτοπαρασίτων. Σε αυτά περιλαμβάνονται επίσης οι ρυθμιστές της ανάπτυξης των φυτών, τα αποφυλλωτικά, τα ξηραντικά και τα προϊόντα που περιορίζουν τον αριθμό των παραγόμενων καρπών ή χάρη στα οποία αποφεύγεται η πρόωρη πτώση τους καθώς και οι ουσίες που χρησιμοποιούνται πριν από ή μετά τη συγκομιδή για να αποφευχθεί η υποβάθμιση των προϊόντων κατά την αποθήκευση ή τη μεταφορά τους.

3. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Η μισή έκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) αποτελεί αντικείμενο γεωργικής εκμετάλλευσης. Το γεγονός αυτό και μόνο προβάλλει τη σημασία της γεωργίας για το φυσικό περιβάλλον της Ε.Ε. Η γεωργία είναι σε άμεση και στενή αλληλεπίδραση με τη φύση. Σήμερα, τα περισσότερα τοπία της ΕΕ φιλοξενούν μεγάλο μέρος της πλουσιότατης άγριας πανίδας και χλωρίδας της.
Επίσης, η γεωργία στηρίζει μια πολύμορφη αγροτική κοινότητα, που δεν αποτελεί μόνο βασικό στοιχείο πλούτου του ευρωπαϊκού πολιτισμού, αλλά και διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στη διατήρηση του περιβάλλοντος σε υγιή κατάσταση.
Παρόλα αυτά η γεωργική πρακτική μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να έχει ανεπιθύμητες επιδράσεις στη φύση. Ρύπανση του νερού και του εδάφους, πολυκερματισμός των φυσικών βιοτόπων των αγρίων ειδών ακόμη και απειλούμενα με εξαφάνιση είδη έχουν παρατηρηθεί από τις κατ’ εξακολούθηση κακές γεωργικές πρακτικές και μη ορθολογική χρήση της γης.

3.1 Κίνδυνοι από τα φυτοφάρμακα για το περιβάλλον
Η έκπλυση των φυτοφαρμάκων από τα εδάφη και η μετακίνησή τους στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα αποτελεί ένα σοβαρό κίνδυνο ρύπανσης των υπογείων υδάτων. Ειδικά μάλιστα τα ψάρια, μπορούν να δεχτούν μεγάλες ποσότητες φυτοφαρμάκων, τόσο από την τροφική αλυσίδα όσο και από το νερό που περνάει μέσα από τα βράγχιά τους. Άλλωστε, από όλα τα έντομα που υπάρχουν μόνο ένα ποσοστό περίπου 5% χαρακτηρίζονται ως εχθροί για τις ανθρώπινες καλλιέργειες.
Φυτοφάρμακα και άλλες οργανικές ενώσεις μπορούν επίσης να μεταφερθούν μέσω της ατμόσφαιρας σε μεγάλες αποστάσεις και να μολύνουν υδάτινες κι εδαφικές επιφάνειες σε άλλες περιοχές.
Ένα σημαντικό ποσοστό του προβλήματος της ρύπανσης των υπογείων νερών οφείλεται σε καθημερινές δραστηριότητες των γεωργών όπως το γέμισμα και ξέπλυμα των ψεκαστικών μηχανημάτων δίπλα στις γεωτρήσεις παροχής νερού, η απόρριψη στην ύπαιθρο των συσκευασιών από τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα. Η ανάγκη για παραγωγή τροφίμων πρέπει να βρίσκεται σε ισορροπία με την ανάγκη για την προστασία του περιβάλλοντος. Η προστασία των νερών αποτελεί υψηλή προτεραιότητα στην πολιτική της Ε.Ε. Προτού κάποιο φυτοπροστατευτικό προϊόν εισαχθεί στην αγορά, πρέπει να αποδειχθεί η ασφάλεια και αποτελεσματικότητά του ως προς τις απαιτήσεις Ευρωπαϊκών και εθνικών Αρχών. Οι εταιρείες, εκτός των άλλων, στοχεύουν στην παραγωγή προϊόντων που υπολείμματά τους δεν εμφανίζονται στο έδαφος ή στα επιφανειακά νερά όταν τα προϊόντα χρησιμοποιούνται σωστά από τους αγρότες. Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα είναι ασφαλή για τα νερά όταν χρησιμοποιούνται σωστά. Έστω και μερικές σταγόνες σκευάσματος μπορεί να είναι η αιτία για την υπέρβαση των θεσπισμένων ανωτάτων ορίων υπολειμμάτων στο πόσιμο νερό. Σχεδόν το 50-70% της μόλυνσης των επιφανειακών νερών από τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα προέρχεται από πηγές εισόδου και μπορεί να αποτραπεί. Ως πηγές εισόδου θεωρούνται κυρίως οι απώλειες κατά την παρασκευή του ψεκαστικού υγρού, τον καθαρισμό των μηχανημάτων και τη διαχείριση καταλοίπων φυτοπροστατευτικών προϊόντων, ενώ οι απώλειες αυτές μπορούν να αποφευχθούν με την κατάλληλη υποδομή και τα σωστά μέτρα. Ο σωστός υπολογισμός της ποσότητας του ψεκαστικού υγρού και του φυτοπροστατευτικού προϊόντος, έτσι ώστε να αποφευχθεί η περίσσεια του ψεκαστικού υγρού, είναι απαραίτητη. Όσον αφορά στον τεχνολογικό εξοπλισμό, πρέπει να είναι σωστά ρυθμισμένος και ελεγμένος για την ύπαρξη τυχόν διαρροών. Σημαντικό σημείο είναι η απαγόρευση σύνδεσης του ψεκαστικού υγρού με την παροχή του νερού, όπως επίσης και η αποφυγή υπερχείλισης του βυτίου. Κατά τη διαδικασία της παρασκευής του ψεκαστικού διαλύματος, εάν αυτή γίνει στο αγρόκτημα, τότε είναι αναγκαία η ύπαρξη προληπτικών μέτρων, όπως η διαθεσιμότητα πλαστικού δίσκου συλλογής πιτσιλιών και απορροφητικών υλικών για την απομάκρυνση διαρροών. Η προστασία των νερών μπορεί επίσης να επιτευχθεί όταν δεν ψεκάζονται απευθείας επιφάνειες νερού ή σε περιοχές που γειτνιάζουν με πηγές νερού. Μάλιστα, όταν ο κίνδυνος απορροής είναι μεγάλος ή όταν υπάρχει πλημμυρισμένο έδαφος πρέπει να αποφεύγεται ο ψεκασμός. Επιπλέον, κατά τη σχολαστική καθαριότητα όλου του εξοπλισμού, η ύπαρξη τρεχούμενου νερού είναι αναγκαία.Τέλος, τα ανεπιθύμητα αποθέματα δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να ρίχνονται σε αυλάκια ή να θάβονται, ενώ τα υγρά κατάλοιπα δεν πρέπει να πετάγονται σε σημεία όπου μπορεί να καταλήξουν σε πηγές νερού.
Με τη βέλτιστη πρακτική των χρηστών, η μόλυνση των νερών μπορεί να μειωθεί κατά τη διάρκεια όλων των διαδικασιών μεταφοράς, αποθήκευσης, διαχείρισης πριν/ κατά τη διάρκεια και μετά τον ψεκασμό, όπως και κατά την διαχείριση καταλοίπων φυτοπροστατευτικών προϊόντων.

3.2 Επίδραση των φυτοφαρμάκων στην υγεία των παιδιών
Οι κίνδυνοι που συνδέονται με τα φυτοφάρμακα δεν είναι πλήρως γνωστοί και για πολλά από αυτά δεν έχουν μελετηθεί οι μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία, όπως βλάβη στο γενετικό υλικό, το νευρικό, το ενδοκρινικό, το ανοσοποιητικό σύστημα. Επίσης δεν είναι γνωστά ποια είναι τα αθροιστικά αποτελέσματα της δράσης πολλών διαφορετικών ουσιών στον ανθρώπινο οργανισμό.
Η γνώση της επίδρασης των φυτοφαρμάκων στον άνθρωπο προέρχονται κυρίως από μελέτες σε πειραματόζωα, από μελέτες σειρών ανθρώπινων κυττάρων στο εργαστήριο (in vitro) και από επιδημιολογικές μελέτες.
Τα παιδιά, σε σχέση με τους ενήλικες, και ανάλογα με την ηλικία, απορροφούν μεγαλύτερες συγκεντρώσεις φυτοφαρμάκων ανά μονάδα σωματικού βάρους μέσω της εισπνοής, κατάποσης και επαφής με το δέρμα. Οι θερμίδες που παίρνουν τα παιδιά είναι κατά μονάδα βάρους 2,5 φορές περισσότερες, ο εισπνεόμενος αέρας 2 φορές, η έκθεση του δέρματος 2,5 φορές μεγαλύτερη. Οι χημικές ουσίες είναι μέχρι 10 φορές περισσότερο τοξικές σε παιδιά εξαρτώμενες από το σωματικό βάρος. Στα παιδιά παρατηρείται ανωριμότητα μεταβολικών οδών, μειωμένος βιομετασχηματισμός και απομάκρυνση τοξικών ουσιών π.χ. τα νεογέννητα έχουν μειωμένο επίπεδο παραοξονάσης-1, η οποία διασπά τα οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα. Η νεφρική λειτουργία δεν είναι πλήρως αναπτυγμένη. Επειδή οι νεφροί στο νεογέννητο είναι ανώριμοι συγκρινόμενοι με τους νεφρούς των ενηλίκων είναι περισσότερο δύσκολο για τα βρέφη να απομακρύνουν τοξικά προϊόντα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη συσσώρευση αυξάνοντας έτσι την ευπάθειά τους.

Επομένως:
Τα παιδιά είναι εξαιρετικά τρωτά σε κατηγορίες συνθετικών φυτοφαρμάκων που μιμούνται τις φυσιολογικές ορμόνες ή τα ένζυμα.
Ο ταχύς πολλαπλασιασμός των κυττάρων κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας αυξάνει την πιθανότητα κυτταρικών μεταλλάξεων, που μπορεί να οδηγήσουν αργότερα σε καρκίνους.
Τα παιδιά έχουν μια μακριά διάρκεια ζωής, ώστε έχουν αρκετό χρόνο μπροστά τους για να εκδηλώσουν μακροχρόνιες επιπτώσεις από χημικές ουσίες.

3.3 Επίδραση των φυτοφαρμάκων σε όργανα και συστήματα
Ενδοκρινικό σύστημα: Οι αναπτυσσόμενοι οργανισμοί έχουν αυξημένη ευαισθησία στη δράση χημικών ουσιών που διαταράσσουν το ενδοκρινικό σύστημα επειδή οι διαφοροποιούμενοι ιστοί είναι πιο ευπαθείς σε αλλαγές στα επίπεδα των ορμονών. Τα φυτοφάρμακα είναι παράγοντες που φαίνεται να επηρεάζουν το ενδοκρινικό σύστημα. Μπορούν να δεσμεύσουν υποδοχείς ορμονών φύλου, να τους ενεργοποιήσουν και έτσι να οδηγήσουν σε αντιδράσεις παρόμοιες με αυτές ενδογενών οιστρογόνων και ανδρογόνων. Μπορούν επίσης να συνδεθούν με υποδοχείς ορμονών χωρίς την ενεργοποίησή τους εμποδίζοντας έτσι τη σύνδεση των ενδογενών ορμονών, οι οποίες επομένως παραμένουν ανενεργές. Πέρα από τέτοιες άμεσες δράσεις μέσω υποδοχέων είναι δυνατές έμμεσες (αντι)οιστρογονικές και (αντι)ανδρογονικές αντιδράσεις.
Αυτές περιλαμβάνουν αλλαγές στη συγκέντρωση των ορμονικών υποδοχέων στα όργανα στόχους, παρέμβαση στη βιοσύνθεση ορμονών στους ενδοκρινείς αδένες, ή επίδραση στο βιομετασχηματισμό στο ήπαρ. Επιπλέον, μπορεί να επηρεασθεί η σύνδεση των ορμονών με πρωτεΐνες στο πλάσμα του αίματος καθώς επίσης και η δραστηριότητα της υπόφυσης και του υποθαλάμου. Ένα μειονέκτημα των αποτελεσμάτων των ερευνών είναι ότι έχουν γίνει κυρίως σε πειραματόζωα ή σε κυτταροκαλλιέργειες. Αυτές οι μελέτες συχνά δίνουν τις πρώτες ενδείξεις των εν δυνάμει επιδράσεων των φυτοφαρμάκων στην αναπαραγωγή αλλά είναι δύσκολο να επεκτείνει κανένας τα αποτελέσματα αυτά στον άνθρωπο. Επιδημιολογικές μελέτες οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι έκθεση σε φυτοφάρμακα μπορεί να συνδέεται με διαταραχές του κύκλου, μειωμένη γονιμότητα, αυτόματη αποβολή, θνησιγενή έμβρυα και αναπτυξιακές ανωμαλίες. Ως προς την αναπαραγωγή, ευρήματα έχουν δείξει ότι επαγγελματική έκθεση γυναικών σε φυτοφάρμακα μπορεί να προκαλέσει ενδομήτριο καθυστέρηση ανάπτυξης και μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο να γεννηθούν παιδιά με συγγενείς ανωμαλίες, όπως ανωμαλίες άκρων, νευρικού και μυοσκελετικού συστήματος, υποσπαδία, κρυψορχία, καρδιαγγειακές ανωμαλίες, λυκόστομα και άλλες πολλαπλές και ειδικές ανωμαλίες. Νευρικό σύστημα: Πολλές από τις κύριες ομάδες φυτοφαρμάκων είναι νευροτοξικές ουσίες. Αποτελέσματα μακροχρόνιας έκθεσης σε φυτοφάρμακα περιλαμβάνουν διαταραχές μνήμης και συγκέντρωσης, προσανατολισμού, κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, σύγχυση, κεφαλαλγία, διαταραχές λόγου, εφιάλτες, υπνοβασία κ.τ.λ. Οι μικρές δόσεις νευροτοξινών μπορούν να διαταράξουν δραστικά τη διαδικασία μάθησης στα παιδιά.
Ανοσοποιητικό σύστημα: Ο Whalen παρουσίασε κυτταροτοξικά αποτελέσματα του ζιζανιοκτόνου τριαζίνη και καρβαμιδικών εντομοκτόνων στα φυσικά κυτταροκτόνα κύτταρα. Απαιτούνται όμως περισσότερες μελέτες in vitro για να καθορισθεί αν μερικές κατηγορίες φυτοφαρμάκων είναι περισσότερο τοξικές στο γενετικό και ανοσοποιητικό σύστημα των ανθρώπων και ειδικότερα σε ποια κύτταρα και συστατικά του ανοσοποιητικού συστήματος επιδρούν.
Αναπνευστικό σύστημα: Σε μελέτη με ενήλικες αγρότες και εργάτες ψεκασμών διαπιστώθηκαν αναπνευστικά προβλήματα, όπως συριγμός ή γρυπώδης συνδρομή κατόπιν έκθεσης σε εντομοκτόνα και ζιζανιοκτόνα. Επίσης βρογχικό άσθμα συσχετίσθηκε με καρβαμιδικά εντομοκτόνα
Δέρμα: Φυτοφάρμακα είναι γνωστό επίσης να προκαλούν δερματίτιδες με σπουδαιότερη τη δερματίτιδα εξ επαφής είτε ερεθιστική είτε αλλεργική.
Οι δυσμενείς επιδράσεις που δεν είναι θανατηφόρες δημιουργούν μελλοντικούς κινδύνους για το ίδιο το άτομο και τις επόμενες γενιές. Ενδομήτρια καθυστέρηση ανάπτυξης βρέθηκε να αυξάνει την ευαισθησία αργότερα στη ζωή για υπέρταση, διαβήτη τύπου 2, καρδιακή νόσο, καρκίνο του μαστού και του προστάτη. Άνδρες με ανωμαλίες κατά τη γέννηση έχουν διπλάσια πιθανότητα να γεννήσουν παιδιά με ανωμαλίες.

3.4 Φυτοφάρμακα και καρκίνοι
Τα φυτοφάρμακα μπορούν έμμεσα να συμβάλουν σε κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου είτε δρώντας ως προωθητές ή ενεργοποιητές ή μέσω παραγόντων που επηρεάζουν διάφορους μηχανισμούς άμυνας με την πρόκληση σχηματισμού καρκινογόνων μεταβολιτών. Π.χ φυτοφάρμακα (endosulfan, DDT, ατραζίνη) αλλάζουν την αναλογία κακών/καλών μεταβολιτών της οιστραδιόλης, όπως την 16α υδροξυεστρόνη (ογκογόνος) προς την 2 υδροξυεστρόνη (μη τοξική).
Σε αρκετές μελέτες διαπιστώθηκε σχέση μεταξύ έκθεσης σε φυτοφάρμακα και συμπαγών όγκων, όπως όγκοι εγκεφάλου, νεφρών, παγκρέατος, νευροβλάστωμα, σάρκωμα. Αυξημένη συχνότητα καρκίνου των νεφρών συνδέθηκε με γονική έκθεση κατά τη γεωργική απασχόληση. Σημειώθηκε επίσης αυξημένη συχνότητα όγκων του εγκεφάλου (έκθεση σε φυτοφάρμακα στο σπίτι, σε αγροτική απασχόληση, σε επαγγελματική έκθεση).
Αρκετές μελέτες εμπλέκουν φυτοφάρμακα ως αιτία αιματολογικών καρκίνων σε παιδιά (παιδικό λέμφωμα non-Hodgkin, λευχαιμία).

3.5 Συμπερασματικά
Τα βρέφη και τα παιδιά είναι πιο ευπαθή στα φυτοφάρμακα επειδή βρίσκονται σε ένα στάδιο ανάπτυξης με κρίσιμες περιόδους, ανεπαρκώς αναπτυγμένους μηχανισμούς άμυνας και υπόκεινται σε αυξημένη έκθεση.
Απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για την επίδραση μεταβολιτών των φυτοφαρμάκων στα πρώτα στάδια ανάπτυξης των παιδιών, στη συνδυασμένη δράση τους και στα αθροιστικά αποτελέσματά τους.
Τα αγροτικά προϊόντα με τον σύγχρονο τρόπο παραγωγής τους είναι επιβαρυμένα με υπολείμματα φυτοφαρμάκων και υπάρχουν δεδομένα και ενδείξεις ότι είναι επιζήμια στην υγεία του ανθρώπου. Οι επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών είναι μεγαλύτερη από αυτή των ενηλίκων. Η εφαρμογή σύγχρονης κοινοτικής νομοθεσίας για τα υπολείμματα, η προώθηση αποτελεσματικών μηχανισμών ελέγχου των προϊόντων για την ύπαρξη υπολειμμάτων και η προώθηση πιστοποιημένων συστημάτων ολοκληρωμένης παραγωγής και βιολογικής γεωργίας θα συμβάλουν στην παραγωγή ποιοτικών και περισσότερο ασφαλών γεωργικών προϊόντων.

ΤΑ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ
Η απλή χρήση των γεωργικών φαρμάκων , όπως παλιά την ξέραμε δεν είναι πια χωρίς προβλήματα .
Η αυξανόμενη ανάγκη για καλύτερη προστασία των καλλιεργειών έχει πολλαπλασιάσει τις επεμβάσεις με χημικές ουσίες .Τα γεωργικά φάρμακα είναι ένα αναγκαίο κακό αλλά και ένα εργαλείο στα χέρια του παραγωγού. Όταν χρησιμοποιούνται σύμφωνα με τις οδηγίες τότε είναι σύμμαχοι του παραγωγού , στην προσπάθεια του για προστασία των καλλιεργειών από εχθρούς και ασθένειες Αν δεν χρησιμοποιηθούν σύμφωνα με τις οδηγίες τότε τα αποτελέσματα αντιστρέφονται , γι’ αυτό δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η υπερβολική δοσολογία , η χρήση γεωργικών φαρμάκων ακατάλληλων ή με ακατάλληλο τρόπο ή όχι την κατάλληλη χρονική στιγμή θα έχει δυσάρεστες και σοβαρές συνέπειες στην υγεία του χρήστη παραγωγού και των καταναλωτών , στην καταλληλότητα και ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων , στο περιβάλλον και ενδεχομένως στη γονιμότητα του εδάφους .
Σε μεγάλο βαθμό οι ευθύνες για τη σωστή χρήση τους καταλήγουν στον παραγωγό.
Πέρασαν πολλά χρόνια , έγιναν πολλές προσπάθειες για επαρκή επαγγελματική κατάρτιση των παραγωγών στην ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων .
Η γνώση πρέπει να έρθει στο προσκήνιο , γιατί η εφαρμογή των αρχών της ορθής φυτοπροστασίας είναι αδύνατη χωρίς ικανούς και άρτια καταρτισμένους παραγωγούς. Βρισκόμασταν στην εποχή της ποσοτικής γεωργίας και του αυτοσκοπού των επιδοτήσεων – την γεωργία που με την αλόγιστη χρήση μέσων και εφοδίων παραγωγής , επεδίωκε το μεγαλύτερο δυνατό οικονομικό όφελος με οποιοδήποτε τρόπο και κόστος (ακόμη και με παράνομα σκευάσματα ανέλεγκτης ποιότητας και επιπτώσεων).
Σήμερα η ελληνική γεωργία βρίσκεται στην πιο κρίσιμη καμπή της προσαρμογής της στη σύγχρονη πραγματικότητα. Γνωρίζουμε ότι δεν ελέγχουμε και δεν μπορούμε να επηρεάσουμε καμιά αγορά προϊόντων ποσοτικά γιατί το μέγεθος των γεωργικών μας εκμεταλλεύσεων και ο όγκος των προϊόντων που παράγουμε είναι μικρός σε σχέση μ’ άλλες χώρες.
Μπορούμε να σταθούμε και να έχουμε βιώσιμο μέλλον μόνο αν κατανοήσουμε και πάρουμε εφαρμοστικά μέτρα για την αναγκαιότητα ποιοτικής στροφής της ελληνικής γεωργίας .
Μπορούμε να σταθούμε ανταγωνιστικά μόνο με την ποιότητα και την διαφορετικότητα των δικών μας προϊόντων.
Αυτό είναι που πρέπει να προστατέψουμε και να προωθήσουμε , γιατί τα ασφαλή και ποιοτικά προϊόντα θα παράγονται από σωστά καταρτισμένους και οργανωμένους αγρότες .
Οι διατροφικές κρίσεις των τελευταίων ετών έχουν ανατρέψει τα κρατούντα μοντέλα γεωργίας και έχουν αναγάγει την διατροφική πολιτική σε πυξίδα ανταγωνιστικότητας των αγροτικών προϊόντων.
Η ελληνική γεωργία έχει και δυνάμεις και δυνατότητες να ενταχθεί στην σημερινή πραγματικότητα.
Για τον λόγο αυτό πρέπει να αναπτύξουμε δράσεις , που θα ενισχύουν μια δυναμική και ανταγωνιστική γεωργία που:

θα παράγει προϊόντα ποιότητας χρησιμοποιώντας ορθές γεωργικές πρακτικές

θα εξασφαλίζει ικανοποιητικό εισόδημα στην αγροτική οικογένεια και

θα συμβάλλει θετικά στην προστασία του περιβάλλοντος και των σπανίων φυσικών πόρων

Στο πλαίσιο των προσπαθειών για ποιοτική αναβάθμιση της γεωργίας μας εντάσσεται και η προσπάθεια για ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων .
Οι ίδιοι οι παραγωγοί δεν αισθάνονται την ανάγκη να εκπαιδευτούν .
Αξίζει να σημειωθεί ότι για κάθε ένα Έλληνα αγρότη που εκπαιδεύεται, αντιστοιχούν 25 Ισπανοί ή 45 Ολλανδοί. Κατά κανόνα οι Έλληνες παραγωγοί δεν χρησιμοποιούν ούτε τα στοιχειώδη προστατευτικά μέσα.
Η νοοτροπία που κυριαρχεί οδηγεί σε υποτίμηση ή ακόμη και άγνοια του κινδύνου ,με αποτέλεσμα να είναι συχνά τα ατυχήματα ή οι κακές πρακτικές εφαρμογές .Επομένως, η άγνοια και η αλόγιστη χρήση σκευασμάτων θέτουν σε κίνδυνο πρωτίστως την υγεία των ιδίων των αγροτών.
Είναι απορίας άξιο ότι:
Για την άδεια άσκησης του επαγγέλματος του κουρέα , θεωρείται αναγκαία η διετής φοίτηση του ενδιαφερόμενου σε σχετική σχολή , εξετάσεις καθώς και πρόσθετη πρακτική άσκηση.
Για την άδεια άσκησης του επαγγέλματος του κρεοπώλη θεωρείται αναγκαία η υποχρεωτική παρακολούθηση μαθημάτων σε σχολή κρέατος , εξετάσεις και πρόσθετη πρακτική άσκηση ενός μηνός. Γιατί μέχρι τώρα δεν θεωρήθηκε από τους «αποφασίζοντες» , ότι είναι αντίστοιχα αναγκαία η επαγγελματική κατάρτιση του αγρότη , σε ότι τον αφορά;
Τα τελευταία χρόνια σε επίπεδο Ε.Ε. υπάρχει έντονη κινητικότητα στο θέμα της απόσυρσης πάρα πολλών δραστικών ουσιών ( περίπου 500) γεωργικών φαρμάκων από την κυκλοφορία - ως ύποπτων καρκινογενέσεων .
Το «πρόβλημα» του μεγάλου περιορισμού του «οπλοστασίου» των παραγωγών στα θέματα φυτοπροστασίας μπορεί να αντισταθμισθεί αποτελεσματικά με την αύξηση του «οπλοστασίου των γνώσεων» με μια επαρκή επαγγελματική κατάρτιση που θα τους βοηθήσει να ανταπεξέλθουν μα ασφάλεια και αποτελεσματικότητα στα προβλήματα προστασίας των καλλιεργειών τους.
Η κοινωνία πλέον έχει μεγαλύτερες απαιτήσεις για υψηλότερες προδιαγραφές ασφαλείας της ποιότητας των προϊόντων.
Η ασφαλής και αποτελεσματική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων ,
πρέπει να είναι σταθερή επιδίωξη όλων των εμπλεκομένων .
Είναι ευθύνη όλων των εμπλεκόμενων φορέων να ενθαρρύνουμε την όσο γίνεται καλύτερη γνώση και κατανόηση των μέτρων που πρέπει να εφαρμόζονται ή να αποφεύγονται από τους τελικούς χρήστες.

ΑΣΦΑΛΗ ΦΥΛΑΞΗ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ
5.1 Τοποθεσία
Κατά την εκλογή της θέσης της αποθήκης πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η γειτνίαση με υδροληψίες πόσιμου νερού, επιφανειακά νερά και οικισμούς και να τηρούνται οι σχετικές νομοθετικές διατάξεις.
Κατά την κατασκευή της αποθήκης ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στην εύκολη πρόσβαση στα προϊόντα, τον καλό αερισμό του χώρου, στην πρόληψη ατυχημάτων και πυρκαγιάς, στις συνθήκες θέρμανσης και φωτισμού ώστε να προφυλάσσονται τα προϊόντα από αλλοίωση, στην ευκολία επιδιορθώσεων ή επισκευών. Στον χώρο πρέπει να υπάρχει συναγερμός για πυρκαγιά, πυροσβεστήρες, τηλέφωνο ή εγκατάσταση ενδοεπικοινωνίας, τα απαραίτητα μέσα αντιμετώπισης τυχόν διαρροών από τις συσκευασίες (π.χ. σακιά με άμμο ή άλλο προσροφητικό υλικό, δοχεία με νερό, μέσα και υλικά καθαρισμού), χώρος για πλύσιμο και αλλαγή ρούχων και τα απαραίτητα μέσα παροχής πρώτων βοηθειών.
Η αποθήκευση των γεωργικών φαρμάκων πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες του κάθε προϊόντος, πάντα σε στεγασμένο χώρο κι αν είναι απαραίτητο σε χωριστά διαμερίσματα. Δεν πρέπει να αποθηκεύονται φυτοφάρμακα μαζί με άλλα προϊόντα. Τα γεωργικά φάρμακα πρέπει να προφυλάσσονται από την επίδραση θερμότητας, υγρασίας, κρύου. Είναι απαραίτητο να γίνεται τακτικός έλεγχος του χώρου και της κατάστασης των προϊόντων. Επιπλέον θα πρέπει να υπάρχει πάντα ενημερωμένος κατάλογος των αποθηκευμένων προϊόντων.
Σε κάποιο σημείο του χώρου πρέπει να υπάρχουν γραμμένα τα μέτρα ασφαλείας, που πρέπει να λαμβάνονται σε σχέση πάντοτε με τα αποθηκευμένα προϊόντα, για αποφυγή ατυχημάτων.
Δεν επιτρέπεται το κάπνισμα, η κατανάλωση τροφίμων και ποτών, η χρήση σπίρτων, κεριών και γενικά η ύπαρξη γυμνής φλόγας μέσα στην αποθήκη. Οι έξοδοι κινδύνου πρέπει να είναι ευδιάκριτες και να παραμένουν ελεύθερες από εμπόδια. Κοντά στην τηλεφωνική συσκευή πρέπει να είναι σημειωμένα τα τηλέφωνα ανάγκης (Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, γιατρού, ασθενοφόρου, νοσοκομείου, αστυνομίας, γραφείου τοπικής αυτοδιοίκησης).

5.2 Αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών
Στην περίπτωση που κάποιο σκεύασμα έρθει σε επαφή με γυμνό δέρμα, απαιτείται καλό πλύσιμο με νερό και σαπούνι κι αλλαγή των ποτισμένων ή λερωμένων από το σκεύασμα ρούχων. Αν σκεύασμα έρθει σε επαφή με τα μάτια, να ξεπλένονται αμέσως με άφθονο νερό και να καλείται ο γιατρός. Σε περίπτωση κατάποσης σκευάσματος ή εισπνοής σκόνης ή ατμών να καλείται αμέσως ο γιατρός Γενικά σε περιπτώσεις ατυχήματος με γεωργικά φάρμακα να απομακρύνεται ο ασθενής από την αποθήκη, να μεταφέρεται σε ήσυχο μέρος και να προστατεύεται το σώμα του από απώλεια θερμότητας. Να καλείται ο γιατρός ή να μεταφέρεται ο ασθενής στο κοντινότερο ιατρείο ή νοσοκομείο. Στον γιατρό πρέπει να παρέχονται οι απαραίτητες πληροφορίες για το σκεύασμα ή να επιδεικνύεται η συσκευασία του. Μέτρα πρέπει να λαμβάνονται, όταν γίνεται μετάγγιση σκευάσματος από την αρχική συσκευασία σε άλλη λόγω διαρροών της πρώτης. Συγκεκριμένα τα υγρά να αδειάζονται με προσοχή και το χυμένο υγρό να μην ξεπλένεται, αλλά να προσροφάτε από κατάλληλο υλικό (π.χ. άμμο), οι σκόνες και τα κοκκώδη να σκουπίζονται αντί να ξεπλένονται. Για τα εύφλεκτα σκευάσματα υπάρχει ο κίνδυνος ανάφλεξης ή έκρηξης, οπότε πρέπει κατά την μετάγγισή τους να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα. Μετά την απομάκρυνση του χυμένου σκευάσματος να καθαρίζεται το σημείο με βρεγμένο πανί. Οι άδειες συσκευασίες πρέπει να καταστρέφονται και να πετιούνται στα σκουπίδια, ανάλογα με την κατηγορία τοξικότητας στην οποία ανήκουν. Τα χωρίς σήμα τοξικότητας ή αυτά που χαρακτηρίζονται με Xi ή Xn να πετιούνται στα σκουπίδια της πόλης, ενώ όσα φέρουν τα σήματα Τ ή Τ+ να οδηγούνται στους χώρους ειδικών απορριμμάτων. Σε περίπτωση πυρκαγιάς στην αποθήκη να ειδοποιείται αμέσως η Πυροσβεστική Υπηρεσία και μέχρι την άφιξή της να απομακρύνεται το μη απαραίτητο προσωπικό, να κατασβήνονται οι εστίες και εάν είναι δυνατό να απομακρύνονται τα υλικά που δεν έχουν αναφλεγεί.

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ (Ε.ΣΥ.Φ)
Ο Ελληνικός Σύνδεσμος Φυτοπροστασίας (Ε.ΣΥ.Φ), πρώην Πανελλήνιος Σύλλογος Εισαγωγέων Βιομηχάνων Γεωργοχημικών (ΠΑ.Σ.Ε.ΒΙ.ΓΕ.), ιδρύθηκε το 1970, με έδρα την Αθήνα και εκπροσωπεί τις εταιρίες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο των φυτοφαρμάκων ή αλλιώς φυτοπροστατευτικών προϊόντων, όπως είναι ο διεθνώς καθιερωμένος δόκιμος όρος.
Ο Ελληνικός Σύνδεσμος Φυτοπροστασίας (Ε.ΣΥ.Φ.) υποστηρίζει και προάγει την ασφαλή και αποτελεσματική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων στο γεωργικό τομέα. Παράλληλα, προασπίζει τη σταδιακή εφαρμογή των κωδίκων Ορθής Γεωργικής Πρακτικής καθώς και της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Καλλιεργειών. Σκοπός του επίσης είναι η συνεχής ενημέρωση του κοινού για την επιστημονική πρόοδο που συντελείται στο χώρο των φυτοπροστατευτικών προϊόντων.
Ως μέλος του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Φυτοπροστασίας (ECPA) και της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας (CropLife International), ο Σύνδεσμος καταβάλλει για περισσότερο από 40 χρόνια μία ολοκληρωμένη και διαρκή προσπάθεια για την ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, καθώς και για τη διασφάλιση της παραγωγής τροφίμων υψηλής ποιότητας.
Ο Ε.ΣΥ.Φ. συνεργάζεται στενά με όλους τους εμπλεκόμενους στην εμπορία και διακίνηση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων καθώς και με τους υπεύθυνους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς για την πιστοποίηση των ελληνικών γεωργικών προϊόντων.

Επικοινωνία:
ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ, Πατησίων 53 (2ος όροφος
ΤΚ. 104 33, Αθήνα
Τηλ. 210 52 29 786, Fax. 210 52 21 542, email: info@esyf.gr

ΜΕΣΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΨΕΚΑΣΤΩΝ
Μέχρι σήμερα, στην Ελλάδα, καθώς και σε πολλές άλλες χώρες της Ε.Ε. (πλην της Γερμανίας), δεν υπάρχει πρότυπο που να καθορίζει τα κριτήρια που πρέπει να καλύπτουν τα μέσα προστασίας των αγροτών. Συνεπώς, οι αγρότες είναι υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούν τα ίδια μέσα προστασίας που χρησιμοποιούν και οι εργαζόμενοι στη χημική βιομηχανία, οι οποίοι όμως εκτίθενται καθημερινά σε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες χημικών ουσιών, για τουλάχιστον 8 ώρες.
Ο Ε.ΣΥ.Φ. και η προϊσταμένη του Εργαστηρίου Τοξικολογίας του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου, έθεσαν το θέμα στον ΕΛΟΤ (Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης), προκειμένου να γίνουν οι απαιτούμενες ενέργειες, ώστε να δημιουργηθεί, είτε ευρωπαϊκό πρότυπο από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Πιστοποίησης (CEN) το οποίο θα ισχύει σε όλη την Ε.Ε., είτε εθνικό πρότυπο, έτσι ώστε οι αγρότες να χρησιμοποιούν μέσα προστασίας που θα παρέχουν, τόσο προστασία, όσο και άνεση.

ΠΑΡΑΝΟΜΑ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ
Το θέμα των παράνομων φυτοφαρμάκων απασχολεί ιδιαίτερα τον Ε.ΣΥ.Φ. ειδικά τα τελευταία χρόνια και για το λόγο αυτό οδηγηθήκαμε στη δημιουργία ενός επικοινωνιακού προγράμματος για την ενημέρωση και εκπαίδευση όλων των εμπλεκομένων στην εισαγωγή, εμπορία και έλεγχο των φυτοπροστατευτικών προϊόντων (όπως τελωνεία, Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων, καταστήματα εμπορίας φυτοπροστατευτικών προϊόντων, αγρότες, εισαγγελείς, αλλά και αστυνομικά τμήματα), σχετικά με το ζήτημα. Το πρόγραμμα αυτό υλοποιείται στην Ελλάδα από το 2007 και βρίσκεται κάτω από την ομπρέλα του προγράμματος που διεξάγεται από τον Ευρωπαϊκό Σύνδεσμο Φυτοπροστασίας (ECPA) σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Επιπλέον, σε χώρες της Ευρώπης όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Πολωνία, αλλά και η Ουκρανία διεξάγονται παρόμοια προγράμματα όπως αυτό της Ελλάδας. Παρόλα αυτά το θέμα έχει παγκόσμιες προεκτάσεις, για αυτό και ανάλογες ενέργειες γίνονται και διεθνώς.Η εμπορία παράνομων φυτοπροστατευτικών προϊόντων και το παράνομο εμπόριο θέτει σε κίνδυνο αγρότες, καταναλωτές και περιβάλλον. Πρώτα από όλα, σε αντίθεση με τα νόμιμα και καταχωρημένα προϊόντα που υποβάλλονται σε ενδελεχείς ελέγχους από τις εταιρίες και από τις επίσημες αρχές του κράτους, για τα παράνομα προϊόντα δεν πραγματοποιούνται έρευνες για τις επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον, ενώ, παράλληλα, τα προϊόντα αυτά ενδέχεται να περιέχουν άγνωστες και μη δοκιμασμένες τοξικές προσμίξεις και ρύπους. Υπολείμματα των άγνωστων και μη δοκιμασμένων ουσιών είναι πιθανόν να εντοπιστούν στα γεωργικά προϊόντα, απειλώντας την υγεία των καταναλωτών και των αγροτών που τα χρησιμοποιούν, αλλά και το περιβάλλον. Επιπλέον, τα παράνομα προϊόντα μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές βλάβες στις καλλιέργειες είτε μειώνοντας τη σοδειά είτε καταστρέφοντας εντελώς τη συγκομιδή. Καλλιέργειες από αγρότες που χρησιμοποιούν παράνομα προϊόντα είναι πιθανόν, όπως και έχει συμβεί στο παρελθόν, να απορριφθούν από τις εταιρίες τροφίμων, καθώς και να υπάρξουν διοικητικές και ποινικές κυρώσεις. Ειδικά όσον αφορά στο τελευταίο, για παράδειγμα, οι Ισπανοί καλλιεργητές στην περιοχή της Αλμερίας, μία κατεξοχήν αγροτική περιοχή η οποία φημίζεται για τις πιπεριές της, ακόμα δεν έχουν ανακάμψει ύστερα από το τεράστιο πρόβλημα που δημιουργήθηκε πριν από κάποια χρόνια όταν στα προς εξαγωγή προϊόντα εντοπίστηκαν υπολείμματα απαγορευμένων φυτοφαρμάκων. Οι εισαγωγές πιπεριάς από την Αλμερία από άλλες χώρες σταμάτησαν και η οικονομία της περιοχής κόντεψε να καταρρεύσει, το ίδιο και οι καλλιεργητές, οι οποίοι έχασαν τα εισοδήματά τους.
Τέλος, ένα επιπλέον πολύ σημαντικό ζήτημα αποτελούν και οικονομικές επιπτώσεις από τη χρήση παράνομων φυτοφαρμάκων σε φορολογούμενους και κυβερνήσεις. Μάλιστα εκτιμάται ότι με το εμπόριο παράνομων και πλαστών προϊόντων υπάρχουν απώλειες στη φορολογία της τάξης των €21-30 εκατ. ετησίως σε ολόκληρη την Ευρώπη, τα οποία καλούνται οι κυβερνήσεις να καλύψουν από άλλους πόρους.

ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Τα φυτοφάρμακα είναι ένας από τους παράγοντες, που συνετέλεσαν στην αύξηση της γεωργικής παραγωγής τα τελευταία 40 χρόνια. Μυκητοκτόνα, Εντομοκτόνα, Ζιζανιοκτόνα και διάφορα άλλα υλικά όπως απολυμαντικά εδάφους, φυτορμόνες, ανόργανα άλατα κ.λπ, συνέβαλαν από τη δεκαετία του '50 σε μία θεαματική αύξηση των αποδόσεων με εκπληκτικά αποτελέσματα στην καταπολέμηση των εχθρών των καλλιεργειών.
Σήμερα, η εικόνα είναι διαφορετική. Η ανάπτυξη της ανθεκτικότητας των παθογόνων οργανισμών και η εμφάνιση σε ορισμένες περιπτώσεις μεγαλύτερης αντίστασης, οδηγούν μοιραία στη χρήση όλο και μεγαλύτερων ποσοτήτων φυτοφαρμάκων και στη συσσώρευση επικίνδυνων ή τοξικών ουσιών στο έδαφος, στα νερά και στα γεωργικά προϊόντα είτε αυτά είναι τρόφιμα είτε πρώτες ύλες.
Η αλόγιστη χρήση τους προκαλεί πολλά προβλήματα στα διάφορα ζώα και φυτά, ρυπαίνει το υπέδαφος και τα υπόγεια νερά, διαταράσσει την ισορροπία του περιβάλλοντος και σε πολλές περιπτώσεις προκαλεί σοβαρές ή μόνιμες βλάβες στην υγεία ή και θάνατο.
Η τάση της τελευταίας πενταετίας δείχνει μία σαφή μείωση της χρήσης. Επίσης υπάρχει σημαντικό ενδιαφέρον από τους παραγωγούς για φάρμακα με επιλεκτική ειδική δράση καθώς επίσης και για τη λεγόμενη "ολοκληρωμένη καταπολέμηση", όπου χρησιμοποιούνται διάφορα μέσα όπως φυσικοί εχθροί των παρασίτων, παγίδες με διάφορες ελκυστικές ουσίες (π.χ. ορμόνες φύλων) καθώς και καλλιεργητικά μέτρα (όπως η ισορροπημένη λίπανση, τα κατάλληλα κλαδέματα τα σωστά ποτίσματα) που βελτιώνουν την άμυνα των φυτών.
Επειδή όμως η συνύπαρξή μας με τα φάρμακα αυτά δεν είναι δυνατόν να σταματήσει αμέσως ή απότομα θα πρέπει να γνωρίζουμε ποιές από τις φάσεις της ύπαρξής τους είναι οι πιο επικίνδυνες, πώς μπορούμε να προσέξουμε και ποια μέτρα προφύλαξης πρέπει να παίρνουμε κάθε φορά.

Π Ρ Ο Σ Ο Χ Η ! ! !
Μην πετάτε σε τυχαία μέρη κουτιά και υπολείμματα συσκευασίας φυτοφαρμάκων. Σε συνδυασμό με τον αέρα και τη βροχή μπορούν να μολύνουν τα νερά και το έδαφος και να προκαλέσουν δηλητηριάσεις.
Αποφεύγετε τους άσκοπους και ανεπίκαιρους ψεκασμούς. Δεν ωφελούν τις καλλιέργειες και επιβαρύνουν το περιβάλλον.
Χρησιμοποιείτε μόνο φυτοφάρμακα που συνιστούνται επίσημα & είναι εγκεκριμένα για τις καλλιέργειες που προορίζονται.
Μη χρησιμοποιείτε μεγαλύτερες ποσότητες φυτοφαρμάκων από αυτές που προτείνουν οι γεωπόνοι και οι οδηγίες χρήσης.
Μη συλλέγετε πρόωρα και διαθέτετε στην κατανάλωση τους καρπούς πριν περάσει το καθορισμένο για κάθε καλλιέργεια και χημική ουσία χρονικό διάστημα.
Τηρείτε τους κανόνες ασφαλείας και προστασίας σχολαστικά.
Κρατάτε πάντα τα φυτοφάρμακα μακριά από τρόφιμα, ανθρώπους, ρούχα και ζώα.

Μαθητές που συμμετείχαν στην εθελοντική μαθητική ομάδα του σχολικού προγράμματος:
1 Μαρία Γουργιώνη Γ’
2 Ιωάννης Δημουλάς
3 Βασίλειος Κανδηλάρης
4 Αχιλλέας Παπακωστούλης
5 Δημήτριος Κουτρουμπέλης
6 Χρήστος Μιχαλόπουλος
7 Αλέξανδρος Πάπας
8 Αθανάσιος Τίκας Β’
9 Κωνσταντίνα Φτάκα