Συντονίστρια Καθηγήτρια: : Αντωνιάδου Δομνίκη
Παιδαγωγική Ομάδα: Χαλκιά Βασιλική, Καστώρη Ελένη
Η Α΄τάξη του Λυκείου του 7ου Γυμνασίου – Λυκειακές Τάξεις Λάρισας, το σχολικό έτος 2010-2011, υλοποίησε πρόγραμμα περιβαλλοντικής αγωγής με τίτλο «Ποτάμια – Υδάτινοι δρόμοι».
Οι μαθητές ασχολήθηκαν με την αξία και τη σημασία του νερού στη ζωή μας, και ειδικότερα με τα ποτάμια. Ο γενικός σχεδιασμός περιελάμβανε τις εξής θεματικές ενότητες :
1) Νερό : Μορφή και ρόλος του στη ζωή
2) Ποταμοί – Υδάτινοι δρόμοι
3) Ποτάμια οικοσυστήματα
4) Ποταμός και άνθρωπος
5) Ποταμοί : Μυθολογία και Παράδοση
6) Ποτάμια της Ελλάδας
7) Πηνειός ποταμός
Οι εκπαιδευτικοί στόχοι του προγράμματος ήταν οι εξής :
1) η ευαισθητοποίηση των μαθητών σε θέματα περιβάλλοντος, ώστε να γίνουν περιβαλλοντικά υπεύθυνοι και ενεργοί πολίτες με αγάπη και σεβασμό στη φύση και τον άνθρωπο,
2) η γνωριμία των μαθητών με τον κύκλο του νερού, η επαφή τους με ένα ποτάμιο οικοσύστημα και η συνειδητοποίηση της διαχρονικής σχέσης του ανθρώπου με το ποτάμι,
3) η κατανόηση της μεγάλης προσφοράς των ποταμών στον άνθρωπο και της αναγκαιότητας για αειφορική χρήση των υδάτινων πόρων και η ανάπτυξη θετικής στάσης ως προς την προστασία των ποταμών, και
4) η ευκαιρία που δίνεται στους μαθητές για κοινωνικοποίηση και ομαδικότητα μέσα από την ομαδική εργασία και συνεργασία.
ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ :
1) Να μάθουν οι μαθητές το ρόλο, τη σημασία του νερού στη ζωή μας και ότι δεν είναι ανεξάντλητο,
2) Να αναγνωρίσουν πως το νερό αποτελεί ένα σημαντικό φυσικό πόρο που βρίσκεται σε έλλειψη και η διαχείρισή του αποτελεί πρόβλημα σε πολλές περιοχές της χώρας,
3) Να γνωρίσουν τις συνέπειες από τις επεμβάσεις του ανθρώπου στον κύκλο του νερού στη φύση,
4) Να μάθουν για το ρόλο του νερού στη μυθολογία, τη θρησκεία και την παράδοση, και
5) Να μάθουν να παρατηρούν, να συσχετίζουν, να ταξινομούν τα δεδομένα τους και να τα παρουσιάζουν γραπτά.
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΙ :
1) Να εκτιμήσουν το νερό σαν αγαθό και να ευαισθητοποιηθούν στις συνέπειες διαχείρισης υδάτινων πόρων,
2) Να αλλάξουν συμπεριφορές στην καθημερινή τους ζωή,
3) Να δημιουργηθεί κλίμα φιλίας και συνεργασίας μεταξύ τους, έτσι ώστε να σκέφτονται και να δρουν ομαδικά, και
4) Να αποκτήσουν νέες εμπειρίες, να χαρούν, να δημιουργήσουν.
ΝΕΡΟ : Η ΜΟΡΦΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗ ΖΩΗ
Το νερό είναι εξαιρετικά διαδεδομένο πάνω στη Γη (καλύπτει τα 5/8 της επιφάνειάς της) και εμφανίζεται με διάφορες μορφές, όπως η υγρή μορφή (θάλασσες, ποτάμια, λίμνες, βροχή), η αέρια (υδρατμοί) και η στερεά (πάγος, χαλάζι, χιόνι). Δεν είναι ποτέ απόλυτα καθαρό, γιατί πάντα περιέχει διάφορες άλλες ουσίες και έχει μεγάλη βιολογική σημασία, γιατί συμμετέχει στη δομή όλων των έμβιων όντων. Το νερό της βροχής και του χιονιού είναι το πιο καθαρό, αλλά περιέχει αέρια (διοξείδιο του άνθρακα και άζωτο) και άλατα νιτρικά και χλωριούχα. Το νερό των πηγών είναι το πιο κατάλληλο για πόση, επειδή έχει υποστεί μια φυσικά διύλιση στα διάφορα γεωλογικά στρώματα.
Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ
Διαδικασία κατά την οποία η ποσότητα του νερού που είναι στον πλανήτη και που είναι γενικά σταθερή, αλλάζει κατάσταση και κυκλοφορεί στην ατμόσφαιρα, την ξηρά και τη θάλασσα σε ένα συνεχή κύκλο.
ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ
Με τον όρο βιοποικιλότητα υποδηλώνεται η ύπαρξη ποικιλίας σε όλα τα επίπεδα στα οποία οργανώνεται το φαινόμενο της ζωής (γονίδια, άτομα, φύλα, κλάσεις, τάξεις, γένη, βιοκοινότητες, οικοσυστήματα) αλλά ταυτόχρονα και ο αριθμός των διαφορετικών γονιδίων, φύλων, κ.λ.π. που υπάρχουν στον πλανήτη. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι υψίστης σπουδαιότητας για την οικολογική ισορροπία του πλανήτη. Και αυτό, διότι σε κάθε οικοσύστημα υπάρχει ισορροπία μεταξύ του αριθμού των διαφορετικών οργανισμών που έχει, με τους φυσικούς πόρους που διαθέτει. Όσο μεγαλύτερη είναι η ποικιλία των οργανισμών ενός οικοσυστήματος τόσο ικανότερο είναι αυτό να ανθίσταται σε εξωτερικές επιδράσεις που απειλούν την ισορροπία του, καθώς με την αύξηση του αριθμού των διαφορετικών οργανισμών αυξάνουν και οι πιθανότητες για την εμφάνιση εσωτερικών ρυθμίσεων που αντισταθμίζουν τις επιζήμιες μεταβολές.
Αξίζει να αναφερθεί ότι η Ελλάδα, παρά τη μικρή γεωγραφική έκτασή της, έχει πλουσιότατη βιοποικιλότητα. Η βιοποικιλότητα αυτή, που οφείλεται στη γεωγραφική διαμόρφωση, τη γεωλογική ιστορία και τις κλιματολογικές συνθήκες, περιλαμβάνει 50 είδη ερπετών και 430 είδη πτηνών, δεκάδες χιλιάδες είδη εντόμων, 503 είδη ιχθύων, 79 είδη θηλαστικών και πλούσια χλωρίδα με περισσότερα από 700 ενδημικά φυτά.
ΛΙΜΝΕΣ – ΠΟΤΑΜΙΑ – ΘΑΛΑΣΣΕΣ – ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ
ΛΙΜΝΗ : Μάζες νερού, γλυκού ή αλμυρού, συγκεντρωμένες σε κοιλότητες της επιφάνειας της γης, φαινομενικά στάσιμες και χωρίς άμεση επικοινωνία με τη θάλασσα.
ΠΟΤΑΜΟΣ : Το ρεύμα μιας μεγάλης ποσότητας νερού, που κινείται μέσα σε κοίτες, στην επιφάνεια της γης. Η τροφοδοσία του ρεύματος είναι συνεχής, σ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, από πηγές, χιόνια, βροχές κ.λ.π., αλλά η ποσότητα του νερού μεταβάλλεται εποχιακά. Τα ποτάμια μεταφέρουν κάθε χρόνο στις θάλασσες και στους ωκεανούς μια πολύ σημαντική ποσότητα γλυκού νερού, που ξεπερνά τα 35.000 κυβικά χιλιόμετρα. Η σημασία τους για τον άνθρωπο, τόσο στα παλιά χρόνια, όσο και σήμερα, ήταν και εξακολουθεί να είναι μεγάλη. Μας προμηθεύουν πόσιμο νερό, νερό για άρδευση, δίνουν την αδιάκοπα ανανεωμένη ενέργειά τους, μας προμηθεύουν ψάρια, χρησιμεύουν ως υδάτινοι δρόμοι για τις συγκοινωνίες και αποχετεύουν τα ακάθαρτα νερά. Οι ανάγκες μας όμως σε νερό μεγαλώνουν. Γι’ αυτό κατασκευάζονται φράγματα, κανάλια, διώρυγες. Παράλληλα όμως, η απρογραμμάτιστη διοχέτευση στα ποτάμια ακάθαρτων νερών μόλυνε επικίνδυνα πολλά απ’ αυτά. Τα βιομηχανικά και τα οικιακά απόβλητα ξεπέρασαν τη φυσική ικανότητα του νερού για αυτοκαθαρισμό σε πολλά ποτάμια της Αμερικής και της Ευρώπης, και έκαναν το νερό τους ακατάλληλο για πόση, εξοντωτικό για τα ψάρια και τη βλάστηση, και επικίνδυνο για μολύνσεις.
ΘΑΛΑΣΣΑ : Είναι το σύνολο των αλμυρών νερών που σκεπάζουν τα ¾ της επιφάνειας της Γης. Το νερό των θαλασσών βρίσκεται σ’ επαφή στο βυθό με ιζηματογενή αποθέματα από άμμο, άργιλο, ασβεστόλιθο κ.λ.π., ενώ στην επιφάνεια έρχεται σ’ επαφή με την ατμόσφαιρα και με τη στεριά στις ακτές της.
ΥΓΡΟΤΟΠΟΣ : Υγροβιότοπος ή υγρότοπος ονομάζεται κάθε τόπος που καλύπτεται μόνιμα ή εποχικά από ρηχά νερά ή που δεν καλύπτεται ποτέ από νερά, αλλά έχει υγρό υπόστρωμα για μεγάλο διάστημα του έτους. Υπάρχουν φυσικοί (ποταμοί, λίμνες, πηγές, έλη) και τεχνητοί υγρότοποι (ταμιευτήρες με φράγματα, αλυκές).
Οι υγρότοποι είναι περιοχές που συνδυάζουν το υδάτινο με το χερσαίο περιβάλλον δίνοντας τη δυνατότητα συνύπαρξης σε πολλούς διαφορετικούς οργανισμούς. Είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές με νερό το οποίο είναι στάσιμο ή ρέον, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό, αποτελούμενο από έλη ή βάλτους, ή θαλάσσιες περιοχές με βάθος μικρότερο των 6 μέτρων. Οι τύποι υγροτόπων είναι παράκτιοι ή εσωτερικοί και ταξινομούνται ανάλογα με το βάθος και τη γεύση του νερού. Υπάρχουν επίσης και τεχνητοί ή ημιτεχνητοί υγρότοποι που δημιουργούνται για την παραγωγή διαφόρων προϊόντων, όπως το αλάτι.
Μερικές δεκαετίες πριν, οι υγρότοποι και ιδιαίτερα τα έλη ήταν φορείς ασθενειών και οι άνθρωποι προτιμούσαν να τα αποξηραίνουν και να τα χρησιμοποιούν ως καλλιεργήσιμους χώρους και οικόπεδα, με αποτέλεσμα πολλές υγροτοπικές εκτάσεις να καταστραφούν.
Σήμερα οι επιστήμονες θεωρούν τους υγροτόπους φυσικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό κεφάλαιο και τονίζουν την αποφυγή της υποβάθμισής τους, ενώ παράλληλα γίνεται προσπάθεια αναδημιουργίας πολλών υγροτόπων που χάθηκαν. Ωστόσο, παρ’ όλα τα θετικά βήματα που έχουν γίνει για την προστασία και τη διαχείρισή τους, φαίνεται να υπάρχει ακόμη απώλεια και υποβάθμιση, εξαιτίας διαφόρων αιτιών.
Η οικολογική σημασία των υγροτόπων αναγνωρίστηκε παγκόσμια με τη συνθήκη που υπογράφηκε στις 2/7/1971 στο Ramsar του Ιράν, μεταξύ άλλων και από την Ελλάδα. Με αυτή καθορίστηκαν οι υγρότοποι διεθνούς σημασίας και το πλαίσιο προστασίας τους.
Από τη σύμβαση Ramsar προστατεύονται οι παρακάτω υγρότοποι στη χώρα μας :
1) Το δέλτα των ποταμών Λούρου και Άραχθου
2) Το δέλτα του ποταμού Έβρου
3) Το συγκρότημα των λιμνών της Θράκης : Βιστωνίδα – Πόρτο – Λάγος – Ξηρολίμνη – Μαυρολίμνη – Αλυκή – Πτελέα – Ισμαρίδα
4) Η τεχνητή λίμνη Κερκίνη
5) Οι λίμνες Βόλβη και Λαγκαδά
6) Η λίμνη Μικρή Πρέσπα
7) Το δέλτα των ποταμών Αξιού – Λουδία – Αλιάκμονα
8) Το δέλτα του ποταμού Νέστου
9) Η λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου
10) Η λιμνοθάλασσα Κοτύχι στην Πελοπόννησο
Εκτός από αυτούς υπάρχουν και τουλάχιστον 20 άλλοι υγρότοποι εξαιρετικής σημασίας στη χώρα μας, όπως το δέλτα του Αχελώου και η λίμνη Βεγορίτιδα.
ΦΥΣΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ
Οι σπουδαιότερες λειτουργίες είναι :
1) εμπλουτισμός υπόγειων υδροφορέων
2) τροποποίηση πλημμυρικών φαινομένων
3) παγίδευση ιζημάτων
4) απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα
5) αποθήκευση και ελευθέρωση θερμότητας
6) δέσμευση ηλιακής ακτινοβολίας και στήριξη τροφικών πλεγμάτων
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ – ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ
Η Ελλάδα έχει σήμερα περισσότερους από 400 μικρούς και μεγάλους υγροτόπους συνολικού εμβαδού πάνω από 2 εκατομμύρια στρέμματα. Πριν από δύο γενιές είχε τριπλάσια έκταση υγροτόπων. Οι πιο πλούσιες σε υγροτόπους περιοχές της χώρας είναι οι βόρειες και οι δυτικές, γι’ αυτό και πάνω απ’ αυτές παρατηρούνται οι σπουδαιότεροι οδοί πτήσης των μεταναστευτικών πουλιών. Τα νησιά του Αιγαίου φιλοξενούν λίγους και μικρούς υγροτόπους, οι οποίοι όμως έχουν ιδιαίτερα αξιόλογη οικολογική σημασία.
Η χώρα μας έχει αποξηράνει συνολικά τα 2/3 των υγροτοπικών της εκτάσεων για την καταπολέμηση ασθενειών και την απόκτηση νέων καλλιεργούμενων γαιών. Χάρη στις αποξηράνσεις, σε συνδυασμό με τη χημική καταπολέμηση των κουνουπιών και τη βελτίωση της ιατρικής περίθαλψης, απαλλάχθηκε ο πληθυσμός της υπαίθρου από την ελονοσία. Η ελληνική γεωργία αναπτύχθηκε χάρη στους υγροτοπικούς πόρους, αλλά και σε βάρος τους. Για παράδειγμα, πολλές αποξηράνσεις του παρελθόντος θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί χωρία ζημιά για την υγεία και την οικονομία των κατοίκων. Οι υγρότοποι αποτελούν σπουδαίο τμήμα της φυσικής κληρονομιάς και πλεονέκτημα της Ελλάδας στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχουν ιδιαίτερη σημασία και είναι απαραίτητο να διατηρηθούν διότι χωρίς αυτούς δεν νοείται αρδευτικό νερό και συνεπώς γεωργία ούτε υψηλή ποιότητα ζωής. Η βιολογική τους ποικιλότητα προσδίδει πολλαπλά οφέλη τα οποία δεν είναι δυνατόν να αποτιμηθούν σε χρήμα.
Στις μέρες μας οι ελληνικοί υγρότοποι δεν απειλούνται από αποξηράνσεις, αλλά από αλλοιώσεις εξαιτίας εσφαλμένων μέτρων. Οι σπουδαιότερες αιτίες που επιφέρουν δραστικές αλλαγές στους υγροτόπους είναι η ανάγκη παραγωγής περισσότερων γεωργικών προϊόντων και η ανάγκη για περισσότερη ενέργεια. Επίσης, οι υγρότοποι καταστρέφονται από βιομηχανίες και πόλεις που προκαλούν την τελική αποξήρανσή τους καθώς επίσης από τουριστικές και εξοχικές μονάδες. Ρυπαίνονται από υγρά και στερεά απόβλητα, αλλά πρωταρχική αιτία της καταστροφής του περιβάλλοντος είναι η άγνοια.
Τα αίτια υποβάθμισης των υγρότοπων είναι πολλά και ποικίλα, τα οποία παρατίθενται παρακάτω :
1) στράγγιση
2) επιβάρυνση από γεωργικά φάρμακα και λιπάσματα
3) ρύπανση από στερεά οικιστικά απορρίμματα και λύματα
4) υπεραλίευση
5) ρύπανση από απόβλητα βιομηχανιών εγκατάσταση ή επέκταση οικισμών
6) ρύπανση από κτηνοτροφικά απόβλητα
Επιπλέον εδώ μπορούν να προστεθούν και τα προβλήματα σχετικά με τον σχεδιασμό και την εφαρμογή και διαχείριση των υγροτόπων :
1) ανομοιογένεια στη δομή των σχεδίων διαχείρισης
2) αρνητική αντιμετώπιση των τοπικών φορέων και κατοίκων προς τα μέτρα διαχείρισης μέσα από την ανύπαρκτη συμμετοχή
3) έλλειψη σχεδίων διαχείρισης
4) δυσκολία στον σχεδιασμό και την εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης διαχείρισης των υγροτόπων
Πέρα όμως από τα αίτια, μπορεί να γίνει και μια καταγραφή των προβλημάτων που έχουν μετατραπεί πια σε πραγματικές απειλές :
1) ρύπανση από γεωργικές δραστηριότητες
2) ρύπανση από βιομηχανίες και βιοτεχνίες
3) ρύπανση από αστικά λύματα ή απορρίμματα
4) ρύπανση από κτηνοτροφικές δραστηριότητες
5) νόμιμες ή παράνομες στραγγίσεις
6) εκχερσώσεις και επιχωματώσεις
7) ανεξέλεγκτη άντληση και αμμοληψίες
8) πρόσχωση
9) υλοτομήσεις
10) κατασκευή εγγειοβελτιωτικών έργων (π.χ. φράγματα)
11) αυθαίρετη δόμηση και διάνοιξη δρόμων
12) υπερβολική αύξηση καλαμώνων
13) αλλοίωση του χαρακτήρα ή περιορισμός έκτασης φυσικών βιότοπων
14) πτώση της στάθμης της λίμνης
15) ανεξέλεγκτη βόσκηση
16) παράνομο κυνήγι
17) υπεραλίευση
Ενδεικτικά ακολουθεί μια επιγραμματική παρουσίαση προβλημάτων για ορισμένους υγροτόπους της Ελλάδας:
ΔΕΛΤΑ ΕΒΡΟΥ : Ρύπανση από :
1) βιομηχανικά απόβλητα
2) αστικά λύματα και κτηνοτροφικά απόβλητα
3) κατάλοιπα γεωργικών φαρμάκων
4) επιβάρυνση από λιπάσματα
5) διατάραξη υδρολογικών συνθηκών
6) κοπή δέντρων και ανεξέλεγκτη βόσκηση
7) κατασκευή αυθαίρετων κτισμάτων
8) παράνομο κυνήγι
ΛΙΜΝΗ ΜΙΚΡΗ ΠΡΕΣΠΑ : Ρύπανση από :
1) παράνομο κυνήγι
2) κάψιμο καλαμώνων χωρίς έλεγχο και πρόγραμμα
3) υπεραλίευση και παράνομη αλιεία
4) επεκτάσεις γεωργικών καλλιεργειών σε βάρος του υγρότοπου
ΔΕΛΤΑ ΠΗΝΕΙΟΥ : Έχει υποστεί αλλοιώσεις και καταστροφές από :
1) οικοπεδοποίηση
2) διάνοιξη δρόμων
3) καταπάτηση εκτάσεων για ανέγερση κατοικιών
4) παράνομο κυνήγι
5) υποβάθμιση υγροτοπικού δάσους
Σύμφωνα με τα μέτρα για την προστασία της βιολογικής ποικιλότητας, τα κράτη πρέπει να αναπτύσσουν στρατηγικές για την προστασία της φύσης, να εντοπίζουν στοιχεία για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, να εφαρμόζουν μέτρα για την αποκατάσταση, την αναβάθμιση και την επανεισαγωγή ειδών στα ενδιαιτήματά τους. Επίσης, υποχρεούνται να προστατεύουν τους βιολογικούς πόρους, να προωθούν τις έρευνες και τις επιστημονικές επιμορφώσεις πάνω σ’ αυτό το θέμα και εκ μέρους του κράτους πρέπει να υπάρξει πληροφόρηση για τη βιοποικιλότητα σε όλους τους τομείς. Τέλος, το κράτος πρέπει να διοργανώσει μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Εξετάζοντας τα μέτρα αυτά θα πρέπει να αναπτύξουμε ένα πρόγραμμα έρευνας, το οποίο θα περιλαμβάνει την ενεργοποίηση της νομοθεσίας σε όλα τα επίπεδα, την αξιοποίηση των ευκαιριών για την προστασία του περιβάλλοντος, την προβολή της ελληνικής βιοποικιλότητας σε όλο τον κόσμο, τη δημιουργία φορέα διαχείρισης, ο οποίος θα είναι υπεύθυνος για την έρευνα και τη δημιουργία οικολογικών σταθμών. Ακόμη θα πρέπει να υπάρξει οργάνωση δικτύων γι’ αυτή την έρευνα και ενημέρωση των πολιτών με σκοπό τη συμμετοχή τους.
Οι ελληνικοί υγροβιότοποι αποτελούν φυσικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό κεφάλαιο για όλο τον κόσμο. Η προστασία και η σωστή διαχείρισή τους δεν έχει προχωρήσει με αποτέλεσμα να υπάρχει απώλεια και υποβάθμισή τους. Γι’ αυτό το ΕΚΒΥ (Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων) συμβάλλει στην παρακολούθηση των κινδύνων που απειλούν τους υγροτόπους και την καταγραφή της κατάστασής τους. Το Πρόγραμμα Παρακολούθησης Υγροτόπων (ΠΠΥ) είναι μια διαρκής δραστηριότητα του ΕΚΒΥ που άρχισε το 1992 και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Αποτελεί μια από τις συγκεκριμένες συμβατικές υποχρεώσεις που έχει αναλάβει με την ίδρυσή του. Το ΕΚΒΥ έχει φροντίσει ακόμη να επιλέξει τα κριτήρια με βάση τα οποία θα συντασσόταν το δικό του πρόγραμμα παρακολούθησης. Επιπλέον, κρίθηκε ότι άμεση προτεραιότητα πρέπει να έχει ο εντοπισμός και η αποτροπή των κινδύνων που απειλούν να μεταβάλουν τις οικολογικές παραμέτρους με τρόπους καταστρεπτικούς για το σύστημα. Ωστόσο, ο πρωταρχικός και απώτερος σκοπός αυτού του προγράμματος είναι ο εντοπισμός σχεδιαζόμενων πράξεων που ενδεχομένως θα επιφέρουν αλλοιώσεις στους παρακολουθούμενους υγροτόπους.
ΦΥΣΙΚΑ – ΧΗΜΙΚΑ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ
Οι παράγοντες που κυρίως επιδρούν σε έναν ποταμό είναι οι κλιματικοί και οι μορφολογικοί της περιοχής όπου ρέει. Από τους πρώτους εξαρτάται κυρίως η τροφοδοσία του ενώ από τους δεύτερους η φυσιογνωμία του ρεύματος.
Ζωηρό υπήρξε πάντα το ενδιαφέρον του ανθρώπου για τους ποταμούς. Οι πρώτοι πολιτισμοί (σινικός, ινδικός, βαβυλωνιακός, αιγυπτιακός κ.α.) αναπτύχθηκαν κοντά σε μεγάλα υδάτινα ρεύματα, όπου και διατηρήθηκαν περιοχές με πυκνές εγκαταστάσεις. Αυτό συμβαίνει, γιατί οι ποταμοί αποτελούν ταυτόχρονα μια άνετη φυσική αρτηρία συγκοινωνίας και διείσδυσης προς το εσωτερικό μιας περιοχής (πλωτοί ποταμοί), ένα φυσικό ιχθυοτροφείο και μια παρακαταθήκη δομικών υλικών, ενώ τα νερά τους, εκτός από τη χρησιμοποίησή τους για υδρευτικούς και αρδευτικούς σκοπούς, καθώς και για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, αποτελούν με τις προσχώσεις τους, ένα σημαντικό παράγοντα γονιμότητας του εδάφους, όπως π.χ. ο Νείλος.
Στην Ελλάδα κανείς από τους υπάρχοντες ποταμούς δεν είναι πλωτός. Το συνολικό τους μήκος είναι περίπου 2.300 χλμ. Τα υλικά που μεταφέρονται αιωρούνται στα νερά τους, καθώς και αυτά που σύρονται μέσα στην κοίτη τους, προκαλούν έντονη διάβρωση, με αποτέλεσμα τη συνεχή αλλαγή της μορφολογίας της χώρας μας.
ΠΟΤΑΜΙΑ : ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
Για τους αρχαίους Έλληνες το νερό που αναβρύζει μέσα από τη γη, χωρίς να ξέρουν από πού έρχεται, ακούραστο στην αδιάκοπη ενέργειά του, τους έβαζε μπροστά σε μια άγνωστη δύναμη, μια ενέργεια μυστηριώδη της φύσης. Αυτό το θέαμα αναγκαστικά ξυπνούσε σ’ αυτούς το αίσθημα το θείου. Και καθώς ο ποταμός ανανεώνεται αδιάκοπα είχε και το χαρακτηριστικό του αιώνιου. Πίστευαν επίσης πως βρίσκανε στα νερά τους μια δύναμη κάθαρσης, ανάλογη με εκείνη που έρχονταν να αναζητήσουν στα ιερά του Απόλλωνα.
Οι ποταμοί της Ελλάδας είχαν θεωρηθεί θεϊκά όντα και οι πιο μεγάλοι απ’ αυτούς αποτέλεσαν αντικείμενα μιας ειδικής λατρείας. Αφιέρωναν ιερά και βωμούς στα πράσινα άλση, που διατηρούνταν από την αφθονία και τη δροσιά των νερών τους. Καθώς οι ποταμοί γονιμοποιούν το έδαφος, ο άνθρωπος τους οφείλει εν μέρει τους καρπούς της γης που τον διατηρούν στη ζωή. Τους θεωρούσαν, επομένως, σαν τους τροφοδότες - πατέρες της νιότης, και σ’ ορισμένες περιοχές της Ελλάδας τους τιμούσαν με μια ιδιαίτερη λατρεία.
Οι μορφές που έδιναν στα ποτάμια τούτα τα θεϊκά όντα εξηγούνται εύκολα από τις εντυπώσεις που είχε προκαλέσει στους Έλληνες το θέαμα των ποταμών που κυλάνε. Οι φιδωτοί ελιγμοί ενός ήσυχου ποταμού, τους θύμιζαν την όλο στροφές και κάμψεις πορεία του δράκοντα ή του φιδιού. Ο χείμαρρος που κατεβαίνει από τα βουνά με πάταγο, που παρασέρνει και αφανίζει τα πάντα, τους θύμιζε την ορμή, τα μουγκρητά και τις μανίες του ταύρου. Βλέπουμε συχνά στα μνημεία της ελληνικής τέχνης τους ποταμούς να εικονίζονται σαν όντα φανταστικά όπου οι ζωικές μορφές ανακατεύονται με τις ανθρώπινες. Ανάμεσα στους ποταμούς που θεοποιήθηκαν στην αρχαία Ελλάδα μπορούμε να αναφέρουμε τον Ασωπό, τον Αλφειό, τον Ιλισό, τον Πηνειό.
Κατά την αρχαία θρησκεία το νερό είναι μια αρχέγονη ουσία, ένα κοσμογονικό σύμβολο. Είναι ουσία αναγεννητική, θεραπευτική, μαγική, προφητική. Άλλωστε, δεν αναφέρεται τυχαία και στην φιλοσοφία από τον Θαλή («το νερό είναι η αρχή των όντων») ή τον Ηράκλειτο («τα πάντα ρει»). Στην αρχαία μυθολογία υπάρχουν ακόμη οι Νύμφες, που σχετίζονται με τους ποταμούς κι έχουν την ίδια καταγωγή, ο Νηρέας, ο Ποσειδώνας, οι Σειρήνες, η Γοργόνα, ο Τρίτων.
Κατά τους ομηρικούς χρόνους, οι Τρώες πρόσφεραν στο θεό Σκάμανδρο άλογα και ταύρους, που τα ρίχνανε ζωντανά μέσα στα νερά. Μεγάλοι ποταμοί στην Ασία, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στους ασιατικούς θρύλους, μαρτυρώντας τον θρησκευτικό σεβασμό που ενέπνεαν στους κατοίκους των περιοχών αυτών. Οι Έλληνες απέδιδαν τον ίδιο θεϊκό χαρακτήρα σε πολλούς μεγάλους ξένους ποταμούς, όπως ο Νείλος, ο Φάσις, ο Ίστρος, ο Ηριδανός, που τους είχε σπρώξει στις όχθες τους το πνεύμα της περιπέτειας, ή που τα ονόματά τους είχαν φτάσει ως αυτούς, χάρη στις εμπορικές τους σχέσεις.
ΠΟΤΑΜΟΣ
Είναι μια μεγάλη φυσική υδάτινη οδός, μια επιμήκης υδατοσυλλογή με τρεχούμενο νερό, το οποίο ρέει με τη βαρύτητα. Υπάρχουν ποταμοί με συνεχή ροή και άλλοι με περιοδική ροή. Το σημείο στο οποίο γεννιέται ονομάζεται πηγή. Μπορεί όμως να προέρχεται από κάποια λίμνη, ένα υπόγειο πηγάδι ή από την ένωση κάποιων χειμάρρων.
Μεγάλοι πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο γεννήθηκαν δίπλα σε ποταμούς. Πολλοί ποταμοί έχουν θεοποιηθεί. Τεράστιες και αναγνωρισμένες από τα πανάρχαια χρόνια είναι οι οικονομικές αξίες τους, αλλά εντονότατες είναι και οι ανθρώπινες παρεμβάσεις που δέχθηκαν.
Τα νερά των ποταμών ο άνθρωπος τα αξιοποιεί προς όφελός του με διαφορετικούς τρόπους από πολύ παλιά. Κάποιοι απ’ αυτούς είναι η ύδρευση των κατοικούμενων περιοχών, η άρδευση των καλλιεργουμένων εκτάσεων, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια με τη βοήθεια των υδροηλεκτρικών φραγμάτων. Παλαιότερα χρησιμοποιώντας τη δύναμη της ροής ενός ποταμού κατασκεύαζαν νερόμυλους στην όχθη του. Ακόμη, πολλοί μεγάλοι ποταμοί αποτελούν από τα αρχαία χρόνια σημαντικές υδάτινες οδοί για τη μετακίνηση ανθρώπων, εμπορευμάτων και ιδεών.
Σε περιοχές όπου υπάρχει ποτάμι δίνεται μια ιδιαίτερη έμφαση στην κοινωνική – παραγωγική – πολιτιστική διάσταση της περιοχής. Αναπτύσσονται διαφορετικά κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα ενώ παράλληλα δημιουργούνται θρύλοι και παραδόσεις σχετικά με το ποτάμι. Πολλά μοναστήρια ή εξωκκλήσια είναι χτισμένα κοντά σε ποτάμια με αποτέλεσμα πολλές γιορτές και πανηγύρια να λαμβάνουν χώρα κοντά σ’ αυτά. Δεν λείπουν και τα αρχαιολογικά ευρήματα καθώς οι άνθρωποι εκμεταλλεύονται τους φυσικούς υδάτινους πόρους από παλιά.
Τα μεγαλύτερα ποτάμια της Ελλάδας είναι : Αλιάκμονας, Αχελώος, Πηνειός, Έβρος, Νέστος, Στρυμόνας, Θύαμις, Αλφειός, Άραχθος.
Νερό : Ποίηση – Λογοτεχνία
Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποια :
Ανδρέας Καρκαβίτσας «Τα λόγια της πλώρης»
Μιχάλη Καραγάτσης «Το νερό της βροχής»
Βασίλης Βασιλικός «Το νερό της Κω»
Γουλιέλμος Άμποτ « Γη και νερό»
Μπάρμπαρα Ρογκάσκι «Το νερό της ζωής»
Παροιμίες – Λαϊκές φράσεις :
Είπε το νερό νεράκι
Ό,τι βρέξει, ας κατεβάσει
Ξέρει το μάθημα νεράκι
Περί ανέμων και υδάτων
Το αίμα νερό δεν γίνεται
Τα έκανε μούσκεμα
Λαογραφία : Δημοτικά τραγούδια
Αμίλητο νερό του Κλήδονα – της Πρωτοχρονιάς
ΠΗΝΕΙΟΣ
Ο δεύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας με μήκος πάνω από 200 χλμ. Σχηματίζεται από τη συνένωση πολλών ρεμάτων, στα σύνορα της Θεσσαλίας με την Ήπειρο και τη Μακεδονία.
Κατά την ελληνική μυθολογία ο Πηνειός ήταν ποτάμιος θεός, γιος του Ωκεανού και της Τηθύος, όπως άλλωστε όλοι οι ποταμοί κατά την ιδεοανθρωπόμορφη τότε αντίληψη. Κατοίκησε στη Θεσσαλία. Ο Όμηρος τον ονομάζει αργυροδίνη (δηλαδή οι δίνες του, τα νερά του ήταν αργυρά, ασημένια, ολοκάθαρα) ενώ στο Μεσαίωνα ήταν γνωστός ως Σαλαβριάς. Οι πηγές του βρίσκονται στην Πίνδο και διασχίζοντας το πέρασμα της κοιλάδας των Τεμπών (μεταξύ Ολύμπου και Όσσας) εκβάλλει στον Θερμαϊκό Κόλπο, δημιουργώντας το Δέλτα του κοντά στο Στόμιο. Δέχεται πιέσεις από κάθε είδους παραγωγικές δραστηριότητες των περιοχών που διασχίζει καθώς το μείζον πρόβλημα είναι η μεγάλη μείωση της παροχής του κατά τους θερινούς μήνες, πράγμα που προκαλεί σημαντική επιβάρυνση της ποιότητας των νερών του.
Οι κυριότεροι παραπόταμοι του Πηνειού είναι : Τιταρήσιος, Ενιπέας, Καλέτζης, Ληθαίος. Ο Πηνειός μαζί με τους παραποτάμους του αποτελεί για τη Θεσσαλία τον μοναδικό υδάτινο αποδέκτη. Η λίμνη Κάρλα, αποξηραμένη σήμερα, διατηρούνταν χάρη στις πλημμύρες του Πηνειού. Κατά μήκος της κοίτης του αναπτύσσονταν πάνω από 600 είδη φυτών δημιουργώντας παρόχθια δάση από πλατάνια, ιτιές, σκλήθρα, ακακίες, φτελιές, λεύκες, βελανιδιές.
Ο Πηνειός διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην εξελικτική πορεία των κατοίκων της περιοχής της Θεσσαλίας. Το όνομά του συνδέθηκε μ’ έναν ολόκληρο πολιτισμό που δημιουργήθηκε στις περιοχές που διαρρέει. Συνδέθηκε με τη δημιουργία και την ανάπτυξη πολλών επαγγελμάτων, όπως ψαράδες, νερουλάδες ή σακάδες (προμηθευτές νερού), σαλτζήδες (μεταφορείς ξυλείας), μύλοι (είναι γνωστός ο Μύλος του Παπά στη Λάρισα), καλαθοπλεκτική (υπήρχαν πολλά καλάμια στις όχθες του).
Πάνω από 10.000 χιλιάδες χρόνια πριν ο πρώτος άνθρωπος οικιστής επιλέγει τις παραποτάμιες και παραλίμνιες περιοχές, γιατί έχει άφθονο καθαρό νερό και τροφή. Τότε υπήρχε οργιώδης βλάστηση και ζώα (ελέφαντες, ρινόκεροι, άγρια άλογα και βόδια, ιπποπόταμοι), όπως μαρτυρούν απολιθώματα που ήρθαν στο φως.
Η εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης της γης άλλαξε τη μορφή της περιοχής (μόνο το δάσος στα Πλατανούλια έμεινε σχετικά ανέπαφο και προστατεύεται πια). Υπάρχουν διάφορα αμφίβια (βάτραχοι), ερπετά (νερόφιδα), 29 είδη ψαριών
(σαζάνι, λαβράκι, λούτσος, γουλιανός, χέλι), έντομα (λιβελλούλα, εφήμερο), πτηνά (αλκυόνα, νερόκοτα, πάπια, ερωδιός).
Σύμφωνα με τελευταίες μελέτες η ρύπανση του Πηνειού οφείλεται κυρίως στις υψηλές συγκεντρώσεις οργανοφωσφορικών φυτοφαρμάκων και οργανικών αποβλήτων.
Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΚΑΙ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Η βιολογική ποικιλότητα ανάλογα με το επίπεδο οργάνωσης της ζωής μπορεί να διακριθεί σε : α) Γενετική ποικιλότητα η οποία αναφέρεται στην ποικιλία γονιδίων και χρωμοσωμάτων,
β) Ποικιλότητα ειδών φυτών και ζώων και
γ) Οικολογική ποικιλότητα, η οποία αναφέρεται στον αριθμό των φυτοκοινοτήτων, ζωοκοινοτήτων, οικοτόπων και οικοσυστημάτων και η οποία εξαρτάται από κλιματικούς και εδαφικούς παράγοντες.
Η βιολογική ποικιλότητα, η οποία αποτελεί τη φυσική μας κληρονομιά υπερβαίνει τα σύνορα των κρατών και θεωρείται πλανητικός φυσικός όρος.
Τρεις είναι οι λόγοι οι οποίοι επιβάλλουν να δοθεί κατεπείγουσα προτεραιότητα στη διατήρηση και προστασία της βιοποικιλότητας :
α) η βιοποικιλότητα αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα ισορροπίας της φύσης και της ανθρώπινης επιβίωσης.
β) η επιστήμη συνεχώς ανακαλύπτει νέες χρήσεις των βιολογικών πόρων.
Η βιοποικιλότητα στηρίζει σημαντικό μέρος της ιατρικής έρευνας, της τεχνολογίας και πολλές οικονομικές δραστηριότητες στις οποίες εμπλέκονται ζωντανοί οργανισμοί και
γ) η έκρηξη των ανθρώπινων πληθυσμών υποβαθμίζει το περιβάλλον με αυξανόμενο ρυθμό και πολλά είδη χάνονται μέσω της καταστροφής των φυσικών τους βιότοπων, ιδιαίτερα στους τροπικούς.
Η γενετική ποικιλότητα των αυτοφυών και καλλιεργούμενων φυτών αποτελεί μια ασφάλεια για την επιβίωση του ανθρώπου. Η μείωση των ποικιλιών των καλλιεργούμενων φυτών οφείλεται αφ’ ενός μεν στην εισαγωγή ξένων αποδοτικών υβριδίων, αφ’ ετέρου δε στη μηχανοποίηση και εντατικοποίηση της γεωργίας. Η μείωση της γενετικής ποικιλότητας των καλλιεργούμενων φυτών σε μεγάλη κλίμακα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των δυνατοτήτων για δημιουργία νέων ποικιλιών. Η εξαφάνιση ενός αριθμού φυτικών ειδών και η μείωση της γενετικής ποικιλότητας των καλλιεργούμενων ειδών είναι αρκετά ανησυχητικές. Οι αναπτυσσόμενες χώρες διαθέτουν ένα σημαντικό μέρος των φυτογενετικών πόρων του πλανήτη. Με τη συνεχώς αυξανόμενη δημογραφική πίεση στις περιοχές αυτές θα εξαφανιστούν περισσότερα από ένα εκατομμύριο είδη. Η διατήρηση αυτών των ειδών βαραίνει αποκλειστικά τις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Οι πλούσιες χώρες πρέπει να προσφέρουν σημαντική βοήθεια στις χώρες αυτές με τη μορφή προσφοράς γνώσης και τεχνολογίας για να μπορέσουν οι χώρες αυτές να επωμισθούν την υποχρέωση και το κόστος διατήρησης της βιοποικιλότητας.
ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ.
Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα έχει μια από τις πιο πλούσιες χλωρίδες της Ευρώπης. Αυτό οφείλεται στη γεωλογική ιστορία της, στις ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες και κυρίως στη γεωγραφική της διαμόρφωση και θέση, που μας προσφέρει μια μεγάλη ποικιλία φυτών από τη Μεσόγειο, την Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρεια Αφρική. Ο πολυσχιδής διαμελισμός της σε βουνά, χαράδρες, ποταμούς, λίμνες, υγροτόπους και νησιά δημιουργεί ξεχωριστούς βιοτόπους με ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες.
ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΕΙΔΩΝ
Παρά το γεγονός ότι ο όρος «βιοποικιλότητα» χρησιμοποιείται σήμερα όλο και πιο συχνά, δεν είναι βέβαιο ότι το περιεχόμενό του εκλαμβάνεται πάντοτε με τον ίδιο τρόπο. Η διάσταση που συνήθως παραγνωρίζεται είναι εκείνη που αφορά στις μορφές ζωής οι οποίες έζησαν ή ακόμα κυριάρχησαν στον πλανήτη μας σε παλαιότερες περιόδους. Η εξαφάνιση επομένως μιας μορφής ζωής είναι μια διαδικασία φυσιολογική στα πλαίσια της εξελικτικής πορείας των ειδών, εφόσον σχετίζεται με τις λειτουργίες του ανταγωνισμού, της προσαρμογής και της φυσικής επιλογής. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, παρ’ όλο που είχε διαπιστωθεί ότι μορφές ζωής χάνονται ή απειλούνται άμεσα από τις ανεξέλεγκτες ανθρώπινες δραστηριότητες.
Σήμερα που η βιοποικιλότητα θεωρείται φυσικός τρόπος για ολόκληρη την ανθρωπότητα, το φαινόμενο αντιμετωπίζεται με περισσότερη προσοχή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν σοβαρά προβλήματα. Πριν απαριθμήσει κανείς τις ανθρώπινες δραστηριότητες που συνιστούν απειλή για τα ζωικά και φυτικά είδη, θα πρέπει να τονιστεί ότι το πρόβλημα είναι περισσότερο πολύπλοκο.
Λαμβάνοντας υπόψη μας ότι οι τριτοκοσμικές χώρες που βρίσκονται στις περιοχές αυτές δεν έχουν ούτε την τεχνογνωσία αλλά ούτε και τη δυνατότητα να μελετήσουν και να διαχειρισθούν σωστά τα βιολογικά τους αποθέματα. Στον ελληνικό χώρο ο οποίος χαρακτηρίζεται από μια σημαντική ποικιλότητα σε αριθμό ειδών και οικοσυστημάτων, τα προβλήματα που σχετίζονται με την ελάττωση της βιοποικιλότητας και την εξαφάνιση βιοτόπων και ειδών δεν είναι λίγα. Η ανθρώπινη παρουσία στον ελληνικό χώρο για λόγους γεωπολιτικούς είναι μακραίωνη και έντονη, με ποικίλες δραστηριότητες (γεωργία, κτηνοτροφία, πυρκαγιές, πόλεμοι, κατοικία κ.λ.π.).
Η πρώτη έκδοση της απογραφής αποτελεί και το πρώτο στάδιο για τη δημιουργία μιας εθνικής βάσης δεδομένων και περιλαμβάνει για τους υγρότοπους :
- το εμβαδόν
- τα σπουδαιότερα γνωρίσματα
- τις αξίες
- τις χρήσεις
- τους κινδύνους υποβάθμισης
- το υφιστάμενο καθεστώς προστασίας
- τις σπουδαιότερες προς υλοποίηση θετικές ενέργειες .
Ως αίτια αλλοιώσεων των ελληνικών υγροτόπων αναφέρονται τα ακόλουθα :
1) Στραγγίσεις
2) Αμμοληψίες
3) Εκχερσώσεις
4) Επιχωματώσεις
5) Υπεραντλήσεις
6) Κατασκευή έργων διευθέτησης της ροής των υδάτων
7) Κατασκευή φραγμάτων ή άλλων εγκαταστάσεων συγκράτησης ή αποθήκευσης υδάτων
8) Κατασκευή υδραυλικών έργων (αρδευτικά δίκτυα κ.λ.π.)
9) Κατασκευή ή επέκταση οδικού δικτύου
10) Κατασκευή ή επέκταση σιδηροδρομικού δικτύου
11) Κατασκευή ή επέκταση αεροδρομίου
12) Κατασκευή ιπποδρομίου ή πίστας αγώνων τροχοφόρων
13) Ίδρυση νέων οικισμών ή επέκταση παλαιών
14) Ίδρυση νέων βιοτεχνιών – μεταποιητικών επιχειρήσεων ή
επέκταση παλαιών
15) Ίδρυση νέων τουριστικών εγκαταστάσεων ή επέκταση παλαιών
16) Επέκταση αγροτικών καλλιεργειών
17) Εγκατάσταση ή επέκταση στάβλων – εκτροφείων
18) Εγκατάσταση ή επέκταση μονάδων γεωργικής εκμετάλλευσης
19) Αλόγιστη εγκατάσταση υδρογεωτρήσεων
20) Αλόγιστη λειτουργία ιχθυοτροφείων ή άλλων υδατοκαλλιεργειών
21) Αλόγιστη κατασκευή έργων αναψυχής
22) Αλόγιστη κατασκευή αθλητικών εγκαταστάσεων
23) Παράνομο ή αλόγιστο κυνήγι
24) Παράνομη ή αλόγιστη υλοτομία
25) Υπεραλίευση
26) Υπερβόσκηση
27) Προσχώσεις
28) Μεταβολή αλατότητας νερού
29) Εισαγωγή ξενικών ειδών χλωρίδας – πανίδας
30) Πτώση στάθμης επιφανειακού νερού.
Ως ρύποι αναφέρονται οι ακόλουθοι :
1) Υγρά απόβλητα οικισμών
2) Στερεά απόβλητα οικισμών
3) Υγρά απόβλητα βιοτεχνιών – μεταποιητικών επιχειρήσεων
4) Στερεά απόβλητα βιοτεχνιών – μεταποιητικών επιχειρήσεων
5) Υγρά απόβλητα τουριστικών εγκαταστάσεων
6) Απόβλητα στάβλων – εκτροφείων
7) Μη σημειακή ρύπανση από γεωργικές δραστηριότητες
8) Εισερχόμενη ρύπανση από άλλη χώρα.
Η αναγνώριση όμως όλων των αξιών των ποταμών έχει ιστορία λίγων αιώνων (ιδιαίτερα του 20ου αιώνα). Η μελέτη των ποτάμιων μορφών ζωής και της θεώρησης των ποταμών ως οικοσυστημάτων έχει ακόμη πιο πρόσφατη ιστορία.
ΑΞΙΕΣ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ
ΑΛΙΕΥΤΙΚΗ : Πολλοί υγρότοποι, ιδίως οι υφάλμυρες λιμνοθάλασσες και οι λίμνες γλυκού νερού, έχουν τις προϋποθέσεις για να αποκτήσουν ικανοποιητικούς πληθυσμούς εμπορεύσιμων ψαριών.
ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ : Πολλές παρόχθιες υγροτοπικές εκτάσεις παρέχουν πλούσια βοσκήσιμη ύλη και μακρότερη περίοδο βόσκησης.
ΓΕΩΡΓΙΚΗ : Οι υγρότοποι προσφέρουν αντιπλημμυρική προστασία σε καλλιέργειες και οικισμούς από πλημμύρες που μπορεί να προέρχονται από ποταμούς και χείμαρρους ή και από τη θάλασσα.
ΒΕΛΤΙΩΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ : Οι υγρότοποι μπορούν όχι μόνο να παγιδεύουν φερτά υλικά και ρύπους, αλλά να απαλλάσσουν μερικώς το νερό από ανεπιθύμητες ουσίες.
ΨΥΧΑΓΩΓΙΚΗ : Οι υγρότοποι προσφέρουν θαυμάσιες ευκαιρίες παθητικής αναψυχής.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ : Η πολιτιστική αξία ενός υγροτόπου εξαρτάται από τη σύνδεσή του με τη μυθολογία, ιστορία και λαογραφία της γύρω περιοχής.
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ : Οι ζημιές σε καλλιεργούμενα φυτά από καύσωνες και παγετούς είναι λιγότερο έντονες, όταν αυτά καλλιεργούνται κοντά σε υγρότοπο.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ : Η ποικιλία των φυσικών γνωρισμάτων, η ποικιλότητα των ειδών, η ομορφιά των υδρόβιων πουλιών και οι ποικίλες χρήσεις καθιστούν τους υγροτόπους ιδιαίτερα ελκυστικούς χώρους για έρευνα και εκπαίδευση.
Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ
Η ενημέρωση των ανθρώπων για τα απειλούμενα είδη δεν έφερε αποτέλεσμα. Το μόνο που έγινε ήταν να δημιουργήσουν Εθνικούς Δρυμούς. Αποφασίστηκε ότι θα δημιουργηθούν προστατευμένες περιοχές σύμφωνα πάντα με τις κατάλληλες προϋποθέσεις. Έτσι θα μπορέσει να εξασφαλιστεί η χλωρίδα και η πανίδα της Ελλάδας.
ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΙΚΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ
1) η ανάπτυξη εθνικών στρατηγικών και η προσαρμογή των στρατηγικών που προϋπάρχουν
2) η ανεύρεση των στοιχείων της βιολογικής ποικιλότητας και η παρακολούθηση των επειγόντων περιπτώσεων
3) η λήψη μέτρων για τη διατήρηση των στοιχείων της βιολογικής ποικιλότητας
4) η υιοθέτηση μέτρων για την αποκατάσταση των ειδών
5) η προστασία και η ενθάρρυνση της χρήσης των βιολογικών πόρων
6) η προαγωγή και η ενθάρρυνση εξειδικευμένης έρευνας και η συνεργασία για την αξιοποίηση των επιστημονικών εξελίξεων
7) η ενθάρρυνση της εκπαίδευσης και ενημέρωσης του κοινού για τα μέτρα προστασίας
8) η υιοθέτηση μελετών των περιβαλλοντικών επιπτώσεων με τη συμμετοχή των πολιτών
Η ΟΜΑΔΑ ΜΑΣ :
ΤΜΗΜΑΤΑ Α1 ΛΥΚΕΙΟΥ & Α2 ΛΥΚΕΙΟΥ
Αθανασίου Κων/νος Λιαράτσικα Σπυριδούλα
Ακριβούλη Άννα Μακρυγιάννη Βασιλική
Αραμπατζή Μαρία – Βασιλική Μάντζιου Ανθή - Μαρκέλλα
Γεωργίου Βασίλειος Μεταλιού Χριστίνα
Γιώργη Γιάννη Μπουρογιάννης Ζήσης
Γκαραρίζος Βασίλειος Νεμπεγλέρα Ευαγγελία
Γκοτσίδου Ευαγγελία Νταλακούρας Ζήσης
Γκουντάρας Ηλίας Νταμήτρος Χαράλαμπος
Δημητρίου Σταυρούλα – Σοφία Ντούμου Χρυσούλα
Διαμαντή Ιωάννα Ντούρος Δημήτριος
Δοκοπούλου Βαρβάρα Παπαποστόλου Μαριλένα
Δουλμές Κων/νος Πουρνάρας Κων/νος
Ζέρβα Μαρία Πράπα Ελένη
Καναβούρα Παρασκευή Ράπτης Χρήστος
Καρακάση Βασιλική Ρεβήσιος Χαράλαμπος
Καρανίκα Αντωνία Σουλιώτης Δημήτριος
Καρυώτη Ελένη Τσιάνη Βασιλική
Καφαντάρης Δημήτριος Φλώρου Γλυκερία
Κουτσιμπέλη Σταυρούλα
Κυρατσούλης Ζήσης
Κυριακόπουλος Γεώργιος
Κυρίτσης Αναστάσιος
ΣΤΙΣ 14, 15 & 16 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2011 Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΕ ΤΡΙΗΜΕΡΗ ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΕ ΝΑΥΠΛΙΟ - ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ - ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΟΥ ΒΟΥΡΑΪΚΟΥ
Παιδαγωγική Ομάδα: Χαλκιά Βασιλική, Καστώρη Ελένη
Η Α΄τάξη του Λυκείου του 7ου Γυμνασίου – Λυκειακές Τάξεις Λάρισας, το σχολικό έτος 2010-2011, υλοποίησε πρόγραμμα περιβαλλοντικής αγωγής με τίτλο «Ποτάμια – Υδάτινοι δρόμοι».
Οι μαθητές ασχολήθηκαν με την αξία και τη σημασία του νερού στη ζωή μας, και ειδικότερα με τα ποτάμια. Ο γενικός σχεδιασμός περιελάμβανε τις εξής θεματικές ενότητες :
1) Νερό : Μορφή και ρόλος του στη ζωή
2) Ποταμοί – Υδάτινοι δρόμοι
3) Ποτάμια οικοσυστήματα
4) Ποταμός και άνθρωπος
5) Ποταμοί : Μυθολογία και Παράδοση
6) Ποτάμια της Ελλάδας
7) Πηνειός ποταμός
Οι εκπαιδευτικοί στόχοι του προγράμματος ήταν οι εξής :
1) η ευαισθητοποίηση των μαθητών σε θέματα περιβάλλοντος, ώστε να γίνουν περιβαλλοντικά υπεύθυνοι και ενεργοί πολίτες με αγάπη και σεβασμό στη φύση και τον άνθρωπο,
2) η γνωριμία των μαθητών με τον κύκλο του νερού, η επαφή τους με ένα ποτάμιο οικοσύστημα και η συνειδητοποίηση της διαχρονικής σχέσης του ανθρώπου με το ποτάμι,
3) η κατανόηση της μεγάλης προσφοράς των ποταμών στον άνθρωπο και της αναγκαιότητας για αειφορική χρήση των υδάτινων πόρων και η ανάπτυξη θετικής στάσης ως προς την προστασία των ποταμών, και
4) η ευκαιρία που δίνεται στους μαθητές για κοινωνικοποίηση και ομαδικότητα μέσα από την ομαδική εργασία και συνεργασία.
ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ :
1) Να μάθουν οι μαθητές το ρόλο, τη σημασία του νερού στη ζωή μας και ότι δεν είναι ανεξάντλητο,
2) Να αναγνωρίσουν πως το νερό αποτελεί ένα σημαντικό φυσικό πόρο που βρίσκεται σε έλλειψη και η διαχείρισή του αποτελεί πρόβλημα σε πολλές περιοχές της χώρας,
3) Να γνωρίσουν τις συνέπειες από τις επεμβάσεις του ανθρώπου στον κύκλο του νερού στη φύση,
4) Να μάθουν για το ρόλο του νερού στη μυθολογία, τη θρησκεία και την παράδοση, και
5) Να μάθουν να παρατηρούν, να συσχετίζουν, να ταξινομούν τα δεδομένα τους και να τα παρουσιάζουν γραπτά.
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΙ :
1) Να εκτιμήσουν το νερό σαν αγαθό και να ευαισθητοποιηθούν στις συνέπειες διαχείρισης υδάτινων πόρων,
2) Να αλλάξουν συμπεριφορές στην καθημερινή τους ζωή,
3) Να δημιουργηθεί κλίμα φιλίας και συνεργασίας μεταξύ τους, έτσι ώστε να σκέφτονται και να δρουν ομαδικά, και
4) Να αποκτήσουν νέες εμπειρίες, να χαρούν, να δημιουργήσουν.
ΝΕΡΟ : Η ΜΟΡΦΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗ ΖΩΗ
Το νερό είναι εξαιρετικά διαδεδομένο πάνω στη Γη (καλύπτει τα 5/8 της επιφάνειάς της) και εμφανίζεται με διάφορες μορφές, όπως η υγρή μορφή (θάλασσες, ποτάμια, λίμνες, βροχή), η αέρια (υδρατμοί) και η στερεά (πάγος, χαλάζι, χιόνι). Δεν είναι ποτέ απόλυτα καθαρό, γιατί πάντα περιέχει διάφορες άλλες ουσίες και έχει μεγάλη βιολογική σημασία, γιατί συμμετέχει στη δομή όλων των έμβιων όντων. Το νερό της βροχής και του χιονιού είναι το πιο καθαρό, αλλά περιέχει αέρια (διοξείδιο του άνθρακα και άζωτο) και άλατα νιτρικά και χλωριούχα. Το νερό των πηγών είναι το πιο κατάλληλο για πόση, επειδή έχει υποστεί μια φυσικά διύλιση στα διάφορα γεωλογικά στρώματα.
Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ
Διαδικασία κατά την οποία η ποσότητα του νερού που είναι στον πλανήτη και που είναι γενικά σταθερή, αλλάζει κατάσταση και κυκλοφορεί στην ατμόσφαιρα, την ξηρά και τη θάλασσα σε ένα συνεχή κύκλο.
ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ
Με τον όρο βιοποικιλότητα υποδηλώνεται η ύπαρξη ποικιλίας σε όλα τα επίπεδα στα οποία οργανώνεται το φαινόμενο της ζωής (γονίδια, άτομα, φύλα, κλάσεις, τάξεις, γένη, βιοκοινότητες, οικοσυστήματα) αλλά ταυτόχρονα και ο αριθμός των διαφορετικών γονιδίων, φύλων, κ.λ.π. που υπάρχουν στον πλανήτη. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι υψίστης σπουδαιότητας για την οικολογική ισορροπία του πλανήτη. Και αυτό, διότι σε κάθε οικοσύστημα υπάρχει ισορροπία μεταξύ του αριθμού των διαφορετικών οργανισμών που έχει, με τους φυσικούς πόρους που διαθέτει. Όσο μεγαλύτερη είναι η ποικιλία των οργανισμών ενός οικοσυστήματος τόσο ικανότερο είναι αυτό να ανθίσταται σε εξωτερικές επιδράσεις που απειλούν την ισορροπία του, καθώς με την αύξηση του αριθμού των διαφορετικών οργανισμών αυξάνουν και οι πιθανότητες για την εμφάνιση εσωτερικών ρυθμίσεων που αντισταθμίζουν τις επιζήμιες μεταβολές.
Αξίζει να αναφερθεί ότι η Ελλάδα, παρά τη μικρή γεωγραφική έκτασή της, έχει πλουσιότατη βιοποικιλότητα. Η βιοποικιλότητα αυτή, που οφείλεται στη γεωγραφική διαμόρφωση, τη γεωλογική ιστορία και τις κλιματολογικές συνθήκες, περιλαμβάνει 50 είδη ερπετών και 430 είδη πτηνών, δεκάδες χιλιάδες είδη εντόμων, 503 είδη ιχθύων, 79 είδη θηλαστικών και πλούσια χλωρίδα με περισσότερα από 700 ενδημικά φυτά.
ΛΙΜΝΕΣ – ΠΟΤΑΜΙΑ – ΘΑΛΑΣΣΕΣ – ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ
ΛΙΜΝΗ : Μάζες νερού, γλυκού ή αλμυρού, συγκεντρωμένες σε κοιλότητες της επιφάνειας της γης, φαινομενικά στάσιμες και χωρίς άμεση επικοινωνία με τη θάλασσα.
ΠΟΤΑΜΟΣ : Το ρεύμα μιας μεγάλης ποσότητας νερού, που κινείται μέσα σε κοίτες, στην επιφάνεια της γης. Η τροφοδοσία του ρεύματος είναι συνεχής, σ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, από πηγές, χιόνια, βροχές κ.λ.π., αλλά η ποσότητα του νερού μεταβάλλεται εποχιακά. Τα ποτάμια μεταφέρουν κάθε χρόνο στις θάλασσες και στους ωκεανούς μια πολύ σημαντική ποσότητα γλυκού νερού, που ξεπερνά τα 35.000 κυβικά χιλιόμετρα. Η σημασία τους για τον άνθρωπο, τόσο στα παλιά χρόνια, όσο και σήμερα, ήταν και εξακολουθεί να είναι μεγάλη. Μας προμηθεύουν πόσιμο νερό, νερό για άρδευση, δίνουν την αδιάκοπα ανανεωμένη ενέργειά τους, μας προμηθεύουν ψάρια, χρησιμεύουν ως υδάτινοι δρόμοι για τις συγκοινωνίες και αποχετεύουν τα ακάθαρτα νερά. Οι ανάγκες μας όμως σε νερό μεγαλώνουν. Γι’ αυτό κατασκευάζονται φράγματα, κανάλια, διώρυγες. Παράλληλα όμως, η απρογραμμάτιστη διοχέτευση στα ποτάμια ακάθαρτων νερών μόλυνε επικίνδυνα πολλά απ’ αυτά. Τα βιομηχανικά και τα οικιακά απόβλητα ξεπέρασαν τη φυσική ικανότητα του νερού για αυτοκαθαρισμό σε πολλά ποτάμια της Αμερικής και της Ευρώπης, και έκαναν το νερό τους ακατάλληλο για πόση, εξοντωτικό για τα ψάρια και τη βλάστηση, και επικίνδυνο για μολύνσεις.
ΘΑΛΑΣΣΑ : Είναι το σύνολο των αλμυρών νερών που σκεπάζουν τα ¾ της επιφάνειας της Γης. Το νερό των θαλασσών βρίσκεται σ’ επαφή στο βυθό με ιζηματογενή αποθέματα από άμμο, άργιλο, ασβεστόλιθο κ.λ.π., ενώ στην επιφάνεια έρχεται σ’ επαφή με την ατμόσφαιρα και με τη στεριά στις ακτές της.
ΥΓΡΟΤΟΠΟΣ : Υγροβιότοπος ή υγρότοπος ονομάζεται κάθε τόπος που καλύπτεται μόνιμα ή εποχικά από ρηχά νερά ή που δεν καλύπτεται ποτέ από νερά, αλλά έχει υγρό υπόστρωμα για μεγάλο διάστημα του έτους. Υπάρχουν φυσικοί (ποταμοί, λίμνες, πηγές, έλη) και τεχνητοί υγρότοποι (ταμιευτήρες με φράγματα, αλυκές).
Οι υγρότοποι είναι περιοχές που συνδυάζουν το υδάτινο με το χερσαίο περιβάλλον δίνοντας τη δυνατότητα συνύπαρξης σε πολλούς διαφορετικούς οργανισμούς. Είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές με νερό το οποίο είναι στάσιμο ή ρέον, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό, αποτελούμενο από έλη ή βάλτους, ή θαλάσσιες περιοχές με βάθος μικρότερο των 6 μέτρων. Οι τύποι υγροτόπων είναι παράκτιοι ή εσωτερικοί και ταξινομούνται ανάλογα με το βάθος και τη γεύση του νερού. Υπάρχουν επίσης και τεχνητοί ή ημιτεχνητοί υγρότοποι που δημιουργούνται για την παραγωγή διαφόρων προϊόντων, όπως το αλάτι.
Μερικές δεκαετίες πριν, οι υγρότοποι και ιδιαίτερα τα έλη ήταν φορείς ασθενειών και οι άνθρωποι προτιμούσαν να τα αποξηραίνουν και να τα χρησιμοποιούν ως καλλιεργήσιμους χώρους και οικόπεδα, με αποτέλεσμα πολλές υγροτοπικές εκτάσεις να καταστραφούν.
Σήμερα οι επιστήμονες θεωρούν τους υγροτόπους φυσικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό κεφάλαιο και τονίζουν την αποφυγή της υποβάθμισής τους, ενώ παράλληλα γίνεται προσπάθεια αναδημιουργίας πολλών υγροτόπων που χάθηκαν. Ωστόσο, παρ’ όλα τα θετικά βήματα που έχουν γίνει για την προστασία και τη διαχείρισή τους, φαίνεται να υπάρχει ακόμη απώλεια και υποβάθμιση, εξαιτίας διαφόρων αιτιών.
Η οικολογική σημασία των υγροτόπων αναγνωρίστηκε παγκόσμια με τη συνθήκη που υπογράφηκε στις 2/7/1971 στο Ramsar του Ιράν, μεταξύ άλλων και από την Ελλάδα. Με αυτή καθορίστηκαν οι υγρότοποι διεθνούς σημασίας και το πλαίσιο προστασίας τους.
Από τη σύμβαση Ramsar προστατεύονται οι παρακάτω υγρότοποι στη χώρα μας :
1) Το δέλτα των ποταμών Λούρου και Άραχθου
2) Το δέλτα του ποταμού Έβρου
3) Το συγκρότημα των λιμνών της Θράκης : Βιστωνίδα – Πόρτο – Λάγος – Ξηρολίμνη – Μαυρολίμνη – Αλυκή – Πτελέα – Ισμαρίδα
4) Η τεχνητή λίμνη Κερκίνη
5) Οι λίμνες Βόλβη και Λαγκαδά
6) Η λίμνη Μικρή Πρέσπα
7) Το δέλτα των ποταμών Αξιού – Λουδία – Αλιάκμονα
8) Το δέλτα του ποταμού Νέστου
9) Η λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου
10) Η λιμνοθάλασσα Κοτύχι στην Πελοπόννησο
Εκτός από αυτούς υπάρχουν και τουλάχιστον 20 άλλοι υγρότοποι εξαιρετικής σημασίας στη χώρα μας, όπως το δέλτα του Αχελώου και η λίμνη Βεγορίτιδα.
ΦΥΣΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ
Οι σπουδαιότερες λειτουργίες είναι :
1) εμπλουτισμός υπόγειων υδροφορέων
2) τροποποίηση πλημμυρικών φαινομένων
3) παγίδευση ιζημάτων
4) απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα
5) αποθήκευση και ελευθέρωση θερμότητας
6) δέσμευση ηλιακής ακτινοβολίας και στήριξη τροφικών πλεγμάτων
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ – ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ
Η Ελλάδα έχει σήμερα περισσότερους από 400 μικρούς και μεγάλους υγροτόπους συνολικού εμβαδού πάνω από 2 εκατομμύρια στρέμματα. Πριν από δύο γενιές είχε τριπλάσια έκταση υγροτόπων. Οι πιο πλούσιες σε υγροτόπους περιοχές της χώρας είναι οι βόρειες και οι δυτικές, γι’ αυτό και πάνω απ’ αυτές παρατηρούνται οι σπουδαιότεροι οδοί πτήσης των μεταναστευτικών πουλιών. Τα νησιά του Αιγαίου φιλοξενούν λίγους και μικρούς υγροτόπους, οι οποίοι όμως έχουν ιδιαίτερα αξιόλογη οικολογική σημασία.
Η χώρα μας έχει αποξηράνει συνολικά τα 2/3 των υγροτοπικών της εκτάσεων για την καταπολέμηση ασθενειών και την απόκτηση νέων καλλιεργούμενων γαιών. Χάρη στις αποξηράνσεις, σε συνδυασμό με τη χημική καταπολέμηση των κουνουπιών και τη βελτίωση της ιατρικής περίθαλψης, απαλλάχθηκε ο πληθυσμός της υπαίθρου από την ελονοσία. Η ελληνική γεωργία αναπτύχθηκε χάρη στους υγροτοπικούς πόρους, αλλά και σε βάρος τους. Για παράδειγμα, πολλές αποξηράνσεις του παρελθόντος θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί χωρία ζημιά για την υγεία και την οικονομία των κατοίκων. Οι υγρότοποι αποτελούν σπουδαίο τμήμα της φυσικής κληρονομιάς και πλεονέκτημα της Ελλάδας στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχουν ιδιαίτερη σημασία και είναι απαραίτητο να διατηρηθούν διότι χωρίς αυτούς δεν νοείται αρδευτικό νερό και συνεπώς γεωργία ούτε υψηλή ποιότητα ζωής. Η βιολογική τους ποικιλότητα προσδίδει πολλαπλά οφέλη τα οποία δεν είναι δυνατόν να αποτιμηθούν σε χρήμα.
Στις μέρες μας οι ελληνικοί υγρότοποι δεν απειλούνται από αποξηράνσεις, αλλά από αλλοιώσεις εξαιτίας εσφαλμένων μέτρων. Οι σπουδαιότερες αιτίες που επιφέρουν δραστικές αλλαγές στους υγροτόπους είναι η ανάγκη παραγωγής περισσότερων γεωργικών προϊόντων και η ανάγκη για περισσότερη ενέργεια. Επίσης, οι υγρότοποι καταστρέφονται από βιομηχανίες και πόλεις που προκαλούν την τελική αποξήρανσή τους καθώς επίσης από τουριστικές και εξοχικές μονάδες. Ρυπαίνονται από υγρά και στερεά απόβλητα, αλλά πρωταρχική αιτία της καταστροφής του περιβάλλοντος είναι η άγνοια.
Τα αίτια υποβάθμισης των υγρότοπων είναι πολλά και ποικίλα, τα οποία παρατίθενται παρακάτω :
1) στράγγιση
2) επιβάρυνση από γεωργικά φάρμακα και λιπάσματα
3) ρύπανση από στερεά οικιστικά απορρίμματα και λύματα
4) υπεραλίευση
5) ρύπανση από απόβλητα βιομηχανιών εγκατάσταση ή επέκταση οικισμών
6) ρύπανση από κτηνοτροφικά απόβλητα
Επιπλέον εδώ μπορούν να προστεθούν και τα προβλήματα σχετικά με τον σχεδιασμό και την εφαρμογή και διαχείριση των υγροτόπων :
1) ανομοιογένεια στη δομή των σχεδίων διαχείρισης
2) αρνητική αντιμετώπιση των τοπικών φορέων και κατοίκων προς τα μέτρα διαχείρισης μέσα από την ανύπαρκτη συμμετοχή
3) έλλειψη σχεδίων διαχείρισης
4) δυσκολία στον σχεδιασμό και την εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης διαχείρισης των υγροτόπων
Πέρα όμως από τα αίτια, μπορεί να γίνει και μια καταγραφή των προβλημάτων που έχουν μετατραπεί πια σε πραγματικές απειλές :
1) ρύπανση από γεωργικές δραστηριότητες
2) ρύπανση από βιομηχανίες και βιοτεχνίες
3) ρύπανση από αστικά λύματα ή απορρίμματα
4) ρύπανση από κτηνοτροφικές δραστηριότητες
5) νόμιμες ή παράνομες στραγγίσεις
6) εκχερσώσεις και επιχωματώσεις
7) ανεξέλεγκτη άντληση και αμμοληψίες
8) πρόσχωση
9) υλοτομήσεις
10) κατασκευή εγγειοβελτιωτικών έργων (π.χ. φράγματα)
11) αυθαίρετη δόμηση και διάνοιξη δρόμων
12) υπερβολική αύξηση καλαμώνων
13) αλλοίωση του χαρακτήρα ή περιορισμός έκτασης φυσικών βιότοπων
14) πτώση της στάθμης της λίμνης
15) ανεξέλεγκτη βόσκηση
16) παράνομο κυνήγι
17) υπεραλίευση
Ενδεικτικά ακολουθεί μια επιγραμματική παρουσίαση προβλημάτων για ορισμένους υγροτόπους της Ελλάδας:
ΔΕΛΤΑ ΕΒΡΟΥ : Ρύπανση από :
1) βιομηχανικά απόβλητα
2) αστικά λύματα και κτηνοτροφικά απόβλητα
3) κατάλοιπα γεωργικών φαρμάκων
4) επιβάρυνση από λιπάσματα
5) διατάραξη υδρολογικών συνθηκών
6) κοπή δέντρων και ανεξέλεγκτη βόσκηση
7) κατασκευή αυθαίρετων κτισμάτων
8) παράνομο κυνήγι
ΛΙΜΝΗ ΜΙΚΡΗ ΠΡΕΣΠΑ : Ρύπανση από :
1) παράνομο κυνήγι
2) κάψιμο καλαμώνων χωρίς έλεγχο και πρόγραμμα
3) υπεραλίευση και παράνομη αλιεία
4) επεκτάσεις γεωργικών καλλιεργειών σε βάρος του υγρότοπου
ΔΕΛΤΑ ΠΗΝΕΙΟΥ : Έχει υποστεί αλλοιώσεις και καταστροφές από :
1) οικοπεδοποίηση
2) διάνοιξη δρόμων
3) καταπάτηση εκτάσεων για ανέγερση κατοικιών
4) παράνομο κυνήγι
5) υποβάθμιση υγροτοπικού δάσους
Σύμφωνα με τα μέτρα για την προστασία της βιολογικής ποικιλότητας, τα κράτη πρέπει να αναπτύσσουν στρατηγικές για την προστασία της φύσης, να εντοπίζουν στοιχεία για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, να εφαρμόζουν μέτρα για την αποκατάσταση, την αναβάθμιση και την επανεισαγωγή ειδών στα ενδιαιτήματά τους. Επίσης, υποχρεούνται να προστατεύουν τους βιολογικούς πόρους, να προωθούν τις έρευνες και τις επιστημονικές επιμορφώσεις πάνω σ’ αυτό το θέμα και εκ μέρους του κράτους πρέπει να υπάρξει πληροφόρηση για τη βιοποικιλότητα σε όλους τους τομείς. Τέλος, το κράτος πρέπει να διοργανώσει μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Εξετάζοντας τα μέτρα αυτά θα πρέπει να αναπτύξουμε ένα πρόγραμμα έρευνας, το οποίο θα περιλαμβάνει την ενεργοποίηση της νομοθεσίας σε όλα τα επίπεδα, την αξιοποίηση των ευκαιριών για την προστασία του περιβάλλοντος, την προβολή της ελληνικής βιοποικιλότητας σε όλο τον κόσμο, τη δημιουργία φορέα διαχείρισης, ο οποίος θα είναι υπεύθυνος για την έρευνα και τη δημιουργία οικολογικών σταθμών. Ακόμη θα πρέπει να υπάρξει οργάνωση δικτύων γι’ αυτή την έρευνα και ενημέρωση των πολιτών με σκοπό τη συμμετοχή τους.
Οι ελληνικοί υγροβιότοποι αποτελούν φυσικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό κεφάλαιο για όλο τον κόσμο. Η προστασία και η σωστή διαχείρισή τους δεν έχει προχωρήσει με αποτέλεσμα να υπάρχει απώλεια και υποβάθμισή τους. Γι’ αυτό το ΕΚΒΥ (Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων) συμβάλλει στην παρακολούθηση των κινδύνων που απειλούν τους υγροτόπους και την καταγραφή της κατάστασής τους. Το Πρόγραμμα Παρακολούθησης Υγροτόπων (ΠΠΥ) είναι μια διαρκής δραστηριότητα του ΕΚΒΥ που άρχισε το 1992 και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Αποτελεί μια από τις συγκεκριμένες συμβατικές υποχρεώσεις που έχει αναλάβει με την ίδρυσή του. Το ΕΚΒΥ έχει φροντίσει ακόμη να επιλέξει τα κριτήρια με βάση τα οποία θα συντασσόταν το δικό του πρόγραμμα παρακολούθησης. Επιπλέον, κρίθηκε ότι άμεση προτεραιότητα πρέπει να έχει ο εντοπισμός και η αποτροπή των κινδύνων που απειλούν να μεταβάλουν τις οικολογικές παραμέτρους με τρόπους καταστρεπτικούς για το σύστημα. Ωστόσο, ο πρωταρχικός και απώτερος σκοπός αυτού του προγράμματος είναι ο εντοπισμός σχεδιαζόμενων πράξεων που ενδεχομένως θα επιφέρουν αλλοιώσεις στους παρακολουθούμενους υγροτόπους.
ΦΥΣΙΚΑ – ΧΗΜΙΚΑ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ
Οι παράγοντες που κυρίως επιδρούν σε έναν ποταμό είναι οι κλιματικοί και οι μορφολογικοί της περιοχής όπου ρέει. Από τους πρώτους εξαρτάται κυρίως η τροφοδοσία του ενώ από τους δεύτερους η φυσιογνωμία του ρεύματος.
Ζωηρό υπήρξε πάντα το ενδιαφέρον του ανθρώπου για τους ποταμούς. Οι πρώτοι πολιτισμοί (σινικός, ινδικός, βαβυλωνιακός, αιγυπτιακός κ.α.) αναπτύχθηκαν κοντά σε μεγάλα υδάτινα ρεύματα, όπου και διατηρήθηκαν περιοχές με πυκνές εγκαταστάσεις. Αυτό συμβαίνει, γιατί οι ποταμοί αποτελούν ταυτόχρονα μια άνετη φυσική αρτηρία συγκοινωνίας και διείσδυσης προς το εσωτερικό μιας περιοχής (πλωτοί ποταμοί), ένα φυσικό ιχθυοτροφείο και μια παρακαταθήκη δομικών υλικών, ενώ τα νερά τους, εκτός από τη χρησιμοποίησή τους για υδρευτικούς και αρδευτικούς σκοπούς, καθώς και για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, αποτελούν με τις προσχώσεις τους, ένα σημαντικό παράγοντα γονιμότητας του εδάφους, όπως π.χ. ο Νείλος.
Στην Ελλάδα κανείς από τους υπάρχοντες ποταμούς δεν είναι πλωτός. Το συνολικό τους μήκος είναι περίπου 2.300 χλμ. Τα υλικά που μεταφέρονται αιωρούνται στα νερά τους, καθώς και αυτά που σύρονται μέσα στην κοίτη τους, προκαλούν έντονη διάβρωση, με αποτέλεσμα τη συνεχή αλλαγή της μορφολογίας της χώρας μας.
ΠΟΤΑΜΙΑ : ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
Για τους αρχαίους Έλληνες το νερό που αναβρύζει μέσα από τη γη, χωρίς να ξέρουν από πού έρχεται, ακούραστο στην αδιάκοπη ενέργειά του, τους έβαζε μπροστά σε μια άγνωστη δύναμη, μια ενέργεια μυστηριώδη της φύσης. Αυτό το θέαμα αναγκαστικά ξυπνούσε σ’ αυτούς το αίσθημα το θείου. Και καθώς ο ποταμός ανανεώνεται αδιάκοπα είχε και το χαρακτηριστικό του αιώνιου. Πίστευαν επίσης πως βρίσκανε στα νερά τους μια δύναμη κάθαρσης, ανάλογη με εκείνη που έρχονταν να αναζητήσουν στα ιερά του Απόλλωνα.
Οι ποταμοί της Ελλάδας είχαν θεωρηθεί θεϊκά όντα και οι πιο μεγάλοι απ’ αυτούς αποτέλεσαν αντικείμενα μιας ειδικής λατρείας. Αφιέρωναν ιερά και βωμούς στα πράσινα άλση, που διατηρούνταν από την αφθονία και τη δροσιά των νερών τους. Καθώς οι ποταμοί γονιμοποιούν το έδαφος, ο άνθρωπος τους οφείλει εν μέρει τους καρπούς της γης που τον διατηρούν στη ζωή. Τους θεωρούσαν, επομένως, σαν τους τροφοδότες - πατέρες της νιότης, και σ’ ορισμένες περιοχές της Ελλάδας τους τιμούσαν με μια ιδιαίτερη λατρεία.
Οι μορφές που έδιναν στα ποτάμια τούτα τα θεϊκά όντα εξηγούνται εύκολα από τις εντυπώσεις που είχε προκαλέσει στους Έλληνες το θέαμα των ποταμών που κυλάνε. Οι φιδωτοί ελιγμοί ενός ήσυχου ποταμού, τους θύμιζαν την όλο στροφές και κάμψεις πορεία του δράκοντα ή του φιδιού. Ο χείμαρρος που κατεβαίνει από τα βουνά με πάταγο, που παρασέρνει και αφανίζει τα πάντα, τους θύμιζε την ορμή, τα μουγκρητά και τις μανίες του ταύρου. Βλέπουμε συχνά στα μνημεία της ελληνικής τέχνης τους ποταμούς να εικονίζονται σαν όντα φανταστικά όπου οι ζωικές μορφές ανακατεύονται με τις ανθρώπινες. Ανάμεσα στους ποταμούς που θεοποιήθηκαν στην αρχαία Ελλάδα μπορούμε να αναφέρουμε τον Ασωπό, τον Αλφειό, τον Ιλισό, τον Πηνειό.
Κατά την αρχαία θρησκεία το νερό είναι μια αρχέγονη ουσία, ένα κοσμογονικό σύμβολο. Είναι ουσία αναγεννητική, θεραπευτική, μαγική, προφητική. Άλλωστε, δεν αναφέρεται τυχαία και στην φιλοσοφία από τον Θαλή («το νερό είναι η αρχή των όντων») ή τον Ηράκλειτο («τα πάντα ρει»). Στην αρχαία μυθολογία υπάρχουν ακόμη οι Νύμφες, που σχετίζονται με τους ποταμούς κι έχουν την ίδια καταγωγή, ο Νηρέας, ο Ποσειδώνας, οι Σειρήνες, η Γοργόνα, ο Τρίτων.
Κατά τους ομηρικούς χρόνους, οι Τρώες πρόσφεραν στο θεό Σκάμανδρο άλογα και ταύρους, που τα ρίχνανε ζωντανά μέσα στα νερά. Μεγάλοι ποταμοί στην Ασία, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στους ασιατικούς θρύλους, μαρτυρώντας τον θρησκευτικό σεβασμό που ενέπνεαν στους κατοίκους των περιοχών αυτών. Οι Έλληνες απέδιδαν τον ίδιο θεϊκό χαρακτήρα σε πολλούς μεγάλους ξένους ποταμούς, όπως ο Νείλος, ο Φάσις, ο Ίστρος, ο Ηριδανός, που τους είχε σπρώξει στις όχθες τους το πνεύμα της περιπέτειας, ή που τα ονόματά τους είχαν φτάσει ως αυτούς, χάρη στις εμπορικές τους σχέσεις.
ΠΟΤΑΜΟΣ
Είναι μια μεγάλη φυσική υδάτινη οδός, μια επιμήκης υδατοσυλλογή με τρεχούμενο νερό, το οποίο ρέει με τη βαρύτητα. Υπάρχουν ποταμοί με συνεχή ροή και άλλοι με περιοδική ροή. Το σημείο στο οποίο γεννιέται ονομάζεται πηγή. Μπορεί όμως να προέρχεται από κάποια λίμνη, ένα υπόγειο πηγάδι ή από την ένωση κάποιων χειμάρρων.
Μεγάλοι πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο γεννήθηκαν δίπλα σε ποταμούς. Πολλοί ποταμοί έχουν θεοποιηθεί. Τεράστιες και αναγνωρισμένες από τα πανάρχαια χρόνια είναι οι οικονομικές αξίες τους, αλλά εντονότατες είναι και οι ανθρώπινες παρεμβάσεις που δέχθηκαν.
Τα νερά των ποταμών ο άνθρωπος τα αξιοποιεί προς όφελός του με διαφορετικούς τρόπους από πολύ παλιά. Κάποιοι απ’ αυτούς είναι η ύδρευση των κατοικούμενων περιοχών, η άρδευση των καλλιεργουμένων εκτάσεων, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια με τη βοήθεια των υδροηλεκτρικών φραγμάτων. Παλαιότερα χρησιμοποιώντας τη δύναμη της ροής ενός ποταμού κατασκεύαζαν νερόμυλους στην όχθη του. Ακόμη, πολλοί μεγάλοι ποταμοί αποτελούν από τα αρχαία χρόνια σημαντικές υδάτινες οδοί για τη μετακίνηση ανθρώπων, εμπορευμάτων και ιδεών.
Σε περιοχές όπου υπάρχει ποτάμι δίνεται μια ιδιαίτερη έμφαση στην κοινωνική – παραγωγική – πολιτιστική διάσταση της περιοχής. Αναπτύσσονται διαφορετικά κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα ενώ παράλληλα δημιουργούνται θρύλοι και παραδόσεις σχετικά με το ποτάμι. Πολλά μοναστήρια ή εξωκκλήσια είναι χτισμένα κοντά σε ποτάμια με αποτέλεσμα πολλές γιορτές και πανηγύρια να λαμβάνουν χώρα κοντά σ’ αυτά. Δεν λείπουν και τα αρχαιολογικά ευρήματα καθώς οι άνθρωποι εκμεταλλεύονται τους φυσικούς υδάτινους πόρους από παλιά.
Τα μεγαλύτερα ποτάμια της Ελλάδας είναι : Αλιάκμονας, Αχελώος, Πηνειός, Έβρος, Νέστος, Στρυμόνας, Θύαμις, Αλφειός, Άραχθος.
Νερό : Ποίηση – Λογοτεχνία
Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποια :
Ανδρέας Καρκαβίτσας «Τα λόγια της πλώρης»
Μιχάλη Καραγάτσης «Το νερό της βροχής»
Βασίλης Βασιλικός «Το νερό της Κω»
Γουλιέλμος Άμποτ « Γη και νερό»
Μπάρμπαρα Ρογκάσκι «Το νερό της ζωής»
Παροιμίες – Λαϊκές φράσεις :
Είπε το νερό νεράκι
Ό,τι βρέξει, ας κατεβάσει
Ξέρει το μάθημα νεράκι
Περί ανέμων και υδάτων
Το αίμα νερό δεν γίνεται
Τα έκανε μούσκεμα
Λαογραφία : Δημοτικά τραγούδια
Αμίλητο νερό του Κλήδονα – της Πρωτοχρονιάς
ΠΗΝΕΙΟΣ
Ο δεύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας με μήκος πάνω από 200 χλμ. Σχηματίζεται από τη συνένωση πολλών ρεμάτων, στα σύνορα της Θεσσαλίας με την Ήπειρο και τη Μακεδονία.
Κατά την ελληνική μυθολογία ο Πηνειός ήταν ποτάμιος θεός, γιος του Ωκεανού και της Τηθύος, όπως άλλωστε όλοι οι ποταμοί κατά την ιδεοανθρωπόμορφη τότε αντίληψη. Κατοίκησε στη Θεσσαλία. Ο Όμηρος τον ονομάζει αργυροδίνη (δηλαδή οι δίνες του, τα νερά του ήταν αργυρά, ασημένια, ολοκάθαρα) ενώ στο Μεσαίωνα ήταν γνωστός ως Σαλαβριάς. Οι πηγές του βρίσκονται στην Πίνδο και διασχίζοντας το πέρασμα της κοιλάδας των Τεμπών (μεταξύ Ολύμπου και Όσσας) εκβάλλει στον Θερμαϊκό Κόλπο, δημιουργώντας το Δέλτα του κοντά στο Στόμιο. Δέχεται πιέσεις από κάθε είδους παραγωγικές δραστηριότητες των περιοχών που διασχίζει καθώς το μείζον πρόβλημα είναι η μεγάλη μείωση της παροχής του κατά τους θερινούς μήνες, πράγμα που προκαλεί σημαντική επιβάρυνση της ποιότητας των νερών του.
Οι κυριότεροι παραπόταμοι του Πηνειού είναι : Τιταρήσιος, Ενιπέας, Καλέτζης, Ληθαίος. Ο Πηνειός μαζί με τους παραποτάμους του αποτελεί για τη Θεσσαλία τον μοναδικό υδάτινο αποδέκτη. Η λίμνη Κάρλα, αποξηραμένη σήμερα, διατηρούνταν χάρη στις πλημμύρες του Πηνειού. Κατά μήκος της κοίτης του αναπτύσσονταν πάνω από 600 είδη φυτών δημιουργώντας παρόχθια δάση από πλατάνια, ιτιές, σκλήθρα, ακακίες, φτελιές, λεύκες, βελανιδιές.
Ο Πηνειός διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην εξελικτική πορεία των κατοίκων της περιοχής της Θεσσαλίας. Το όνομά του συνδέθηκε μ’ έναν ολόκληρο πολιτισμό που δημιουργήθηκε στις περιοχές που διαρρέει. Συνδέθηκε με τη δημιουργία και την ανάπτυξη πολλών επαγγελμάτων, όπως ψαράδες, νερουλάδες ή σακάδες (προμηθευτές νερού), σαλτζήδες (μεταφορείς ξυλείας), μύλοι (είναι γνωστός ο Μύλος του Παπά στη Λάρισα), καλαθοπλεκτική (υπήρχαν πολλά καλάμια στις όχθες του).
Πάνω από 10.000 χιλιάδες χρόνια πριν ο πρώτος άνθρωπος οικιστής επιλέγει τις παραποτάμιες και παραλίμνιες περιοχές, γιατί έχει άφθονο καθαρό νερό και τροφή. Τότε υπήρχε οργιώδης βλάστηση και ζώα (ελέφαντες, ρινόκεροι, άγρια άλογα και βόδια, ιπποπόταμοι), όπως μαρτυρούν απολιθώματα που ήρθαν στο φως.
Η εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης της γης άλλαξε τη μορφή της περιοχής (μόνο το δάσος στα Πλατανούλια έμεινε σχετικά ανέπαφο και προστατεύεται πια). Υπάρχουν διάφορα αμφίβια (βάτραχοι), ερπετά (νερόφιδα), 29 είδη ψαριών
(σαζάνι, λαβράκι, λούτσος, γουλιανός, χέλι), έντομα (λιβελλούλα, εφήμερο), πτηνά (αλκυόνα, νερόκοτα, πάπια, ερωδιός).
Σύμφωνα με τελευταίες μελέτες η ρύπανση του Πηνειού οφείλεται κυρίως στις υψηλές συγκεντρώσεις οργανοφωσφορικών φυτοφαρμάκων και οργανικών αποβλήτων.
Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΚΑΙ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Η βιολογική ποικιλότητα ανάλογα με το επίπεδο οργάνωσης της ζωής μπορεί να διακριθεί σε : α) Γενετική ποικιλότητα η οποία αναφέρεται στην ποικιλία γονιδίων και χρωμοσωμάτων,
β) Ποικιλότητα ειδών φυτών και ζώων και
γ) Οικολογική ποικιλότητα, η οποία αναφέρεται στον αριθμό των φυτοκοινοτήτων, ζωοκοινοτήτων, οικοτόπων και οικοσυστημάτων και η οποία εξαρτάται από κλιματικούς και εδαφικούς παράγοντες.
Η βιολογική ποικιλότητα, η οποία αποτελεί τη φυσική μας κληρονομιά υπερβαίνει τα σύνορα των κρατών και θεωρείται πλανητικός φυσικός όρος.
Τρεις είναι οι λόγοι οι οποίοι επιβάλλουν να δοθεί κατεπείγουσα προτεραιότητα στη διατήρηση και προστασία της βιοποικιλότητας :
α) η βιοποικιλότητα αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα ισορροπίας της φύσης και της ανθρώπινης επιβίωσης.
β) η επιστήμη συνεχώς ανακαλύπτει νέες χρήσεις των βιολογικών πόρων.
Η βιοποικιλότητα στηρίζει σημαντικό μέρος της ιατρικής έρευνας, της τεχνολογίας και πολλές οικονομικές δραστηριότητες στις οποίες εμπλέκονται ζωντανοί οργανισμοί και
γ) η έκρηξη των ανθρώπινων πληθυσμών υποβαθμίζει το περιβάλλον με αυξανόμενο ρυθμό και πολλά είδη χάνονται μέσω της καταστροφής των φυσικών τους βιότοπων, ιδιαίτερα στους τροπικούς.
Η γενετική ποικιλότητα των αυτοφυών και καλλιεργούμενων φυτών αποτελεί μια ασφάλεια για την επιβίωση του ανθρώπου. Η μείωση των ποικιλιών των καλλιεργούμενων φυτών οφείλεται αφ’ ενός μεν στην εισαγωγή ξένων αποδοτικών υβριδίων, αφ’ ετέρου δε στη μηχανοποίηση και εντατικοποίηση της γεωργίας. Η μείωση της γενετικής ποικιλότητας των καλλιεργούμενων φυτών σε μεγάλη κλίμακα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των δυνατοτήτων για δημιουργία νέων ποικιλιών. Η εξαφάνιση ενός αριθμού φυτικών ειδών και η μείωση της γενετικής ποικιλότητας των καλλιεργούμενων ειδών είναι αρκετά ανησυχητικές. Οι αναπτυσσόμενες χώρες διαθέτουν ένα σημαντικό μέρος των φυτογενετικών πόρων του πλανήτη. Με τη συνεχώς αυξανόμενη δημογραφική πίεση στις περιοχές αυτές θα εξαφανιστούν περισσότερα από ένα εκατομμύριο είδη. Η διατήρηση αυτών των ειδών βαραίνει αποκλειστικά τις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Οι πλούσιες χώρες πρέπει να προσφέρουν σημαντική βοήθεια στις χώρες αυτές με τη μορφή προσφοράς γνώσης και τεχνολογίας για να μπορέσουν οι χώρες αυτές να επωμισθούν την υποχρέωση και το κόστος διατήρησης της βιοποικιλότητας.
ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ.
Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα έχει μια από τις πιο πλούσιες χλωρίδες της Ευρώπης. Αυτό οφείλεται στη γεωλογική ιστορία της, στις ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες και κυρίως στη γεωγραφική της διαμόρφωση και θέση, που μας προσφέρει μια μεγάλη ποικιλία φυτών από τη Μεσόγειο, την Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρεια Αφρική. Ο πολυσχιδής διαμελισμός της σε βουνά, χαράδρες, ποταμούς, λίμνες, υγροτόπους και νησιά δημιουργεί ξεχωριστούς βιοτόπους με ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες.
ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΕΙΔΩΝ
Παρά το γεγονός ότι ο όρος «βιοποικιλότητα» χρησιμοποιείται σήμερα όλο και πιο συχνά, δεν είναι βέβαιο ότι το περιεχόμενό του εκλαμβάνεται πάντοτε με τον ίδιο τρόπο. Η διάσταση που συνήθως παραγνωρίζεται είναι εκείνη που αφορά στις μορφές ζωής οι οποίες έζησαν ή ακόμα κυριάρχησαν στον πλανήτη μας σε παλαιότερες περιόδους. Η εξαφάνιση επομένως μιας μορφής ζωής είναι μια διαδικασία φυσιολογική στα πλαίσια της εξελικτικής πορείας των ειδών, εφόσον σχετίζεται με τις λειτουργίες του ανταγωνισμού, της προσαρμογής και της φυσικής επιλογής. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, παρ’ όλο που είχε διαπιστωθεί ότι μορφές ζωής χάνονται ή απειλούνται άμεσα από τις ανεξέλεγκτες ανθρώπινες δραστηριότητες.
Σήμερα που η βιοποικιλότητα θεωρείται φυσικός τρόπος για ολόκληρη την ανθρωπότητα, το φαινόμενο αντιμετωπίζεται με περισσότερη προσοχή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν σοβαρά προβλήματα. Πριν απαριθμήσει κανείς τις ανθρώπινες δραστηριότητες που συνιστούν απειλή για τα ζωικά και φυτικά είδη, θα πρέπει να τονιστεί ότι το πρόβλημα είναι περισσότερο πολύπλοκο.
Λαμβάνοντας υπόψη μας ότι οι τριτοκοσμικές χώρες που βρίσκονται στις περιοχές αυτές δεν έχουν ούτε την τεχνογνωσία αλλά ούτε και τη δυνατότητα να μελετήσουν και να διαχειρισθούν σωστά τα βιολογικά τους αποθέματα. Στον ελληνικό χώρο ο οποίος χαρακτηρίζεται από μια σημαντική ποικιλότητα σε αριθμό ειδών και οικοσυστημάτων, τα προβλήματα που σχετίζονται με την ελάττωση της βιοποικιλότητας και την εξαφάνιση βιοτόπων και ειδών δεν είναι λίγα. Η ανθρώπινη παρουσία στον ελληνικό χώρο για λόγους γεωπολιτικούς είναι μακραίωνη και έντονη, με ποικίλες δραστηριότητες (γεωργία, κτηνοτροφία, πυρκαγιές, πόλεμοι, κατοικία κ.λ.π.).
Η πρώτη έκδοση της απογραφής αποτελεί και το πρώτο στάδιο για τη δημιουργία μιας εθνικής βάσης δεδομένων και περιλαμβάνει για τους υγρότοπους :
- το εμβαδόν
- τα σπουδαιότερα γνωρίσματα
- τις αξίες
- τις χρήσεις
- τους κινδύνους υποβάθμισης
- το υφιστάμενο καθεστώς προστασίας
- τις σπουδαιότερες προς υλοποίηση θετικές ενέργειες .
Ως αίτια αλλοιώσεων των ελληνικών υγροτόπων αναφέρονται τα ακόλουθα :
1) Στραγγίσεις
2) Αμμοληψίες
3) Εκχερσώσεις
4) Επιχωματώσεις
5) Υπεραντλήσεις
6) Κατασκευή έργων διευθέτησης της ροής των υδάτων
7) Κατασκευή φραγμάτων ή άλλων εγκαταστάσεων συγκράτησης ή αποθήκευσης υδάτων
8) Κατασκευή υδραυλικών έργων (αρδευτικά δίκτυα κ.λ.π.)
9) Κατασκευή ή επέκταση οδικού δικτύου
10) Κατασκευή ή επέκταση σιδηροδρομικού δικτύου
11) Κατασκευή ή επέκταση αεροδρομίου
12) Κατασκευή ιπποδρομίου ή πίστας αγώνων τροχοφόρων
13) Ίδρυση νέων οικισμών ή επέκταση παλαιών
14) Ίδρυση νέων βιοτεχνιών – μεταποιητικών επιχειρήσεων ή
επέκταση παλαιών
15) Ίδρυση νέων τουριστικών εγκαταστάσεων ή επέκταση παλαιών
16) Επέκταση αγροτικών καλλιεργειών
17) Εγκατάσταση ή επέκταση στάβλων – εκτροφείων
18) Εγκατάσταση ή επέκταση μονάδων γεωργικής εκμετάλλευσης
19) Αλόγιστη εγκατάσταση υδρογεωτρήσεων
20) Αλόγιστη λειτουργία ιχθυοτροφείων ή άλλων υδατοκαλλιεργειών
21) Αλόγιστη κατασκευή έργων αναψυχής
22) Αλόγιστη κατασκευή αθλητικών εγκαταστάσεων
23) Παράνομο ή αλόγιστο κυνήγι
24) Παράνομη ή αλόγιστη υλοτομία
25) Υπεραλίευση
26) Υπερβόσκηση
27) Προσχώσεις
28) Μεταβολή αλατότητας νερού
29) Εισαγωγή ξενικών ειδών χλωρίδας – πανίδας
30) Πτώση στάθμης επιφανειακού νερού.
Ως ρύποι αναφέρονται οι ακόλουθοι :
1) Υγρά απόβλητα οικισμών
2) Στερεά απόβλητα οικισμών
3) Υγρά απόβλητα βιοτεχνιών – μεταποιητικών επιχειρήσεων
4) Στερεά απόβλητα βιοτεχνιών – μεταποιητικών επιχειρήσεων
5) Υγρά απόβλητα τουριστικών εγκαταστάσεων
6) Απόβλητα στάβλων – εκτροφείων
7) Μη σημειακή ρύπανση από γεωργικές δραστηριότητες
8) Εισερχόμενη ρύπανση από άλλη χώρα.
Η αναγνώριση όμως όλων των αξιών των ποταμών έχει ιστορία λίγων αιώνων (ιδιαίτερα του 20ου αιώνα). Η μελέτη των ποτάμιων μορφών ζωής και της θεώρησης των ποταμών ως οικοσυστημάτων έχει ακόμη πιο πρόσφατη ιστορία.
ΑΞΙΕΣ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ
ΑΛΙΕΥΤΙΚΗ : Πολλοί υγρότοποι, ιδίως οι υφάλμυρες λιμνοθάλασσες και οι λίμνες γλυκού νερού, έχουν τις προϋποθέσεις για να αποκτήσουν ικανοποιητικούς πληθυσμούς εμπορεύσιμων ψαριών.
ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ : Πολλές παρόχθιες υγροτοπικές εκτάσεις παρέχουν πλούσια βοσκήσιμη ύλη και μακρότερη περίοδο βόσκησης.
ΓΕΩΡΓΙΚΗ : Οι υγρότοποι προσφέρουν αντιπλημμυρική προστασία σε καλλιέργειες και οικισμούς από πλημμύρες που μπορεί να προέρχονται από ποταμούς και χείμαρρους ή και από τη θάλασσα.
ΒΕΛΤΙΩΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ : Οι υγρότοποι μπορούν όχι μόνο να παγιδεύουν φερτά υλικά και ρύπους, αλλά να απαλλάσσουν μερικώς το νερό από ανεπιθύμητες ουσίες.
ΨΥΧΑΓΩΓΙΚΗ : Οι υγρότοποι προσφέρουν θαυμάσιες ευκαιρίες παθητικής αναψυχής.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ : Η πολιτιστική αξία ενός υγροτόπου εξαρτάται από τη σύνδεσή του με τη μυθολογία, ιστορία και λαογραφία της γύρω περιοχής.
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ : Οι ζημιές σε καλλιεργούμενα φυτά από καύσωνες και παγετούς είναι λιγότερο έντονες, όταν αυτά καλλιεργούνται κοντά σε υγρότοπο.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ : Η ποικιλία των φυσικών γνωρισμάτων, η ποικιλότητα των ειδών, η ομορφιά των υδρόβιων πουλιών και οι ποικίλες χρήσεις καθιστούν τους υγροτόπους ιδιαίτερα ελκυστικούς χώρους για έρευνα και εκπαίδευση.
Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ
Η ενημέρωση των ανθρώπων για τα απειλούμενα είδη δεν έφερε αποτέλεσμα. Το μόνο που έγινε ήταν να δημιουργήσουν Εθνικούς Δρυμούς. Αποφασίστηκε ότι θα δημιουργηθούν προστατευμένες περιοχές σύμφωνα πάντα με τις κατάλληλες προϋποθέσεις. Έτσι θα μπορέσει να εξασφαλιστεί η χλωρίδα και η πανίδα της Ελλάδας.
ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΙΚΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ
1) η ανάπτυξη εθνικών στρατηγικών και η προσαρμογή των στρατηγικών που προϋπάρχουν
2) η ανεύρεση των στοιχείων της βιολογικής ποικιλότητας και η παρακολούθηση των επειγόντων περιπτώσεων
3) η λήψη μέτρων για τη διατήρηση των στοιχείων της βιολογικής ποικιλότητας
4) η υιοθέτηση μέτρων για την αποκατάσταση των ειδών
5) η προστασία και η ενθάρρυνση της χρήσης των βιολογικών πόρων
6) η προαγωγή και η ενθάρρυνση εξειδικευμένης έρευνας και η συνεργασία για την αξιοποίηση των επιστημονικών εξελίξεων
7) η ενθάρρυνση της εκπαίδευσης και ενημέρωσης του κοινού για τα μέτρα προστασίας
8) η υιοθέτηση μελετών των περιβαλλοντικών επιπτώσεων με τη συμμετοχή των πολιτών
Η ΟΜΑΔΑ ΜΑΣ :
ΤΜΗΜΑΤΑ Α1 ΛΥΚΕΙΟΥ & Α2 ΛΥΚΕΙΟΥ
Αθανασίου Κων/νος Λιαράτσικα Σπυριδούλα
Ακριβούλη Άννα Μακρυγιάννη Βασιλική
Αραμπατζή Μαρία – Βασιλική Μάντζιου Ανθή - Μαρκέλλα
Γεωργίου Βασίλειος Μεταλιού Χριστίνα
Γιώργη Γιάννη Μπουρογιάννης Ζήσης
Γκαραρίζος Βασίλειος Νεμπεγλέρα Ευαγγελία
Γκοτσίδου Ευαγγελία Νταλακούρας Ζήσης
Γκουντάρας Ηλίας Νταμήτρος Χαράλαμπος
Δημητρίου Σταυρούλα – Σοφία Ντούμου Χρυσούλα
Διαμαντή Ιωάννα Ντούρος Δημήτριος
Δοκοπούλου Βαρβάρα Παπαποστόλου Μαριλένα
Δουλμές Κων/νος Πουρνάρας Κων/νος
Ζέρβα Μαρία Πράπα Ελένη
Καναβούρα Παρασκευή Ράπτης Χρήστος
Καρακάση Βασιλική Ρεβήσιος Χαράλαμπος
Καρανίκα Αντωνία Σουλιώτης Δημήτριος
Καρυώτη Ελένη Τσιάνη Βασιλική
Καφαντάρης Δημήτριος Φλώρου Γλυκερία
Κουτσιμπέλη Σταυρούλα
Κυρατσούλης Ζήσης
Κυριακόπουλος Γεώργιος
Κυρίτσης Αναστάσιος
ΣΤΙΣ 14, 15 & 16 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2011 Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΕ ΤΡΙΗΜΕΡΗ ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΕ ΝΑΥΠΛΙΟ - ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ - ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΟΥ ΒΟΥΡΑΪΚΟΥ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου