Συντονίστρια Εκπαιδευτικός: Φιλίππου Αγγελική
Παιδαγωγική Ομάδα: Ψαρογιώργου Χαριτίνη, Κωνσταντή Αναστασία
ΕΞΑΡΤΗΣΗΓιατί δεν «κόβουν» το κάπνισμα;
Εθιστικές Ουσίες – “drugs” (εξαρτησιογόνα)
Η προέλευση της αγγλικής λέξης «drug» για την τοξική ουσία έλκει την καταγωγή της από την ολλανδική «droog», που σημαίνει « ξηρός». Πρόκειται για όρο που καλύπτει μια ολόκληρη σειρά ψυχοτροπικών ουσιών, δηλ. ουσιών που επηρεάζουν το μυαλό, τη θέληση και την κρίση, και οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε εξάρτηση – γνωστή και ως εθισμός.
Πολλές από τις τοξικές ουσίες λειτουργούν όταν δεχτούν την επίδραση ενός ή περισσότερων αλκαλοειδών, όπως η Fνικοτίνη. Τα αλκαλοειδή τροποποιούν τα σημεία που γίνεται η μεταβίβαση των νευρικών ερεθισμάτων, δηλαδή τις συνάψεις.
Οι τοξικές ουσίες εμφανίζονται με διαφορετικές μορφές και διαφορετικές ονομασίες, αλλά η χρήση τους συναντιέται σε κάθε κοινωνικό κλάδο.
Χαρακτηριστικά εξαρτησιογόνων ουσιών
Σύμφωνα με αυτή την κατάταξη, τα διαγνωστικά κριτήρια, για να πούμε μια ουσία τοξική και εξαρτησιογόνο (δηλαδή που γεννά εξάρτηση), είναι:
1. Η ισχυρή επιθυμία του χρήστη να λαμβάνει την ουσία
2. Η δυσκολία να κρατά τη χρήση υπό έλεγχο.
3. Το να αποτελεί προτεραιότητα για τον χρήστη να πάρει την ουσία από το να κάνει άλλες δραστηριότητες ή να εκπληρώσει άλλες υποχρεώσεις
4. Η επιμονή του χρήστη να συνεχίσει να λαμβάνει την ουσία παραβλέποντας τις βλάβες που του προκαλεί (παρά τη γνώση ότι κάποιο σωματικό ή ψυχολογικό πρόβλημα είναι πιθανό να δημιουργείται ή να επιδεινώνεται ακριβώς από την ίδια την ουσία).
5. Η ανοχή που εμφανίζεται στον χρήστη, δηλαδή η ανάγκη να αυξηθεί η ποσότητα της ουσίας για να φτάνει στο επιθυμητό αποτέλεσμα , στο οποίο πριν έφτανε με μικρότερη ποσότητα.
6. Η ανάπτυξη στερητικού συνδρόμου, όταν ελαττώνεται η συγκέντρωσή της ουσίας στο σώμα του χρήστη , τα δε συμπτώματα από τη στέρηση τον κάνουν να θέλει να την ξαναπάρει, για να ανακουφιστεί.
Επιθυμία δυνατότερη και από το φόβο του θανάτου
Ακόμη πιο εντυπωσιακά παραδείγματα του πόσο ισχυρή είναι η εξάρτηση αποτελούν τα ακόλουθα γεγονότα:
• Μετά από εγχείρηση Fκαρκίνου του πνεύμονα οι μισοί σχεδόν ασθενείς ξαναρχίζουν το κάπνισμα.
• 38% επιστρέφουν στο κάπνισμα ενώ βρίσκονται ακόμη στο νοσοκομείο μετά από καρδιακή προσβολή.
• 40% καπνίζουν πάλι μετά από αφαίρεση του λάρυγγα, λόγω καρκίνου.
Η «τιμωρία»
• Μετά από λίγα χρόνια καθημερινού καπνίσματος οι καπνιστές, μετά την διακοπή, βιώνουν συμπτώματα στέρησης.
• Γενικά τα συμπτώματα στέρησης αρχίζουν μέσα σε λίγες ώρες από τη διακοπή του καπνίσματος και κορυφώνονται σε 24 με 48 ώρες. Τα περισσότερα από αυτά τα συμπτώματα συνεχίζονται για περίπου 4 εβδομάδες, αν και το αίσθημα της πείνας και η έντονη επιθυμία για κάπνισμα, μπορεί να συνεχισθούν για 6 μήνες ή και περισσότερο. Τα συμπτώματα στέρησης μπορεί να είναι:
Έντονη επιθυμία για καπνό, αυξημένος βήχας, δυσφορία ή κατάθλιψη, αϋπνία, εκνευρισμός, απογοήτευση ή θυμός, άγχος, δυσκολία στη συγκέντρωση, ανησυχία, χαμηλότερος καρδιακός ρυθμός, αυξημένη όρεξη ή επιθυμία για γλυκά, αύξηση βάρους.
Το κάπνισμα ως εξάρτηση
ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΩΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗ- ΜΙΑ ΝΕΑ ΘΕΩΡΗΣΗ
ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ
Η ΝΙΚΟΤΙΝΗ ΩΣ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΑ ΟΥΣΙΑ
Η νικοτίνη είναι ελαφρά διεγερτική ουσία, χωρίς καμιά ιατρική ή θεραπευτική χρήση, που προκαλεί μικρού βαθμού ταχυκαρδία, αύξηση της πίεσης και αναπνοής και κινητική δραστηριοποίηση.
Η Νικοτίνη απομονώνεται απο διάφορα είδη του φυτού καπνός( Nicotiana tabacum. Nicotiana rustica, Nicotiana persica). Τα φύλλα του φυτού περιέχουν 0.6-0,9% νικοτίνη.
Με συνεχές κάπνισμα η νικοτίνη και τα άλλα συστατικά του εισπνεόμενου καπνού, όπως η πίσσα και το μονοξείδιο του άνθρακα, επηρεάζουν άμεσα το καρδιαγγειακό και το βρογχοπνευμονικό σύστημα.
Οι βιομηχανίες του καπνού, παρόλο που υποχρεώθηκαν να βάζουν την ανακοίνωση του Υπουργείου Υγείας στις διαφημίσεις και στα πακέτα τσιγάρου για τις πιθανότητες βλαβερής επίδρασης στην υγεία λόγω του καπνίσματος μέχρι σήμερα δεν έχουν παραδεχτεί επίσημα τις επιπτώσεις αυτές.
Και εάν μπορούν να αρνηθούν και να αμφισβητήσουν την βλαβερή επίδραση του καπνίσματος στον ανθρώπινο οργανισμό και ιδιαίτερα στην ανάπτυξη του καρκίνου του πνεύμονα, ένα πράγμα όμως δεν μπορούν να αμφισβητήσουν - την κύρια αιτία που τόσοι καπνιστές συνεχίζουν να είναι πελάτες τους - την εξάρτηση της νικοτίνης.
Η εξάρτηση είναι εκείνη η κατάσταση κατα την οποία ο οργανισμός συνηθίζει σε μια ουσία και δεν μπορεί να λειτουργήσει κανονικά αν δεν υπάρχει η ουσία αυτή στο ̱ίμα του ανθρώπλυ.
Η εξάρτ̷ση μπορεί να είναι σωματική ή ͈υχολογική.
Στον χρόνιο καπνιστή η Ψυχολογική εξάρτηση είναι πολύ πιο εμφανής.
Το άτομο πολύ δύσκολα σταματά μια τέτια συνήθεια. Μια παροδική έλλειψη τσιγΌρων, ή μόνο η σκέψη πως δεν υπάρχει το επόμενο τσιγάρο, ή η παραμονή σε χώρο όπου δεν επιτρέπεται το κάπνισμα προκαλεί δυστροπία, παθολογικό άγχος, εκνευρισμό και ισχυρό πόθο για `` ένα `` τσιγάρο και ελαφρύ αίσθημα ταλαιπωρίας απο το οποίο κανείς ανακουφίζεται μόλις μπορέσει να ανάψει ένα τσιγάρο.
Σε σχέση με άλλα φάρμακα και ουσίες η Νικοτίνη προκαλεί ελαφριά μέχρι μέτρια σωματική εξάρτηση αλλά προκαλεί πολύ ισχυρή ψυχολογική εξάρτηση.
Και είναι πράγματι πολύ δύσκολο κάποιος να απελευθερωθεί απο την ψυχική του εξάρτηση. Πολλοί γιατροί έχουν συναντήσει ασθενείς ύστερα απο έμφραγμα μυοκαρδίου ή εγχειρήσεις στεφανιαίας τύπου `μπάι-ππας` ή ακόμη και ακρωτηριασμένους στα άκρα εξαιτίας κάποιας περιφερικής αγγειακής αρρώστειας, που προκλήθηκε απο το κάπνισμα, οι οποίοι λόγω της ψυχικής τους εξάρτησης συνεχίζουν να καπνίζουν το ένα τσιγάρο πάνω στο άλλο. Οι ίδιοι υποφέρουν, νοιώθουν δυστυχισμένοι και αγωνίζονται αλλά συνεχίζουν να εξυπηρετούν την εξάρτηση τους.
Η ΠΟΡΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ
Η πορεία προς την εξάρτηση είναι μια μακρόχρονη διαδικασία και εξαρτάται απο μια σειρά ατομικούς, βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες.
Οι διάφορες έρευνες που έγιναν στον τομέα αυτό διακρίνουν τέσσερα κρίσιμα στάδια μέσα απο τα οποία το κάπνισμα εξελίσσεται σε καθημερινή συμπεριφορά και εξάρτηση :
α) Προετοιμασία
Στο στάδιο αυτό οι έφηβοι ανακαλύπτουν τα λειτουργικά και τελετουργικά στοιχεία που εντάσσουν το κάπνισμα στην καθημερινότητα τους, παρατηρώντας τους γονείς, φίλους ή άλλα σημαντικά πρόσωπα που καπνίζουν.
β) Μύηση και πειραματισμός
Στο στάδιο αυτό το κάπνισμα προκαλεί μεν στην αρχή αηδία, βήχα και κάψιμο στον λαιμό αλλά παρατηρείται και ταυτόχρονη ψυχολογική ικανοποίηση απο το γεγονός ότι ο νέος κάνει κάτι που κάνει η παρέα του ή που κάνουν οι λίγοι. Αυτό του ικανοποιεί άλλες ψυχολογικές ανάγκες, τονώνει την αυτοεκτίμηση του και κάποτε τον κάνει να νοιώθει καλύτερα. Ετσι συνεχίζει τον πειραματισμό.
γ) Πέρασμα απο την περιστασιακή στη συστηματική χρήση
Στο στάδιο αυτό αρχίζει να εμπεδώνεται η συνήθεια - τόσο η τελετουργική όσο και η ψυχολογική και σταδιακά δημιουργείται και η ανάγκη βιολογικής εξασφάλισης του επόμενου τσιγάρου.
δ) Τελική φάση, συστηματικής χρήσης, κατάχρησης και εξάρτησης.
Εδώ η χρήση γίνεται πιο συστηματική - αυξάνεται συνεχώς ο αριθμός των τσιγάρων που καταναλώνονται κάθε μέρα και η μη εξασφάλιση της ``δόσης`` αρχίζει να προκαλεί σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα ως έκφραση των στερητικών συμπτωμάτων, όπως αναφέρθηκαν πιο πάνω. Στο στάδιο αυτό η διακοπή του καπνίσματος είναι πολύ πιο δύσκολη διότι η εξάρτηση έχει ισχυροποιηθεί και παγιωθεί απο πολλούς και σύνθετους βιολογικούς και ψυχοκοινωνικούς παράγοντες.
ΠΡΟΛΗΨΗ
Στην περίπτωση της εξάρτησης στη νικοτίνη όπως και στις άλλες μορφές εξαρτήσεις απο ψυχοδραστικές ουσίες η καλύτερη θεραπεία είναι η Πρόληψη.
Η πρόληψη χωρίζεται σε τρία βασικά στάδια:
1. Πρωτογενής
Απευθύνεται στον γενικό πληθυσμό που δεν έχει καμιά επαφή με ψυχοδραστικές ουσίες και έχει σαν στόχο τη σωστή ενημέρωση και καλή πληροφόρηση.
Εδώ περιλαμβάνονται τα παιδιά που δεν δοκίμασαν το τσιγάρο ή βρίσκονται στο στάδιο της προετοιμασίας της χρήσης του.
Στο στάδιο αυτό πρέπει με αρκετά παραστατικό τρόπο, αλλά χωρίς να προκαλούμε φόβο ή πανικό, να μιλούμε για τις βλαβερές επιδράσεις του καπνίσματος πάνω στην σωματική υγεία κάνοντας ταυτόχρονα αναφορά για την εξαρτησιογόνο δράση της νικοτίνης. Ολα τα μηνύματα που δίνονται πρέπει να λαμβάνουν υπόψη την ηλικία και το επίπεδο μόρφωσης για να μπορούν να είναι κατανοητά και να αφομειώνονται σωστά απο τον δέκτη.
2. Δευτερογενής
Απευθύνεται σε ομάδες υψηλού κινδύνου - στα άτομα που βρίσκονται στο στάδιο της μύησης και του πειραματισμού ή ακόμα και στο πέρασμα απο την περιστασιακή χρήση προς την συστηματική και όπου πολλά απο τα μέλη της ομάδας τους ή της οικογένειας τους καπνίζουν, ή οι ίδιοι συχνάζουν σε μέρη όπου το κάπνισμα σε άτομα της ηλικίας τους είναι γενικά αποδεκτό.
Εδώ η αναφορά στις βλαβερές επιδράσεις πάνω στην υγεία πρέπει να γίνονται με ιδιαίτερη προσοχή, διότι μπορεί να θεωρηθούν απο το παιδί ή τον έφηβο ως τρόπος εκφοβισμού για πράγματα που γιαυτόν είναι χιλιοειπωμένα, αλλά που αυτός- όπως και όλοι οι άλλοι, δυστυχώς, πιστεύουν πως είναι αδύνατον να συμβούν σ’ αυτούς- και να φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα.
Το θέμα της εξάρτησης μπορεί να γίνει πολύ πιο κατανοητό και να επενεργήσει ως ανασταλτικός παράγοντας φτάνει να ειπωθούν τα πράγματα χωρίς το στοιχείο της υπερβολής και το αχρηστου εκφοβισμού.
3. Τριτογενής
Αυτή απευθύνεται στα ατομα που κάνουν συστηματική χρήση και κατάχρηση ή έχουν φθάσει στην εξάρτηση.Εδώ στην ουσία μιλούμε για θεραπεία και αποκατάσταση, αλλά γίνεται λόγος για πρόληψη διότι χρειάζεται επιπρόσθετος αγώνας και μετά την διακοπή του καπνίσματος να μην υπάρξει υποτροπή και έναρξη απο την αρχή. Ετσι η θεραπεία είναι και ταυτόχρονα πρόληψη για το επόμενο στάδιο.Εδώ όλα τα προγράμματα θα αποτύχουν άν δεν έχουν το στοιχείο της εθελοντικής πρωτοβουλίας για έναρξη θεραπείας και της συνειδητής συμμετοχής στο θεραπευτικό πρόγραμμα. Για να γίνει αυτό πρέπει να υπάρχει η σχετική νοσογνωσία και τα απαραίτητα κίνητρα. Εαν δεν υπάρχουν το πρώτο στάδιο της παρέμβασης θα πρέπει να έχει ως στόχο την ενίσχυση τους.Στην περίπτωση αυτή, η αναφορά και η κατανόηση των μηχανισμών της εξάρτησης είναι απόλυτα αναγκαίες. Η αναφορά στις βλαβερές επιδράσεις του καπνίσματος στον ανθρώπινο οργανισμό περνά συνειδητά σε δεύτερη μοίρα, εκτός του ότι όλα αυτά θεωρούνται γνωστά, το μόνο που μπορεί να πετύχει είναι να φέρει περισσότερο άγχος και νευρικότητα - ιδιαίτερα αν ήδη υπάρχει και κάποιο σωματικό πρόβλημα που έχει σχέση με την κατάχρηση τσιγάρου - και αντί να βοηθήσει θα οδηγήσει στην ανάπτυξη αμυντικών μηχανισμών απελευθέρωσης απο ενοχές και θα εμποδίσει την θεραπευτική μας προσπάθεια.
Η θεραπεία περιλαμβάνει:
n Αποτοξίνωση (σωματική απεξάρτηση)
n Ψυχολογική απεξάρτηση-στήριξη σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο και ψυχοκοινωνική αποκατάσταση.
Για να μπορεί να γίνει αποφασιστική και αποτελεσματική πρόληψη πρέπει:
α) Να γίνει πρώτα απ’ όλα μελέτη και καθορισμός του σταδίου που βρίσκεται το άτομο ή η ομάδα ατόμων που γίνεται η παρέμβαση.
β ) Η παρέμβαση πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες του ατόμου ανάλογα με το στάδιο που βρίσκεται σε σχέση με την χρήση νικοτίνης.
γ ) Η παρέβαση θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη τους περιβαλοντικούς και ψυχοκοινωνικούς παράγοντες που οδηγούν στην χρήση και να προσπαθήσει να μειώσει τις αρνητικές τους επιδράσεις.
δ ) Η οποιαδήποτε παρέμβαση δεν πρέπει να έχει σαν αποκλειστικό της στόχο την αύξηση των γνώσεων αλλά την διαμόρφωση αρνητικής στάσης και πιστεύω απέναντι στην εξάρτηση που προκαλεί το κάπνισμα. Με αυτό τον τρόπο επενεργεί θετικά και στην πρόληψη και της κατάχρησης των παράνομων εξαρτησιογόνων ουσιών.
ε ) Η παρέμβαση γίνεται με σεβασμό της προσωπικότητας του εξαρτημένου ατόμου, διατηρώντας τα όρια στην θεραπευτική σχέση. Η συμμετοχή του εξαρτημένου ατόμου στην θεραπευτική προσπάθεια είναι εθελοντική.
Στο πρώτο στάδιο γίνεται διερεύνηση των κινήτρων που έχει το ξεχωριστό άτομο και γίνεται προσπάθεια ενίσχυσης τους με στόχο την έναρξη προγράμματος απεξάρτησης. Επίσης γίνεται αναζήτηση υποστηρικτικού συστήματος, το οποίο σε κάθε βήμα πρέπει να ενισχύει το άτομο που αποφάσισε να κάνει απεξάρτηση.
ΠΡΟΓΡΑΜΑΤΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥΣ
Η διακοπή του καπνίσματος δεν είναι καθόλου εύκολη και απλή υπόθεση.
Χωρίς βέβαια να υποτιμάται ή να αμφισβητείται η χρησιμότητα των προγραμμάτων απεξάρτησης, είναι προφανές οτι θα ήταν καλύτερο και πιο αποτελεσματικό να προλάβει κανείς και να αποτρέψει την πρώτη δοκιμή ή την μη συνέχεια του πειραματισμού πριν ακόμη και απο την έναρξη της εφηβείας, ειδικά όταν έχει διαπιστωθεί ότι όσο ενωρίτερα δοκιμάζει ένα παιδί να καπνίσει τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να εξελιχθεί σε συστηματικό χρήστη.( Calman et al., 1985).
Εξάλλου έχει αποδειχθεί ότι ελάχιστα εκπαιδευτικά προγράμματα είχαν μέχρι σήμερα θετικά αποτελέσματα στους συστηματικούς καπνιστές και όπως και σε άλλα θέματα υγείας η πρόληψη είναι πολύ πιο σημαντική απο την θεραπεία.
Αφού αναλογιστούμε πως τα περισσότερα παιδιά δοκιμάζουν το κάπνισμα στις ηλικίες ανάμεσα στα 9 και 12 τους χρόνια, οποιαδήποτε παρέμβαση πρωτογενούς πρόληψης ύστερα απο αυτά τα χρονικά όρια, κινδυνεύει να αποτύχει και να μην δώσει τα προσδοκόμενα αποτελέσματα διότι θα κάνουμε λαθασμένη παρέμβαση - αντί δευτερογενή και σε ορισμένες περιπτώσεις τριτογενή θα κάνουμε πρωτογενή. Τα μηνύματα μας δηλαδή δεν θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες των ατόμων στα οποία απευθυνόμαστε.
Τα προγράμματα πρωτογενούς πρόληψης πρέπει λοιπόν να απευθύνονται κυρίως στις μικρές ηλικίες, προσαρμοσμένα στις γνώσεις των παιδιών για να διαμορφώνουν έγκαιρα σωστές και θετικές αντιλήψεις, στάσεις και πιστεύω στα ζητήματα υγείας. Παράλληλα, τα προγράμματα αυτά πρέπει να μπορούν να εξοπλίσουν έγκαιρα το άτομο με τη δυνατότητα να ανακαλύπτει ουσιαστικές διεξόδους και να χειρίζεται τις εφηβικές αναστατώσεις, προτού η ανακούφιση και η υποστήριξη αναζητηθούν και προσφερθούν απο το κάπνισμα ή την λήψη άλλων ουσιών.( Charlton 1986).
Τα αποτελέσματα ερευνών που έγιναν σε αρκετές χώρες της Ευρώπης δείχνουν οτι η πρώτη εφηβική ηλικία είναι η κρισιμότερη περίοδος για την εφαρμογή προληπτικών προγραμμάτων, εφόσον είναι αποδεδειγμένο ότι παντού οι περισσότεροι έφηβοι καπνιστές, δοκιμάζουν το πρώτο τσιγάρο πριν απο την ηλικία των 13 χρόνων( Dielman 1985, Gillies et al. 1988)
Αρκετές χώρες της Ευρώπης, όπως Γαλλία ( Danzon 1995), Βέλγιο (Maes et De Riek 1994 ) και Ολλανδία (van Weerden 1989) εφαρμόζουν τα τελευταία χρόνια ειδικά προγράμματα αγωγής υγείας που συμπεριλαμβάνουν την πρόληψη του καπνίσματος. Τα προγράμματα αυτά τοποθετούν την παρέμβαση αρκετά νωρίτερα απο την πρώτη εφηβική ηλικία, απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας πέντε χρονών, ακριβώς για να έχουν προληπτικό χαρακτήρα.
Επειδή οι αιτίες για τις οποίες καπνίζουν οι έφηβοι είναι διαφορετικές απο τις αιτίες που συνεχίζουν να καπνίζουν οι ενήλικες, σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης αναπτύσονται προγράμματα διακοπής του καπνίσματος ειδικά διαμορφωμένα σε εφήβους, τα οποία λειτουργούν σε σχολεία, κέντρα νεότητας και άλλους φορείς της κοινότητας.
Στην Σουηδία ( Bergtrom and Svanberg 1990) και στην Πορτογαλλία ( Lima 1990) τα προγράμματα συνδυάστηκαν με προσπάθειες καλλιέργειας νέων κοινωνικών στάσεων, που απέβλεπαν στην απομυθοποίηση της εικόνας του καπνιστή, με την αξιοποίηση διαφημιστικών μέσων και μεθόδων παρόμοιων με εκείνες που χρησιμοποιούνται στην αγορά για προώθηση προιόντων που απευθύνονται στην νεολαία.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Στην Πανευρωπαική Ερευνα για το Αλκοόλ και τα ναρκωτικά που έκανε το ΚΕΝΘΕΑ μαζί με το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού το 1995 ( Βερεσιές, Παυλάκης, Πιτυρής) σε δείγμα 2500 μαθητών ηλικίας 14-18 χρόνων φαίνεται πως ένα ποσοστό 21 % έκαναν την πρώτη χρήση τσιγάρου πριν τα 13 τους χρόνια και 3,5 % άρχισαν να καπνίζουν καθημερινά πριν τα 13 τους χρόνια.
Παρόμοια αποτελέσματα έχουν δείξει και άλλες ερευνητικές μελέτες, οι οποίες τονίζουν ότι το πρόβλημα εκκολάπτεται στα χρόνια της προεφηβείας και παρουσιάζεται έτοιμο στα χρόνια της εφηβείας και συνδέεται άμεσα με μια σειρά ψυχολογικά χαρακτηρισρτικά του ατόμου.
Η επίδραση των φίλων υποδεικνύεται σαν η κύρια αιτία απο τους νεαρούς καπνιστές. Αυτό αναφέρεται γιατί εδώ συνειδητοποιείται η συγκεκριμμένη άμεση πράξη και όχι η έμμεση αλλά σημαντική επίδραση στην συμπεριφορά και στην στάση τους απο τα πρότυπα τους που είναι οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί αλλά και τα ινδάλματα της μουσικής και της τέχνης που θεοποιούνται και ηρωιοποιούνται στα μάτια των νέων απο την διαφήμιση και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.
Η συνήθεια του καπνίσματος συνδέεται και με την προσπάθεια του εφήβου να εφαρμόσει τρόπους για να ελέγχει συγκινησιακές καταστάσεις ,όπως θυμό, το άγχος ή η κατάθλιψη. Στην προσπάθεια του αυτή, ο έφηβος συχνά παλινδρομεί σε πρωιμότερα στάδια ανάπτυξης που αφυπνίζουν την επιθυμία για στοματικές ικανοποιήσεις, όπως φαγητό, τα γλυκά, ή τα αναψυκτικά, η οποία μπορεί να εκτονώνενεται και με το κάπνισμα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το κάπνισμα λειτουργεί θεραπευτικά ως μια εναλλακτική στοματική απόλαυση που ανακουφίζει και ελέγχει τις συγκινήσεις. ( Στεφανής και Κοκκέβη 1986).
Στην Κύπρο γίνεται αξιόλογη εργασία στον τομέα της πρόληψης τόσο απο ξεχωριστά άτομα, οργανισμούς και Υπουργεία αλλά πρεπει να παραδεκτούμε ότι η ευαισθητοποίηση γύρω απο το θέμα του καπνίσματος είναι περιορισμένη και γίνεται αποσπασματικά και δυστυχώς περιορίζεται μόνο γύρω απο την καθαρά υγειονομική ενημέρωση και διαφώτιση και ιδιαίτερα τον κίνδυνο της ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα.
Υπάρχει, δυστυχώς, ακόμα η εντύπωση πως αν γίνει αρκετή παροχή απαραίτητων πληροφοριών σχετικά με τον κίνδυνο που διατρέχουν οι άνθρωποι απο το συνεχές κάπνισμα αυτό θα συνεβαλε να αλλάξουν στάση και συμπεριφορά. Ομως τα περισσότερα άτομα, αν και γνωρίζουν τις πιθανές συνέπειες της ανθυγιεινής συμπεριφοράς τους, ανθίστανται στην αλλάγή της( ας αναλογισθούμε τι γίνεται στον τομέα της διατροφής στην Κύπρο).
Η ενημέρωση μπορεί να επιστήσει την προσοχή σε ορισμένα μηνύματα, αλλά δεν συνεπάγεται απαραίτητα και την αποδοχή του μηνύματος, πολύ δε περισσότερο δεν προεξοφλεί την αλλάγή της στάσης και της συμπεριφοράς σε θέματα υγείας ( Bettinghaus 1986).
Επίσης παρατηρείται ότι πολλές πληροφορίες διοχετεύονται μέσα απο διαλέξεις, εκπομπές ή διαφωτιστικά φυλλάδια, με τον ίδιο τρόπο και δεν λαμβάνουν υπόψη τα χαρακτηριστικά της ομάδας στην οποία ανήκουν οι αποδέκτες ( ηλικία, φύλο, μόρφωση, προηγούμενη σχετική εμπειρία, αλλά πολύ περισσότερο το στάδιο που βρίσκεται το ξεχωριστό άτομο ή ομάδα ατόμων σε σχέση με την χρήση καπνού. Παρατηρούνται επίσης προσπάθειες τροποποίησης της συμπεριφοράς με την χρησιμοποίηση εκφοβιστικών μηνυμάτων που δεν φέρνουν κανένα θετικό αποτέλεσμα.
Επίσης στον αγώνα της πρόληψης το επιχείρημα της ``εξάρτησης`` δεν χρησιμοποιείται ικανοποιητικά και είναι το μόνο στο οποίο δεν μπορεί να προβληθεί αντιεπιχείρημα απο κανένα.
Ενα σημείο που αξίζει ιδιαίτερης προσοχής και που μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση του προβλήματος είναι η πλούσια ερευνητική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια απο το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, το Υπουργείο Υγείας, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, τον Οργανισμό Νεολαίας, το ΚΕΝΘΕΑ, το Ιντερκολειτζ και άλλους ιδιωτικούς φορείς και άτομα που στοχεύουν στην μελέτη της συμπεριφοράς των εφήβων και νέων της Κύπρου και ιδιαίτερα σε σχέση με την κατάχρηση ουσιών εξάρτησης. Αυτό που υστερούμε όμως είναι η δημιουργική τους εκμετάλευση για ανάπτυξη προγραμμάτων πρόληψης.
Οφέλη από την διακοπή του καπνίσματος
"Τι ακριβώς συμβαίνει μόλις κόψω το τσιγάρο προλαβαίνω να «καθαρίσω» ή είναι πολύ αργά;" Είναι πολύ συχνό ερώτημα που κάνουν οι καπνιστές, στην διάρκεια της σκέψης να κόψουν το τσιγάρο. Θέλουν να απαλλαγούν από τον εθισμό τους στην νικοτίνη και προπάντων της συνήθειας του τσιγάρου, για να βελτιωθεί η ποιότητα της ζωής τους.
Πολλές φορές το παραπάνω ερώτημα χρησιμοποιείται για προκάλυμμα ώστε να συνεχίσουν το τσιγάρο και όχι να το κόψουν αφού η απάντηση που δίνουν στον εαυτό τους είναι: "τώρα είναι αργά για να κόψω το τσιγάρο ότι ζημιά έγινε... έγινε!". Ποτέ δεν είναι αργά αν πρόκειται να κάνουμε κάτι καλό για την υγεία μας!
Εξάλλου τα πρώτα αποτελέσματα για την υγεία μας εμφανίζονται 20 λεπτά μετά την διακοπή.… Τα άμεσα και τα μακροπρόθεσμα οφέλη στην υγεία μετά το κάπνισμα του τελευταίου τσιγάρου είναι, μετά από:
• 20 λεπτά. Η αρτηριακή πίεση επανέρχεται στα κανονικά επίπεδα. - Ο αριθμός των σφίξεων ομαλοποιείται (ελαττώνεται). - Η θερμοκρασία των χεριών και ποδιών επανέρχεται στο φυσιολογικό (αυξάνει).
• 8 ώρες. Το επίπεδο του μονοξειδίου του άνθρακα στο αίμα είναι φυσιολογικό, το επίπεδο του οξυγόνου αυξάνει και φτάνει στα φυσιολογικά επίπεδα.
• 12 ώρες. Σχεδόν όλη η νικοτίνη έχει αποβληθεί από τον οργανισμό.
• 24 ώρες. Η πιθανότητα καρδιακών επεισοδίων αρχίζει ήδη να μειώνεται.
• 48 ώρες. Βελτιώνονται η αίσθηση της γεύσης και της όσφρησης.
• 72 ώρες. Η αναπνοή γίνεται ευκολότερη. Η αναπνευστική χωρητικότητα των πνευμόνων αυξάνεται.
• 5 ημέρες. Έχουν αποβληθεί από το σώμα τα περισσότερα υποπροϊόντα της νικοτίνης.
• 2 εβδομάδες έως 3 μήνες. Η κυκλοφορία του αίματος συνεχώς βελτιώνεται. - Το περπάτημα γίνεται ευκολότερο. Η λειτουργία των πνευμόνων αυξάνει μέχρι 30%.
• 1 έως 9 μήνες. Λιγότερο λαχάνιασμα. Αύξηση της ενεργητικότητας του σώματος. Καλύτερη κατάσταση των πνευμόνων ικανοί να αντισταθούν σε μολύνσεις.
• 1 έτος. Μειώνεται κατά το ήμισυ ο κίνδυνος καρδιακού επεισοδίου.
• 5 έτη. Έχει ήδη μειωθεί σημαντικά ο κίνδυνος θανάτου από καρκίνο του στόματος και του τραχήλου.
• 10 έτη. Μειώνεται ο κίνδυνος θανάτου από καρκίνο πνευμόνων και από άλλες μορφές καρκίνου.
• 15 έτη. Ο κίνδυνος καρδιακών επεισοδίων είναι ο ίδιος με των ανθρώπων που δεν κάπνισαν ποτέ. Όσοι διακόψουν το κάπνισμα αρρωσταίνουν λιγότερο από λοιμώξεις και γενικότερα μειώνουν τις πιθανότητες να εμφανίσουν κάποια από τις ασθένειες που προκαλεί το κάπνισμα. Το σώμα γενικά αποκτά μεγαλύτερη σφριγηλότητα, η αναπνοή είναι καλύτερη και η αντοχή στην κούραση μεγαλύτερη. Στις εγκύους η διακοπή του καπνίσματος επιτρέπει να φτάσει στο έμβρυο περισσότερο οξυγόνο και να αναπτυχθεί σε πιο υγιείς συνθήκες.
• Γιατί είναι παγιδευμένοι
• Για να αποφύγουν το άγχος της απόφασης για διακοπή , κλείνουν τ’ αφτιά τους.
• Βρίσκουν δικαιολογίες
• Γίνονται «επιθετικοί»
• Αρνούνται να σκεφτούν τους «άλλους»
Ο καπνιστής ξεκίνησε επειδή το ήθελε, αλλά δεν μπορεί να σταματήσει μόνο επειδή το θέλει
Αυτό λοιπόν επιθυμούσε όταν άρχισε το κάπνισμα;
• Μέχρι να παραδεχτείς τον εθισμό, προσπαθείς να πείσεις τον εαυτό σου ότι απολαμβάνεις τη σκλαβιά …
• Κατά τη μυθολογία, όταν βγήκαν, από το κουτί που άνοιξε η Πανδώρα, όλες οι κοινωνικές συμφορές, έμεινε στο τέλος κάτι. Αυτό ήταν η Ελπίδα.
• Για όσους νοιώσουν «στο πετσί τους» τις συνέπειες της αρχικής επιλογής τους- να ανοίξουν το κουτί – και καταφέρουν να σταματήσουν το κάπνισμα, υπάρχει πραγματικά ελπίδα.
Λίγο πριν ξεπηδήσει η Ελπίδα…
• Ο καπνιστής που μόλις διέκοψε πρέπει να ξεπεράσει τα συμπτώματα στέρησης, από την έλλειψη της δόσης νικοτίνης, που τόσο καιρό συνήθισε να παίρνει. Όλες οι εκδηλώσεις από την έλλειψη της νικοτίνης περιγράφονται ως Fστερητικό σύνδρομο. Είναι σίγουρα ενοχλητικό και δύσκολο να το περάσει κανείς, αλλά ο οργανισμός του καπνιστή, που προσπαθεί να γίνει «πρώην» , νοιώθει παράλληλα και τα ευεργετικά αποτελέσματα της διακοπής:
Να πώς αρχίζει η βελτίωση
Μετά από 8 ώρες. Το επίπεδο CO στο αίμα επανέρχεται στα φυσιολογικά επίπεδα και το οξυγόνο στο αίμα αυξάνεται.
Μετά από 24 ώρες Η γεύση και η όσφρηση βελτιώνονται
Μετά από 72 ώρες Η αναπνοή γίνεται ευκολότερη και καθαρότερη. Το καθάρισμα των βρόγχων είναι αποτελεσματικότερο και για λίγο αυξάνεται ο βήχας.
Και συνεχίζεται…
• Μετά από δύο μήνες:
– Βελτιώνεται πια η κυκλοφορία του αίματος.
– Βελτιώνεται η φυσική κατάσταση του πρώην καπνιστή.
– Τα στερητικά συμπτώματα έχουν τελειώσει.
– Ο πρώην καπνιστής έχει καλύτερη άποψη για το άτομό του.
– Γίνεται αισθητή η εξοικονόμηση χρημάτων
Τελικά, τα κέρδη για όσους διέκοψαν το κάπνισμα
1. Είναι πιο πιθανό να ζήσουν τουλάχιστον 15 χρόνια παραπάνω από όσα θα ζούσαν σαν καπνιστής / καπνίστρια.
2. Μπορούν να κάνουν πιο εύκολα παιδί. Αν έχουν ήδη παιδιά, έχουν λιγότερες πιθανότητες να τα αφήσουν μόνα τους.
3. Έχουν διπλάσιες πιθανότητες να μην πάθουν έμφραγμα (διπλάσιες από εκείνες που είχαν όταν κάπνιζαν το τελευταίο τους τσιγάρο!)
4. Έχουν τριπλάσιες πιθανότητες να μην πάθουν εγκεφαλικό
5. Έχουν 20πλάσιες πιθανότητες να μην πάθουν καρκίνο των πνευμόνων.
6. Οι πνεύμονες τους έχουν κερδίσει σε χωρητικότητα 40 φορές μέσα σε ένα χρόνο .
7. Αν χρειαστούν, για οποιαδήποτε λόγο, γενική νάρκωση, δεν θα τρέμουν για τυχόν επιπλοκές.
8. Κρυολογούν σαν όλους τους ανθρώπους και όχι έως 7 φορές το χρόνο, όπως παλιά.
9. Το συνάχι δεν κρατάει πια σχεδόν όλο το χειμώνα..
10. Δεν βήχουν πια όπως παλιά.
11. Δεν έχουν συχνούς πονοκεφάλους.
12. Η ιγμορίτιδα, που ίσως είχαν, είναι σχεδόν ξεχασμένη.
13. Υπάρχουν πια ελάχιστες πιθανότητες να πάθουν εμφύσημα.
14. Δεν ακούγονται συνέχεια χουρχουρίσματα σα «γατάκια» από τα πνευμόνια τους
Και τι γίνεται με το βάρος;
• Η νικοτίνη αυξάνει το μεταβολισμό και μειώνει την όρεξη. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που κάνει τους καπνιστές και καπνίστριες να φοβούνται ότι κόβοντας το κάπνισμα θα παχύνουν.
• Πραγματικά, με τη διακοπή αυξάνεται η όρεξη, βελτιώνεται η γεύση και όλα φαίνονται πιο νόστιμα, οπότε μπορεί να υπάρξουν κάποια παραπάνω κιλά. Αν όμως η διατροφή είναι ισορροπημένη και η ανάγκη για κάπνισμα καταπολεμηθεί με άσκηση και δραστηριότητες, η μικρή αύξηση του βάρους αρχικά θα υποχωρήσει και η συνολική αξιοποίηση των στοιχείων της διατροφής θα είναι καλύτερη και πιο υγιεινή.
Και νέα όπλα;
• Εμβόλιο κατά της νικοτίνης: Χρηματοδοτήθηκαν ερευνητικά εργαστήρια να παρασκευάσουν εμβόλιο που θα χορηγείται στους νέους πριν γίνουν καπνιστές, ώστε να αναπτύσσουν αντισώματα εναντίον της νικοτίνης. Όταν δοκιμάζει να καπνίσει δεν θα μπορεί να εθιστεί. Τα εμβόλια αυτά «βαφτίστηκαν» στις πειραματικές τους μορφές, αλλά δεν έχουμε ακόμη δεδομένα από την εφαρμογή τους έστω και σε πειραματόζωα.
… Και το όνομα αυτού Nicvax (Maryland 13/6/2002) από την Nabi Pharmaceuticals.
Άλλες δύο εταιρείες στην Βρετανία (Xenova) και Ελβετία (Cytos Biotechnology) άρχισαν να παρασκευάζουν επίσης εμβόλιο
Είναι καλύτερα να διακόψεις …
Αλλά ακόμη καλύτερα να μην το αρχίσεις…
Γι’ αυτό μετέχεις σ’ αυτό το πρόγραμμα, ώστε να ενισχυθείς, να πεις … Ναι στο όχι
• Υπάρχουν πολλοί τρόποι να αρνηθείς.
• Υπάρχουν και τρόποι να απαρνηθείς
Νικοτίνη
Η νικοτίνη είναι ένα φάρμακο – ναρκωτικό που βρίσκεται από την φύση στον καπνό. Είναι ιδιαίτερα τόσο εθιστικό όσο η ηρωίνη ή η κοκαϊνη. Κατά τη διάρκεια του χρόνου, το σώμα γίνεται και φυσικά και ψυχολογικά εξαρτώμενο από τη νικοτίνη. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι οι καπνιστές πρέπει να υπερνικήσουν και τους δύο εθισμούς για να είναι επιτυχείς στην εγκατάλειψη του καπνίσματος. Όταν ο καπνός εισπνέεται, η νικοτίνη φέρεται βαθιά στους πνεύμονες, όπου απορροφάται γρήγορα στην κυκλοφορία του αίματος και από το αίμα μεταφέρεται σε όλο το σώμα. Η νικοτίνη έχει επιπτώσεις σε πολλά μέρη του σώματος, συμπεριλαμβανομένων των καρδιακών αγγείων αίματος, του ορμονικού συστήματός σας, του μεταβολισμού σας, και του εγκεφάλου σας. Η νικοτίνη μπορεί να βρεθεί στο μητρικό γάλα και ακόμη και στις βλεννώδεις εκκρίσεις τραχήλων των καπνιστών. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η νικοτίνη διασχίζει ελεύθερα τον πλακούντα και έχει βρεθεί στο αμνιακό ρευστό και το αίμα του ομφάλιου λώρου των νεογέννητων νηπίων. Διάφοροι παράγοντες μπορούν να έχουν επιπτώσεις στο ποσοστό μεταβολισμού (η εργασία του ζωντανού κυττάρου στο σώμα) και έκκρισης σχετικής με τη νικοτίνη. Γενικά, ένας κανονικός καπνιστής θα έχει τη νικοτίνη ή τα υποπροϊόντα του παρούσα στο σώμα για περίπου 3 έως 4 ημέρες μετά από να σταματήσει. Η νικοτίνη παράγει τα ευχάριστα συναισθήματα που κάνουν τον καπνιστή να θελήσει να καπνίσουν περισσότερο. Ενεργεί επίσης ως είδος κατευναστικού, παρεμποδίζοντας τη ροή των πληροφοριών μεταξύ των νεύρων των κυττάρων. Δεδομένου ότι το νευρικό σύστημα προσαρμόζεται στη νικοτίνη, οι καπνιστές τείνουν να αυξήσουν τον αριθμό τσιγάρων που καπνίζουν, και επομένως το ποσοστό νικοτίνης στο αίμα τους. Μετά από μια στιγμή, ο καπνιστής αναπτύσσει μια ανοχή στο ναρκωτικό, το οποίο οδηγεί σε μια αύξηση στο κάπνισμα κατά τη διάρκεια του χρόνου. Κατά τη διάρκεια του χρόνου, ο καπνιστής φθάνει σε ένα ορισμένο επίπεδο νικοτίνης και καπνίζει έπειτα για να διατηρήσει αυτό το επίπεδο νικοτίνης. Η νικοτίνη, όταν εισπνέεται στον καπνό τσιγάρων, φθάνει στον εγκέφαλο γρηγορότερα από τα φάρμακα που εισάγουν το σώμα ενδοφλεβίως.
Παραίτηση από τη νικοτίνη
Όταν οι καπνιστές προσπαθούν να ελαττώσουν ή να εγκαταλείψουν, η απουσία νικοτίνης οδηγεί στα συμπτώματα απόσυρσης. Τα συμπτώματα είναι και φυσικά και διανοητικά. Φυσικά, το σώμα αντιδρά στην απουσία νικοτίνης. Ψυχολογικά, ο καπνιστής βρίσκεται αντιμέτωπος με να σταματήσει μια συνήθεια, η οποία απαιτεί μια σημαντική αλλαγή στη συμπεριφορά. Τα συμπτώματα απόσυρσης από το κάπνισμα, μπορούν να είναι οποιαδήποτε από τα εξής: ίλιγγος (που μπορεί μόνο να διαρκέσει 1-2 ημέρες στην αρχή) συναισθήματα κατάθλιψης, διαταραχές στον ύπνο, οξυθυμία, απογοήτευση και θυμός, εφιάλτες, πονοκέφαλο, ανησυχία, προβλήματα στη συγκέντρωση, κι αυτά τα συμπτώματα μπορούν να οδηγήσουν τον καπνιστή να αρχίσει πάλι τα τσιγάρα για να ωθήσει πάλι τα επίπεδα αίματος νικοτίνης πίσω σε ένα επίπεδο όπου δεν υπάρχει κανένα σύμπτωμα. Εάν ένα πρόσωπο έχει καπνίσει τακτικά για μερικές εβδομάδες ή περισσότερο και απότομα σταματήσει τον καπνό ή μειώνει πολύ το ποσό που καπνίζει, τα συμπτώματα απόσυρσης θα εμφανιστούν. Τα συμπτώματα αρχίζουν συνήθως μέσα σε μερικές ώρες μετά το τελευταίο τσιγάρο και κρατούν περίπου 2 έως 3 ημέρες αργότερα. Τα συμπτώματα απόσυρσης μπορούν να διαρκέσουν για μερικές ημέρες ως δύο εβδομάδες .
Παθητικό κάπνισμα
• O παθητικός καπνιστής «καπνίζει» μέχρι και 5 τσιγάρα την ημέρα σε γραφείο με καπνιστές συναδέλφους.Επίσης καπνίζει 4 τσιγάρα, αν παραμείνει επί 2ωρο σε καφετέρια και 1,5 τσιγάρα, αν περάσει 2 ώρες σε ένα εστιατόριο
• Το παθητικό κάπνισμα κατατάσσεται ως τρίτη κατά σειρά αιτία θανάτου - μετά το ενεργητικό κάπνισμα και το αλκοόλ - η οποία μπορεί να αποφευχθεί.
• 8.000-26.000 παιδιά αναπτύσσουν άσθμα κάθε χρόνο στις ΗΠΑ, επειδή έχουν μητέρες που καπνίζουν 10 τσιγάρα τη μέρα.
Το παθητικό κάπνισμα στην Ελλάδα
• 45% των ανδρών και 37% των γυναικών εκτίθενται στον καπνό των άλλων.
• Ένα στα έξι άτομα που εκτίθενται στον καπνό, θα παρουσιάσουν στεφανιαία νόσο σε κάποια στιγμή της ζωής τους.
• Οι χώροι με το πιο έντονο παθητικό κάπνισμα είναι τα εστιατόρια και ακολουθούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς και οι δημόσιες υπηρεσίες .
• Το 43% των Ελλήνων, ανδρών και γυναικών, καπνίζουν, γεγονός που συνεπάγεται 15.000 θανάτους το χρόνο.
• Το 3% των θανάτων αυτών οφείλονται στο παθητικό κάπνισμα, δηλαδή περίπου 500 Έλληνες πεθαίνουν ετησίως εξαιτίας της έκθεσης τους στο κάπνισμα των άλλων.
Παιδαγωγική Ομάδα: Ψαρογιώργου Χαριτίνη, Κωνσταντή Αναστασία
ΕΞΑΡΤΗΣΗΓιατί δεν «κόβουν» το κάπνισμα;
Εθιστικές Ουσίες – “drugs” (εξαρτησιογόνα)
Η προέλευση της αγγλικής λέξης «drug» για την τοξική ουσία έλκει την καταγωγή της από την ολλανδική «droog», που σημαίνει « ξηρός». Πρόκειται για όρο που καλύπτει μια ολόκληρη σειρά ψυχοτροπικών ουσιών, δηλ. ουσιών που επηρεάζουν το μυαλό, τη θέληση και την κρίση, και οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε εξάρτηση – γνωστή και ως εθισμός.
Πολλές από τις τοξικές ουσίες λειτουργούν όταν δεχτούν την επίδραση ενός ή περισσότερων αλκαλοειδών, όπως η Fνικοτίνη. Τα αλκαλοειδή τροποποιούν τα σημεία που γίνεται η μεταβίβαση των νευρικών ερεθισμάτων, δηλαδή τις συνάψεις.
Οι τοξικές ουσίες εμφανίζονται με διαφορετικές μορφές και διαφορετικές ονομασίες, αλλά η χρήση τους συναντιέται σε κάθε κοινωνικό κλάδο.
Χαρακτηριστικά εξαρτησιογόνων ουσιών
Σύμφωνα με αυτή την κατάταξη, τα διαγνωστικά κριτήρια, για να πούμε μια ουσία τοξική και εξαρτησιογόνο (δηλαδή που γεννά εξάρτηση), είναι:
1. Η ισχυρή επιθυμία του χρήστη να λαμβάνει την ουσία
2. Η δυσκολία να κρατά τη χρήση υπό έλεγχο.
3. Το να αποτελεί προτεραιότητα για τον χρήστη να πάρει την ουσία από το να κάνει άλλες δραστηριότητες ή να εκπληρώσει άλλες υποχρεώσεις
4. Η επιμονή του χρήστη να συνεχίσει να λαμβάνει την ουσία παραβλέποντας τις βλάβες που του προκαλεί (παρά τη γνώση ότι κάποιο σωματικό ή ψυχολογικό πρόβλημα είναι πιθανό να δημιουργείται ή να επιδεινώνεται ακριβώς από την ίδια την ουσία).
5. Η ανοχή που εμφανίζεται στον χρήστη, δηλαδή η ανάγκη να αυξηθεί η ποσότητα της ουσίας για να φτάνει στο επιθυμητό αποτέλεσμα , στο οποίο πριν έφτανε με μικρότερη ποσότητα.
6. Η ανάπτυξη στερητικού συνδρόμου, όταν ελαττώνεται η συγκέντρωσή της ουσίας στο σώμα του χρήστη , τα δε συμπτώματα από τη στέρηση τον κάνουν να θέλει να την ξαναπάρει, για να ανακουφιστεί.
Επιθυμία δυνατότερη και από το φόβο του θανάτου
Ακόμη πιο εντυπωσιακά παραδείγματα του πόσο ισχυρή είναι η εξάρτηση αποτελούν τα ακόλουθα γεγονότα:
• Μετά από εγχείρηση Fκαρκίνου του πνεύμονα οι μισοί σχεδόν ασθενείς ξαναρχίζουν το κάπνισμα.
• 38% επιστρέφουν στο κάπνισμα ενώ βρίσκονται ακόμη στο νοσοκομείο μετά από καρδιακή προσβολή.
• 40% καπνίζουν πάλι μετά από αφαίρεση του λάρυγγα, λόγω καρκίνου.
Η «τιμωρία»
• Μετά από λίγα χρόνια καθημερινού καπνίσματος οι καπνιστές, μετά την διακοπή, βιώνουν συμπτώματα στέρησης.
• Γενικά τα συμπτώματα στέρησης αρχίζουν μέσα σε λίγες ώρες από τη διακοπή του καπνίσματος και κορυφώνονται σε 24 με 48 ώρες. Τα περισσότερα από αυτά τα συμπτώματα συνεχίζονται για περίπου 4 εβδομάδες, αν και το αίσθημα της πείνας και η έντονη επιθυμία για κάπνισμα, μπορεί να συνεχισθούν για 6 μήνες ή και περισσότερο. Τα συμπτώματα στέρησης μπορεί να είναι:
Έντονη επιθυμία για καπνό, αυξημένος βήχας, δυσφορία ή κατάθλιψη, αϋπνία, εκνευρισμός, απογοήτευση ή θυμός, άγχος, δυσκολία στη συγκέντρωση, ανησυχία, χαμηλότερος καρδιακός ρυθμός, αυξημένη όρεξη ή επιθυμία για γλυκά, αύξηση βάρους.
Το κάπνισμα ως εξάρτηση
ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΩΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗ- ΜΙΑ ΝΕΑ ΘΕΩΡΗΣΗ
ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ
Η ΝΙΚΟΤΙΝΗ ΩΣ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΑ ΟΥΣΙΑ
Η νικοτίνη είναι ελαφρά διεγερτική ουσία, χωρίς καμιά ιατρική ή θεραπευτική χρήση, που προκαλεί μικρού βαθμού ταχυκαρδία, αύξηση της πίεσης και αναπνοής και κινητική δραστηριοποίηση.
Η Νικοτίνη απομονώνεται απο διάφορα είδη του φυτού καπνός( Nicotiana tabacum. Nicotiana rustica, Nicotiana persica). Τα φύλλα του φυτού περιέχουν 0.6-0,9% νικοτίνη.
Με συνεχές κάπνισμα η νικοτίνη και τα άλλα συστατικά του εισπνεόμενου καπνού, όπως η πίσσα και το μονοξείδιο του άνθρακα, επηρεάζουν άμεσα το καρδιαγγειακό και το βρογχοπνευμονικό σύστημα.
Οι βιομηχανίες του καπνού, παρόλο που υποχρεώθηκαν να βάζουν την ανακοίνωση του Υπουργείου Υγείας στις διαφημίσεις και στα πακέτα τσιγάρου για τις πιθανότητες βλαβερής επίδρασης στην υγεία λόγω του καπνίσματος μέχρι σήμερα δεν έχουν παραδεχτεί επίσημα τις επιπτώσεις αυτές.
Και εάν μπορούν να αρνηθούν και να αμφισβητήσουν την βλαβερή επίδραση του καπνίσματος στον ανθρώπινο οργανισμό και ιδιαίτερα στην ανάπτυξη του καρκίνου του πνεύμονα, ένα πράγμα όμως δεν μπορούν να αμφισβητήσουν - την κύρια αιτία που τόσοι καπνιστές συνεχίζουν να είναι πελάτες τους - την εξάρτηση της νικοτίνης.
Η εξάρτηση είναι εκείνη η κατάσταση κατα την οποία ο οργανισμός συνηθίζει σε μια ουσία και δεν μπορεί να λειτουργήσει κανονικά αν δεν υπάρχει η ουσία αυτή στο ̱ίμα του ανθρώπλυ.
Η εξάρτ̷ση μπορεί να είναι σωματική ή ͈υχολογική.
Στον χρόνιο καπνιστή η Ψυχολογική εξάρτηση είναι πολύ πιο εμφανής.
Το άτομο πολύ δύσκολα σταματά μια τέτια συνήθεια. Μια παροδική έλλειψη τσιγΌρων, ή μόνο η σκέψη πως δεν υπάρχει το επόμενο τσιγάρο, ή η παραμονή σε χώρο όπου δεν επιτρέπεται το κάπνισμα προκαλεί δυστροπία, παθολογικό άγχος, εκνευρισμό και ισχυρό πόθο για `` ένα `` τσιγάρο και ελαφρύ αίσθημα ταλαιπωρίας απο το οποίο κανείς ανακουφίζεται μόλις μπορέσει να ανάψει ένα τσιγάρο.
Σε σχέση με άλλα φάρμακα και ουσίες η Νικοτίνη προκαλεί ελαφριά μέχρι μέτρια σωματική εξάρτηση αλλά προκαλεί πολύ ισχυρή ψυχολογική εξάρτηση.
Και είναι πράγματι πολύ δύσκολο κάποιος να απελευθερωθεί απο την ψυχική του εξάρτηση. Πολλοί γιατροί έχουν συναντήσει ασθενείς ύστερα απο έμφραγμα μυοκαρδίου ή εγχειρήσεις στεφανιαίας τύπου `μπάι-ππας` ή ακόμη και ακρωτηριασμένους στα άκρα εξαιτίας κάποιας περιφερικής αγγειακής αρρώστειας, που προκλήθηκε απο το κάπνισμα, οι οποίοι λόγω της ψυχικής τους εξάρτησης συνεχίζουν να καπνίζουν το ένα τσιγάρο πάνω στο άλλο. Οι ίδιοι υποφέρουν, νοιώθουν δυστυχισμένοι και αγωνίζονται αλλά συνεχίζουν να εξυπηρετούν την εξάρτηση τους.
Η ΠΟΡΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ
Η πορεία προς την εξάρτηση είναι μια μακρόχρονη διαδικασία και εξαρτάται απο μια σειρά ατομικούς, βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες.
Οι διάφορες έρευνες που έγιναν στον τομέα αυτό διακρίνουν τέσσερα κρίσιμα στάδια μέσα απο τα οποία το κάπνισμα εξελίσσεται σε καθημερινή συμπεριφορά και εξάρτηση :
α) Προετοιμασία
Στο στάδιο αυτό οι έφηβοι ανακαλύπτουν τα λειτουργικά και τελετουργικά στοιχεία που εντάσσουν το κάπνισμα στην καθημερινότητα τους, παρατηρώντας τους γονείς, φίλους ή άλλα σημαντικά πρόσωπα που καπνίζουν.
β) Μύηση και πειραματισμός
Στο στάδιο αυτό το κάπνισμα προκαλεί μεν στην αρχή αηδία, βήχα και κάψιμο στον λαιμό αλλά παρατηρείται και ταυτόχρονη ψυχολογική ικανοποίηση απο το γεγονός ότι ο νέος κάνει κάτι που κάνει η παρέα του ή που κάνουν οι λίγοι. Αυτό του ικανοποιεί άλλες ψυχολογικές ανάγκες, τονώνει την αυτοεκτίμηση του και κάποτε τον κάνει να νοιώθει καλύτερα. Ετσι συνεχίζει τον πειραματισμό.
γ) Πέρασμα απο την περιστασιακή στη συστηματική χρήση
Στο στάδιο αυτό αρχίζει να εμπεδώνεται η συνήθεια - τόσο η τελετουργική όσο και η ψυχολογική και σταδιακά δημιουργείται και η ανάγκη βιολογικής εξασφάλισης του επόμενου τσιγάρου.
δ) Τελική φάση, συστηματικής χρήσης, κατάχρησης και εξάρτησης.
Εδώ η χρήση γίνεται πιο συστηματική - αυξάνεται συνεχώς ο αριθμός των τσιγάρων που καταναλώνονται κάθε μέρα και η μη εξασφάλιση της ``δόσης`` αρχίζει να προκαλεί σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα ως έκφραση των στερητικών συμπτωμάτων, όπως αναφέρθηκαν πιο πάνω. Στο στάδιο αυτό η διακοπή του καπνίσματος είναι πολύ πιο δύσκολη διότι η εξάρτηση έχει ισχυροποιηθεί και παγιωθεί απο πολλούς και σύνθετους βιολογικούς και ψυχοκοινωνικούς παράγοντες.
ΠΡΟΛΗΨΗ
Στην περίπτωση της εξάρτησης στη νικοτίνη όπως και στις άλλες μορφές εξαρτήσεις απο ψυχοδραστικές ουσίες η καλύτερη θεραπεία είναι η Πρόληψη.
Η πρόληψη χωρίζεται σε τρία βασικά στάδια:
1. Πρωτογενής
Απευθύνεται στον γενικό πληθυσμό που δεν έχει καμιά επαφή με ψυχοδραστικές ουσίες και έχει σαν στόχο τη σωστή ενημέρωση και καλή πληροφόρηση.
Εδώ περιλαμβάνονται τα παιδιά που δεν δοκίμασαν το τσιγάρο ή βρίσκονται στο στάδιο της προετοιμασίας της χρήσης του.
Στο στάδιο αυτό πρέπει με αρκετά παραστατικό τρόπο, αλλά χωρίς να προκαλούμε φόβο ή πανικό, να μιλούμε για τις βλαβερές επιδράσεις του καπνίσματος πάνω στην σωματική υγεία κάνοντας ταυτόχρονα αναφορά για την εξαρτησιογόνο δράση της νικοτίνης. Ολα τα μηνύματα που δίνονται πρέπει να λαμβάνουν υπόψη την ηλικία και το επίπεδο μόρφωσης για να μπορούν να είναι κατανοητά και να αφομειώνονται σωστά απο τον δέκτη.
2. Δευτερογενής
Απευθύνεται σε ομάδες υψηλού κινδύνου - στα άτομα που βρίσκονται στο στάδιο της μύησης και του πειραματισμού ή ακόμα και στο πέρασμα απο την περιστασιακή χρήση προς την συστηματική και όπου πολλά απο τα μέλη της ομάδας τους ή της οικογένειας τους καπνίζουν, ή οι ίδιοι συχνάζουν σε μέρη όπου το κάπνισμα σε άτομα της ηλικίας τους είναι γενικά αποδεκτό.
Εδώ η αναφορά στις βλαβερές επιδράσεις πάνω στην υγεία πρέπει να γίνονται με ιδιαίτερη προσοχή, διότι μπορεί να θεωρηθούν απο το παιδί ή τον έφηβο ως τρόπος εκφοβισμού για πράγματα που γιαυτόν είναι χιλιοειπωμένα, αλλά που αυτός- όπως και όλοι οι άλλοι, δυστυχώς, πιστεύουν πως είναι αδύνατον να συμβούν σ’ αυτούς- και να φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα.
Το θέμα της εξάρτησης μπορεί να γίνει πολύ πιο κατανοητό και να επενεργήσει ως ανασταλτικός παράγοντας φτάνει να ειπωθούν τα πράγματα χωρίς το στοιχείο της υπερβολής και το αχρηστου εκφοβισμού.
3. Τριτογενής
Αυτή απευθύνεται στα ατομα που κάνουν συστηματική χρήση και κατάχρηση ή έχουν φθάσει στην εξάρτηση.Εδώ στην ουσία μιλούμε για θεραπεία και αποκατάσταση, αλλά γίνεται λόγος για πρόληψη διότι χρειάζεται επιπρόσθετος αγώνας και μετά την διακοπή του καπνίσματος να μην υπάρξει υποτροπή και έναρξη απο την αρχή. Ετσι η θεραπεία είναι και ταυτόχρονα πρόληψη για το επόμενο στάδιο.Εδώ όλα τα προγράμματα θα αποτύχουν άν δεν έχουν το στοιχείο της εθελοντικής πρωτοβουλίας για έναρξη θεραπείας και της συνειδητής συμμετοχής στο θεραπευτικό πρόγραμμα. Για να γίνει αυτό πρέπει να υπάρχει η σχετική νοσογνωσία και τα απαραίτητα κίνητρα. Εαν δεν υπάρχουν το πρώτο στάδιο της παρέμβασης θα πρέπει να έχει ως στόχο την ενίσχυση τους.Στην περίπτωση αυτή, η αναφορά και η κατανόηση των μηχανισμών της εξάρτησης είναι απόλυτα αναγκαίες. Η αναφορά στις βλαβερές επιδράσεις του καπνίσματος στον ανθρώπινο οργανισμό περνά συνειδητά σε δεύτερη μοίρα, εκτός του ότι όλα αυτά θεωρούνται γνωστά, το μόνο που μπορεί να πετύχει είναι να φέρει περισσότερο άγχος και νευρικότητα - ιδιαίτερα αν ήδη υπάρχει και κάποιο σωματικό πρόβλημα που έχει σχέση με την κατάχρηση τσιγάρου - και αντί να βοηθήσει θα οδηγήσει στην ανάπτυξη αμυντικών μηχανισμών απελευθέρωσης απο ενοχές και θα εμποδίσει την θεραπευτική μας προσπάθεια.
Η θεραπεία περιλαμβάνει:
n Αποτοξίνωση (σωματική απεξάρτηση)
n Ψυχολογική απεξάρτηση-στήριξη σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο και ψυχοκοινωνική αποκατάσταση.
Για να μπορεί να γίνει αποφασιστική και αποτελεσματική πρόληψη πρέπει:
α) Να γίνει πρώτα απ’ όλα μελέτη και καθορισμός του σταδίου που βρίσκεται το άτομο ή η ομάδα ατόμων που γίνεται η παρέμβαση.
β ) Η παρέμβαση πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες του ατόμου ανάλογα με το στάδιο που βρίσκεται σε σχέση με την χρήση νικοτίνης.
γ ) Η παρέβαση θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη τους περιβαλοντικούς και ψυχοκοινωνικούς παράγοντες που οδηγούν στην χρήση και να προσπαθήσει να μειώσει τις αρνητικές τους επιδράσεις.
δ ) Η οποιαδήποτε παρέμβαση δεν πρέπει να έχει σαν αποκλειστικό της στόχο την αύξηση των γνώσεων αλλά την διαμόρφωση αρνητικής στάσης και πιστεύω απέναντι στην εξάρτηση που προκαλεί το κάπνισμα. Με αυτό τον τρόπο επενεργεί θετικά και στην πρόληψη και της κατάχρησης των παράνομων εξαρτησιογόνων ουσιών.
ε ) Η παρέμβαση γίνεται με σεβασμό της προσωπικότητας του εξαρτημένου ατόμου, διατηρώντας τα όρια στην θεραπευτική σχέση. Η συμμετοχή του εξαρτημένου ατόμου στην θεραπευτική προσπάθεια είναι εθελοντική.
Στο πρώτο στάδιο γίνεται διερεύνηση των κινήτρων που έχει το ξεχωριστό άτομο και γίνεται προσπάθεια ενίσχυσης τους με στόχο την έναρξη προγράμματος απεξάρτησης. Επίσης γίνεται αναζήτηση υποστηρικτικού συστήματος, το οποίο σε κάθε βήμα πρέπει να ενισχύει το άτομο που αποφάσισε να κάνει απεξάρτηση.
ΠΡΟΓΡΑΜΑΤΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥΣ
Η διακοπή του καπνίσματος δεν είναι καθόλου εύκολη και απλή υπόθεση.
Χωρίς βέβαια να υποτιμάται ή να αμφισβητείται η χρησιμότητα των προγραμμάτων απεξάρτησης, είναι προφανές οτι θα ήταν καλύτερο και πιο αποτελεσματικό να προλάβει κανείς και να αποτρέψει την πρώτη δοκιμή ή την μη συνέχεια του πειραματισμού πριν ακόμη και απο την έναρξη της εφηβείας, ειδικά όταν έχει διαπιστωθεί ότι όσο ενωρίτερα δοκιμάζει ένα παιδί να καπνίσει τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να εξελιχθεί σε συστηματικό χρήστη.( Calman et al., 1985).
Εξάλλου έχει αποδειχθεί ότι ελάχιστα εκπαιδευτικά προγράμματα είχαν μέχρι σήμερα θετικά αποτελέσματα στους συστηματικούς καπνιστές και όπως και σε άλλα θέματα υγείας η πρόληψη είναι πολύ πιο σημαντική απο την θεραπεία.
Αφού αναλογιστούμε πως τα περισσότερα παιδιά δοκιμάζουν το κάπνισμα στις ηλικίες ανάμεσα στα 9 και 12 τους χρόνια, οποιαδήποτε παρέμβαση πρωτογενούς πρόληψης ύστερα απο αυτά τα χρονικά όρια, κινδυνεύει να αποτύχει και να μην δώσει τα προσδοκόμενα αποτελέσματα διότι θα κάνουμε λαθασμένη παρέμβαση - αντί δευτερογενή και σε ορισμένες περιπτώσεις τριτογενή θα κάνουμε πρωτογενή. Τα μηνύματα μας δηλαδή δεν θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες των ατόμων στα οποία απευθυνόμαστε.
Τα προγράμματα πρωτογενούς πρόληψης πρέπει λοιπόν να απευθύνονται κυρίως στις μικρές ηλικίες, προσαρμοσμένα στις γνώσεις των παιδιών για να διαμορφώνουν έγκαιρα σωστές και θετικές αντιλήψεις, στάσεις και πιστεύω στα ζητήματα υγείας. Παράλληλα, τα προγράμματα αυτά πρέπει να μπορούν να εξοπλίσουν έγκαιρα το άτομο με τη δυνατότητα να ανακαλύπτει ουσιαστικές διεξόδους και να χειρίζεται τις εφηβικές αναστατώσεις, προτού η ανακούφιση και η υποστήριξη αναζητηθούν και προσφερθούν απο το κάπνισμα ή την λήψη άλλων ουσιών.( Charlton 1986).
Τα αποτελέσματα ερευνών που έγιναν σε αρκετές χώρες της Ευρώπης δείχνουν οτι η πρώτη εφηβική ηλικία είναι η κρισιμότερη περίοδος για την εφαρμογή προληπτικών προγραμμάτων, εφόσον είναι αποδεδειγμένο ότι παντού οι περισσότεροι έφηβοι καπνιστές, δοκιμάζουν το πρώτο τσιγάρο πριν απο την ηλικία των 13 χρόνων( Dielman 1985, Gillies et al. 1988)
Αρκετές χώρες της Ευρώπης, όπως Γαλλία ( Danzon 1995), Βέλγιο (Maes et De Riek 1994 ) και Ολλανδία (van Weerden 1989) εφαρμόζουν τα τελευταία χρόνια ειδικά προγράμματα αγωγής υγείας που συμπεριλαμβάνουν την πρόληψη του καπνίσματος. Τα προγράμματα αυτά τοποθετούν την παρέμβαση αρκετά νωρίτερα απο την πρώτη εφηβική ηλικία, απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας πέντε χρονών, ακριβώς για να έχουν προληπτικό χαρακτήρα.
Επειδή οι αιτίες για τις οποίες καπνίζουν οι έφηβοι είναι διαφορετικές απο τις αιτίες που συνεχίζουν να καπνίζουν οι ενήλικες, σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης αναπτύσονται προγράμματα διακοπής του καπνίσματος ειδικά διαμορφωμένα σε εφήβους, τα οποία λειτουργούν σε σχολεία, κέντρα νεότητας και άλλους φορείς της κοινότητας.
Στην Σουηδία ( Bergtrom and Svanberg 1990) και στην Πορτογαλλία ( Lima 1990) τα προγράμματα συνδυάστηκαν με προσπάθειες καλλιέργειας νέων κοινωνικών στάσεων, που απέβλεπαν στην απομυθοποίηση της εικόνας του καπνιστή, με την αξιοποίηση διαφημιστικών μέσων και μεθόδων παρόμοιων με εκείνες που χρησιμοποιούνται στην αγορά για προώθηση προιόντων που απευθύνονται στην νεολαία.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Στην Πανευρωπαική Ερευνα για το Αλκοόλ και τα ναρκωτικά που έκανε το ΚΕΝΘΕΑ μαζί με το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού το 1995 ( Βερεσιές, Παυλάκης, Πιτυρής) σε δείγμα 2500 μαθητών ηλικίας 14-18 χρόνων φαίνεται πως ένα ποσοστό 21 % έκαναν την πρώτη χρήση τσιγάρου πριν τα 13 τους χρόνια και 3,5 % άρχισαν να καπνίζουν καθημερινά πριν τα 13 τους χρόνια.
Παρόμοια αποτελέσματα έχουν δείξει και άλλες ερευνητικές μελέτες, οι οποίες τονίζουν ότι το πρόβλημα εκκολάπτεται στα χρόνια της προεφηβείας και παρουσιάζεται έτοιμο στα χρόνια της εφηβείας και συνδέεται άμεσα με μια σειρά ψυχολογικά χαρακτηρισρτικά του ατόμου.
Η επίδραση των φίλων υποδεικνύεται σαν η κύρια αιτία απο τους νεαρούς καπνιστές. Αυτό αναφέρεται γιατί εδώ συνειδητοποιείται η συγκεκριμμένη άμεση πράξη και όχι η έμμεση αλλά σημαντική επίδραση στην συμπεριφορά και στην στάση τους απο τα πρότυπα τους που είναι οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί αλλά και τα ινδάλματα της μουσικής και της τέχνης που θεοποιούνται και ηρωιοποιούνται στα μάτια των νέων απο την διαφήμιση και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.
Η συνήθεια του καπνίσματος συνδέεται και με την προσπάθεια του εφήβου να εφαρμόσει τρόπους για να ελέγχει συγκινησιακές καταστάσεις ,όπως θυμό, το άγχος ή η κατάθλιψη. Στην προσπάθεια του αυτή, ο έφηβος συχνά παλινδρομεί σε πρωιμότερα στάδια ανάπτυξης που αφυπνίζουν την επιθυμία για στοματικές ικανοποιήσεις, όπως φαγητό, τα γλυκά, ή τα αναψυκτικά, η οποία μπορεί να εκτονώνενεται και με το κάπνισμα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το κάπνισμα λειτουργεί θεραπευτικά ως μια εναλλακτική στοματική απόλαυση που ανακουφίζει και ελέγχει τις συγκινήσεις. ( Στεφανής και Κοκκέβη 1986).
Στην Κύπρο γίνεται αξιόλογη εργασία στον τομέα της πρόληψης τόσο απο ξεχωριστά άτομα, οργανισμούς και Υπουργεία αλλά πρεπει να παραδεκτούμε ότι η ευαισθητοποίηση γύρω απο το θέμα του καπνίσματος είναι περιορισμένη και γίνεται αποσπασματικά και δυστυχώς περιορίζεται μόνο γύρω απο την καθαρά υγειονομική ενημέρωση και διαφώτιση και ιδιαίτερα τον κίνδυνο της ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα.
Υπάρχει, δυστυχώς, ακόμα η εντύπωση πως αν γίνει αρκετή παροχή απαραίτητων πληροφοριών σχετικά με τον κίνδυνο που διατρέχουν οι άνθρωποι απο το συνεχές κάπνισμα αυτό θα συνεβαλε να αλλάξουν στάση και συμπεριφορά. Ομως τα περισσότερα άτομα, αν και γνωρίζουν τις πιθανές συνέπειες της ανθυγιεινής συμπεριφοράς τους, ανθίστανται στην αλλάγή της( ας αναλογισθούμε τι γίνεται στον τομέα της διατροφής στην Κύπρο).
Η ενημέρωση μπορεί να επιστήσει την προσοχή σε ορισμένα μηνύματα, αλλά δεν συνεπάγεται απαραίτητα και την αποδοχή του μηνύματος, πολύ δε περισσότερο δεν προεξοφλεί την αλλάγή της στάσης και της συμπεριφοράς σε θέματα υγείας ( Bettinghaus 1986).
Επίσης παρατηρείται ότι πολλές πληροφορίες διοχετεύονται μέσα απο διαλέξεις, εκπομπές ή διαφωτιστικά φυλλάδια, με τον ίδιο τρόπο και δεν λαμβάνουν υπόψη τα χαρακτηριστικά της ομάδας στην οποία ανήκουν οι αποδέκτες ( ηλικία, φύλο, μόρφωση, προηγούμενη σχετική εμπειρία, αλλά πολύ περισσότερο το στάδιο που βρίσκεται το ξεχωριστό άτομο ή ομάδα ατόμων σε σχέση με την χρήση καπνού. Παρατηρούνται επίσης προσπάθειες τροποποίησης της συμπεριφοράς με την χρησιμοποίηση εκφοβιστικών μηνυμάτων που δεν φέρνουν κανένα θετικό αποτέλεσμα.
Επίσης στον αγώνα της πρόληψης το επιχείρημα της ``εξάρτησης`` δεν χρησιμοποιείται ικανοποιητικά και είναι το μόνο στο οποίο δεν μπορεί να προβληθεί αντιεπιχείρημα απο κανένα.
Ενα σημείο που αξίζει ιδιαίτερης προσοχής και που μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση του προβλήματος είναι η πλούσια ερευνητική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια απο το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, το Υπουργείο Υγείας, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, τον Οργανισμό Νεολαίας, το ΚΕΝΘΕΑ, το Ιντερκολειτζ και άλλους ιδιωτικούς φορείς και άτομα που στοχεύουν στην μελέτη της συμπεριφοράς των εφήβων και νέων της Κύπρου και ιδιαίτερα σε σχέση με την κατάχρηση ουσιών εξάρτησης. Αυτό που υστερούμε όμως είναι η δημιουργική τους εκμετάλευση για ανάπτυξη προγραμμάτων πρόληψης.
Οφέλη από την διακοπή του καπνίσματος
"Τι ακριβώς συμβαίνει μόλις κόψω το τσιγάρο προλαβαίνω να «καθαρίσω» ή είναι πολύ αργά;" Είναι πολύ συχνό ερώτημα που κάνουν οι καπνιστές, στην διάρκεια της σκέψης να κόψουν το τσιγάρο. Θέλουν να απαλλαγούν από τον εθισμό τους στην νικοτίνη και προπάντων της συνήθειας του τσιγάρου, για να βελτιωθεί η ποιότητα της ζωής τους.
Πολλές φορές το παραπάνω ερώτημα χρησιμοποιείται για προκάλυμμα ώστε να συνεχίσουν το τσιγάρο και όχι να το κόψουν αφού η απάντηση που δίνουν στον εαυτό τους είναι: "τώρα είναι αργά για να κόψω το τσιγάρο ότι ζημιά έγινε... έγινε!". Ποτέ δεν είναι αργά αν πρόκειται να κάνουμε κάτι καλό για την υγεία μας!
Εξάλλου τα πρώτα αποτελέσματα για την υγεία μας εμφανίζονται 20 λεπτά μετά την διακοπή.… Τα άμεσα και τα μακροπρόθεσμα οφέλη στην υγεία μετά το κάπνισμα του τελευταίου τσιγάρου είναι, μετά από:
• 20 λεπτά. Η αρτηριακή πίεση επανέρχεται στα κανονικά επίπεδα. - Ο αριθμός των σφίξεων ομαλοποιείται (ελαττώνεται). - Η θερμοκρασία των χεριών και ποδιών επανέρχεται στο φυσιολογικό (αυξάνει).
• 8 ώρες. Το επίπεδο του μονοξειδίου του άνθρακα στο αίμα είναι φυσιολογικό, το επίπεδο του οξυγόνου αυξάνει και φτάνει στα φυσιολογικά επίπεδα.
• 12 ώρες. Σχεδόν όλη η νικοτίνη έχει αποβληθεί από τον οργανισμό.
• 24 ώρες. Η πιθανότητα καρδιακών επεισοδίων αρχίζει ήδη να μειώνεται.
• 48 ώρες. Βελτιώνονται η αίσθηση της γεύσης και της όσφρησης.
• 72 ώρες. Η αναπνοή γίνεται ευκολότερη. Η αναπνευστική χωρητικότητα των πνευμόνων αυξάνεται.
• 5 ημέρες. Έχουν αποβληθεί από το σώμα τα περισσότερα υποπροϊόντα της νικοτίνης.
• 2 εβδομάδες έως 3 μήνες. Η κυκλοφορία του αίματος συνεχώς βελτιώνεται. - Το περπάτημα γίνεται ευκολότερο. Η λειτουργία των πνευμόνων αυξάνει μέχρι 30%.
• 1 έως 9 μήνες. Λιγότερο λαχάνιασμα. Αύξηση της ενεργητικότητας του σώματος. Καλύτερη κατάσταση των πνευμόνων ικανοί να αντισταθούν σε μολύνσεις.
• 1 έτος. Μειώνεται κατά το ήμισυ ο κίνδυνος καρδιακού επεισοδίου.
• 5 έτη. Έχει ήδη μειωθεί σημαντικά ο κίνδυνος θανάτου από καρκίνο του στόματος και του τραχήλου.
• 10 έτη. Μειώνεται ο κίνδυνος θανάτου από καρκίνο πνευμόνων και από άλλες μορφές καρκίνου.
• 15 έτη. Ο κίνδυνος καρδιακών επεισοδίων είναι ο ίδιος με των ανθρώπων που δεν κάπνισαν ποτέ. Όσοι διακόψουν το κάπνισμα αρρωσταίνουν λιγότερο από λοιμώξεις και γενικότερα μειώνουν τις πιθανότητες να εμφανίσουν κάποια από τις ασθένειες που προκαλεί το κάπνισμα. Το σώμα γενικά αποκτά μεγαλύτερη σφριγηλότητα, η αναπνοή είναι καλύτερη και η αντοχή στην κούραση μεγαλύτερη. Στις εγκύους η διακοπή του καπνίσματος επιτρέπει να φτάσει στο έμβρυο περισσότερο οξυγόνο και να αναπτυχθεί σε πιο υγιείς συνθήκες.
• Γιατί είναι παγιδευμένοι
• Για να αποφύγουν το άγχος της απόφασης για διακοπή , κλείνουν τ’ αφτιά τους.
• Βρίσκουν δικαιολογίες
• Γίνονται «επιθετικοί»
• Αρνούνται να σκεφτούν τους «άλλους»
Ο καπνιστής ξεκίνησε επειδή το ήθελε, αλλά δεν μπορεί να σταματήσει μόνο επειδή το θέλει
Αυτό λοιπόν επιθυμούσε όταν άρχισε το κάπνισμα;
• Μέχρι να παραδεχτείς τον εθισμό, προσπαθείς να πείσεις τον εαυτό σου ότι απολαμβάνεις τη σκλαβιά …
• Κατά τη μυθολογία, όταν βγήκαν, από το κουτί που άνοιξε η Πανδώρα, όλες οι κοινωνικές συμφορές, έμεινε στο τέλος κάτι. Αυτό ήταν η Ελπίδα.
• Για όσους νοιώσουν «στο πετσί τους» τις συνέπειες της αρχικής επιλογής τους- να ανοίξουν το κουτί – και καταφέρουν να σταματήσουν το κάπνισμα, υπάρχει πραγματικά ελπίδα.
Λίγο πριν ξεπηδήσει η Ελπίδα…
• Ο καπνιστής που μόλις διέκοψε πρέπει να ξεπεράσει τα συμπτώματα στέρησης, από την έλλειψη της δόσης νικοτίνης, που τόσο καιρό συνήθισε να παίρνει. Όλες οι εκδηλώσεις από την έλλειψη της νικοτίνης περιγράφονται ως Fστερητικό σύνδρομο. Είναι σίγουρα ενοχλητικό και δύσκολο να το περάσει κανείς, αλλά ο οργανισμός του καπνιστή, που προσπαθεί να γίνει «πρώην» , νοιώθει παράλληλα και τα ευεργετικά αποτελέσματα της διακοπής:
Να πώς αρχίζει η βελτίωση
Μετά από 8 ώρες. Το επίπεδο CO στο αίμα επανέρχεται στα φυσιολογικά επίπεδα και το οξυγόνο στο αίμα αυξάνεται.
Μετά από 24 ώρες Η γεύση και η όσφρηση βελτιώνονται
Μετά από 72 ώρες Η αναπνοή γίνεται ευκολότερη και καθαρότερη. Το καθάρισμα των βρόγχων είναι αποτελεσματικότερο και για λίγο αυξάνεται ο βήχας.
Και συνεχίζεται…
• Μετά από δύο μήνες:
– Βελτιώνεται πια η κυκλοφορία του αίματος.
– Βελτιώνεται η φυσική κατάσταση του πρώην καπνιστή.
– Τα στερητικά συμπτώματα έχουν τελειώσει.
– Ο πρώην καπνιστής έχει καλύτερη άποψη για το άτομό του.
– Γίνεται αισθητή η εξοικονόμηση χρημάτων
Τελικά, τα κέρδη για όσους διέκοψαν το κάπνισμα
1. Είναι πιο πιθανό να ζήσουν τουλάχιστον 15 χρόνια παραπάνω από όσα θα ζούσαν σαν καπνιστής / καπνίστρια.
2. Μπορούν να κάνουν πιο εύκολα παιδί. Αν έχουν ήδη παιδιά, έχουν λιγότερες πιθανότητες να τα αφήσουν μόνα τους.
3. Έχουν διπλάσιες πιθανότητες να μην πάθουν έμφραγμα (διπλάσιες από εκείνες που είχαν όταν κάπνιζαν το τελευταίο τους τσιγάρο!)
4. Έχουν τριπλάσιες πιθανότητες να μην πάθουν εγκεφαλικό
5. Έχουν 20πλάσιες πιθανότητες να μην πάθουν καρκίνο των πνευμόνων.
6. Οι πνεύμονες τους έχουν κερδίσει σε χωρητικότητα 40 φορές μέσα σε ένα χρόνο .
7. Αν χρειαστούν, για οποιαδήποτε λόγο, γενική νάρκωση, δεν θα τρέμουν για τυχόν επιπλοκές.
8. Κρυολογούν σαν όλους τους ανθρώπους και όχι έως 7 φορές το χρόνο, όπως παλιά.
9. Το συνάχι δεν κρατάει πια σχεδόν όλο το χειμώνα..
10. Δεν βήχουν πια όπως παλιά.
11. Δεν έχουν συχνούς πονοκεφάλους.
12. Η ιγμορίτιδα, που ίσως είχαν, είναι σχεδόν ξεχασμένη.
13. Υπάρχουν πια ελάχιστες πιθανότητες να πάθουν εμφύσημα.
14. Δεν ακούγονται συνέχεια χουρχουρίσματα σα «γατάκια» από τα πνευμόνια τους
Και τι γίνεται με το βάρος;
• Η νικοτίνη αυξάνει το μεταβολισμό και μειώνει την όρεξη. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που κάνει τους καπνιστές και καπνίστριες να φοβούνται ότι κόβοντας το κάπνισμα θα παχύνουν.
• Πραγματικά, με τη διακοπή αυξάνεται η όρεξη, βελτιώνεται η γεύση και όλα φαίνονται πιο νόστιμα, οπότε μπορεί να υπάρξουν κάποια παραπάνω κιλά. Αν όμως η διατροφή είναι ισορροπημένη και η ανάγκη για κάπνισμα καταπολεμηθεί με άσκηση και δραστηριότητες, η μικρή αύξηση του βάρους αρχικά θα υποχωρήσει και η συνολική αξιοποίηση των στοιχείων της διατροφής θα είναι καλύτερη και πιο υγιεινή.
Και νέα όπλα;
• Εμβόλιο κατά της νικοτίνης: Χρηματοδοτήθηκαν ερευνητικά εργαστήρια να παρασκευάσουν εμβόλιο που θα χορηγείται στους νέους πριν γίνουν καπνιστές, ώστε να αναπτύσσουν αντισώματα εναντίον της νικοτίνης. Όταν δοκιμάζει να καπνίσει δεν θα μπορεί να εθιστεί. Τα εμβόλια αυτά «βαφτίστηκαν» στις πειραματικές τους μορφές, αλλά δεν έχουμε ακόμη δεδομένα από την εφαρμογή τους έστω και σε πειραματόζωα.
… Και το όνομα αυτού Nicvax (Maryland 13/6/2002) από την Nabi Pharmaceuticals.
Άλλες δύο εταιρείες στην Βρετανία (Xenova) και Ελβετία (Cytos Biotechnology) άρχισαν να παρασκευάζουν επίσης εμβόλιο
Είναι καλύτερα να διακόψεις …
Αλλά ακόμη καλύτερα να μην το αρχίσεις…
Γι’ αυτό μετέχεις σ’ αυτό το πρόγραμμα, ώστε να ενισχυθείς, να πεις … Ναι στο όχι
• Υπάρχουν πολλοί τρόποι να αρνηθείς.
• Υπάρχουν και τρόποι να απαρνηθείς
Νικοτίνη
Η νικοτίνη είναι ένα φάρμακο – ναρκωτικό που βρίσκεται από την φύση στον καπνό. Είναι ιδιαίτερα τόσο εθιστικό όσο η ηρωίνη ή η κοκαϊνη. Κατά τη διάρκεια του χρόνου, το σώμα γίνεται και φυσικά και ψυχολογικά εξαρτώμενο από τη νικοτίνη. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι οι καπνιστές πρέπει να υπερνικήσουν και τους δύο εθισμούς για να είναι επιτυχείς στην εγκατάλειψη του καπνίσματος. Όταν ο καπνός εισπνέεται, η νικοτίνη φέρεται βαθιά στους πνεύμονες, όπου απορροφάται γρήγορα στην κυκλοφορία του αίματος και από το αίμα μεταφέρεται σε όλο το σώμα. Η νικοτίνη έχει επιπτώσεις σε πολλά μέρη του σώματος, συμπεριλαμβανομένων των καρδιακών αγγείων αίματος, του ορμονικού συστήματός σας, του μεταβολισμού σας, και του εγκεφάλου σας. Η νικοτίνη μπορεί να βρεθεί στο μητρικό γάλα και ακόμη και στις βλεννώδεις εκκρίσεις τραχήλων των καπνιστών. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η νικοτίνη διασχίζει ελεύθερα τον πλακούντα και έχει βρεθεί στο αμνιακό ρευστό και το αίμα του ομφάλιου λώρου των νεογέννητων νηπίων. Διάφοροι παράγοντες μπορούν να έχουν επιπτώσεις στο ποσοστό μεταβολισμού (η εργασία του ζωντανού κυττάρου στο σώμα) και έκκρισης σχετικής με τη νικοτίνη. Γενικά, ένας κανονικός καπνιστής θα έχει τη νικοτίνη ή τα υποπροϊόντα του παρούσα στο σώμα για περίπου 3 έως 4 ημέρες μετά από να σταματήσει. Η νικοτίνη παράγει τα ευχάριστα συναισθήματα που κάνουν τον καπνιστή να θελήσει να καπνίσουν περισσότερο. Ενεργεί επίσης ως είδος κατευναστικού, παρεμποδίζοντας τη ροή των πληροφοριών μεταξύ των νεύρων των κυττάρων. Δεδομένου ότι το νευρικό σύστημα προσαρμόζεται στη νικοτίνη, οι καπνιστές τείνουν να αυξήσουν τον αριθμό τσιγάρων που καπνίζουν, και επομένως το ποσοστό νικοτίνης στο αίμα τους. Μετά από μια στιγμή, ο καπνιστής αναπτύσσει μια ανοχή στο ναρκωτικό, το οποίο οδηγεί σε μια αύξηση στο κάπνισμα κατά τη διάρκεια του χρόνου. Κατά τη διάρκεια του χρόνου, ο καπνιστής φθάνει σε ένα ορισμένο επίπεδο νικοτίνης και καπνίζει έπειτα για να διατηρήσει αυτό το επίπεδο νικοτίνης. Η νικοτίνη, όταν εισπνέεται στον καπνό τσιγάρων, φθάνει στον εγκέφαλο γρηγορότερα από τα φάρμακα που εισάγουν το σώμα ενδοφλεβίως.
Παραίτηση από τη νικοτίνη
Όταν οι καπνιστές προσπαθούν να ελαττώσουν ή να εγκαταλείψουν, η απουσία νικοτίνης οδηγεί στα συμπτώματα απόσυρσης. Τα συμπτώματα είναι και φυσικά και διανοητικά. Φυσικά, το σώμα αντιδρά στην απουσία νικοτίνης. Ψυχολογικά, ο καπνιστής βρίσκεται αντιμέτωπος με να σταματήσει μια συνήθεια, η οποία απαιτεί μια σημαντική αλλαγή στη συμπεριφορά. Τα συμπτώματα απόσυρσης από το κάπνισμα, μπορούν να είναι οποιαδήποτε από τα εξής: ίλιγγος (που μπορεί μόνο να διαρκέσει 1-2 ημέρες στην αρχή) συναισθήματα κατάθλιψης, διαταραχές στον ύπνο, οξυθυμία, απογοήτευση και θυμός, εφιάλτες, πονοκέφαλο, ανησυχία, προβλήματα στη συγκέντρωση, κι αυτά τα συμπτώματα μπορούν να οδηγήσουν τον καπνιστή να αρχίσει πάλι τα τσιγάρα για να ωθήσει πάλι τα επίπεδα αίματος νικοτίνης πίσω σε ένα επίπεδο όπου δεν υπάρχει κανένα σύμπτωμα. Εάν ένα πρόσωπο έχει καπνίσει τακτικά για μερικές εβδομάδες ή περισσότερο και απότομα σταματήσει τον καπνό ή μειώνει πολύ το ποσό που καπνίζει, τα συμπτώματα απόσυρσης θα εμφανιστούν. Τα συμπτώματα αρχίζουν συνήθως μέσα σε μερικές ώρες μετά το τελευταίο τσιγάρο και κρατούν περίπου 2 έως 3 ημέρες αργότερα. Τα συμπτώματα απόσυρσης μπορούν να διαρκέσουν για μερικές ημέρες ως δύο εβδομάδες .
Παθητικό κάπνισμα
• O παθητικός καπνιστής «καπνίζει» μέχρι και 5 τσιγάρα την ημέρα σε γραφείο με καπνιστές συναδέλφους.Επίσης καπνίζει 4 τσιγάρα, αν παραμείνει επί 2ωρο σε καφετέρια και 1,5 τσιγάρα, αν περάσει 2 ώρες σε ένα εστιατόριο
• Το παθητικό κάπνισμα κατατάσσεται ως τρίτη κατά σειρά αιτία θανάτου - μετά το ενεργητικό κάπνισμα και το αλκοόλ - η οποία μπορεί να αποφευχθεί.
• 8.000-26.000 παιδιά αναπτύσσουν άσθμα κάθε χρόνο στις ΗΠΑ, επειδή έχουν μητέρες που καπνίζουν 10 τσιγάρα τη μέρα.
Το παθητικό κάπνισμα στην Ελλάδα
• 45% των ανδρών και 37% των γυναικών εκτίθενται στον καπνό των άλλων.
• Ένα στα έξι άτομα που εκτίθενται στον καπνό, θα παρουσιάσουν στεφανιαία νόσο σε κάποια στιγμή της ζωής τους.
• Οι χώροι με το πιο έντονο παθητικό κάπνισμα είναι τα εστιατόρια και ακολουθούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς και οι δημόσιες υπηρεσίες .
• Το 43% των Ελλήνων, ανδρών και γυναικών, καπνίζουν, γεγονός που συνεπάγεται 15.000 θανάτους το χρόνο.
• Το 3% των θανάτων αυτών οφείλονται στο παθητικό κάπνισμα, δηλαδή περίπου 500 Έλληνες πεθαίνουν ετησίως εξαιτίας της έκθεσης τους στο κάπνισμα των άλλων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου