Υπεύθυνοι Καθηγητές: Γιαννάκη Μαρία,
Ακράτου Παναγιώτα
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΓΝ1
1. ΑΛΕΞΙΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
2. ΒΑΣΙΛΟΥΛΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ
3. ΒΑΣΣΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ
4. ΓΙΑΝΝΑΚΑΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ
5. ΓΙΑΝΝΑΡΟΥ ΜΑΡΙΑ
6. ΓΚΙΕΡΓΚΙ ΧΡΙΣΤΗΝΑ
7. ΔΗΜΟΥΛΑ ΜΑΡΙΑ
8. ΔΗΜΟΥΛΙΑ ΑΘΑΝΑΣΙΑ
9. ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΡΕΤΗ
10. ΖΑΡΚΑΔΑ ΚΕΡΑΣΙΑ
11. ΖΙΩΓΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑ
12. ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
13. ΙΩΑΝΝΟΥ ΗΛΙΑΝΑ
14. ΚΑΛΛΙΑΡΑ ΣΤΕΡΓΙΑΝΗ
15. ΚΑΛΤΣΗ ΜΑΡΙΑΛΕΝΑ
16. ΚΑΝΑΚΗΣ ΒΑΪΟΣ
17. ΚΑΡΑΘΑΝΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ
18. ΚΑΡΑΜΗΤΡΟΥ ΓΙΑΝΝΟΥΛΑ
19. ΚΑΡΛΙΑΜΠΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
20. ΚΑΤΣΙΑΝΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ
21. ΚΟΝΤΟΤΑΣΙΟΥ ΜΑΡΙΑ
22. ΚΟΥΤΣΙΑΡΙΔΑ ΑΝΤΩΝΙΑ
23. ΚΡΙΚΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΚΕΛΛΑ
ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Να γνωρίσουν οι μαθητές τις τοπικές περιοχές καλλιέργειας ελιάς και να έρθουν σε επαφή μ ΄ ένα τέτοιο οικοσύστημα, να αναπτύξουν φιλική συμπεριφορά στο δένδρο –ελιά.
Να μάθουν τους λόγους που οδήγησαν στην αξιοποίηση της και να αναγνωρίσουν τους παράγοντες που βοήθησαν στην ανάπτυξη του ανθρώπου και του πολιτισμού του .
ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ:
Να γνωρίσουν τους τρόπους χρήσης της, τις ποιοτικές κατηγορίες της και τα κριτήρια ποιότητας της.
Να μάθουν για τους νομούς που καλλιεργείται και τις ιδιαιτερότητες στην καλλιέργεια και στην συγκομιδή της κάθε περιοχής, γνωριμία με το λιοτρίβι και το λιομάζεμα από παλαιότερες εποχές μέχρι σήμερα αποκτώντας διαχρονικές εμπειρίες.
Να διαπιστώσουν τα προβλήματα που υπάρχουν στις καλλιέργειες, τι μέτρα παίρνουν για την αντιμετώπιση του θέματος.
Η σύνδεση με άλλες ελαιοπαραγωγικές χώρες της Μεσογείου
Να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με την καλλιέργεια της ελιάς και να κατανοήσουν το ρόλο της στη διαμόρφωση της ελληνικής φύσης
Να συνειδητοποιήσουν τη διαχρονική σχέση του ανθρώπου με την ελιά.
Να γνωρίσουν την ελιά, την ιστορία της, την σημασία της στη ζωή μας, τους συμβολισμούς που συνδέονται μαζί της, τη διατροφική της αξία
Να ευαισθητοποιηθούν και να υιοθετήσουν στάση ζωής που θα συμβάλλει στον περιορισμό της σπατάλης και στην προστασία της ποιότητας του ελαιόλαδου.
Να σκέφτονται και μετά να ενεργούν και όχι να ενεργούν και μετά να σκέφτονται .
Να μάθουν να λειτουργούν με γνώμονα το γενικό συμφέρον και το συμφέρον του περιβάλλοντος γενικότερα, φυσικού και ανθρώπινου.
Ευαισθητοποίηση , ενεργοποίηση και η απόκτηση από τους μαθητές κριτικής σκέψης σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος
22/12/2009
Πρώτη γνωριμία με το τμήμα ΓΝΙ και ενημέρωση για την πρόθεση συμμετοχής και συνεργασίας στο πρόγραμμα ΠΕ με κάποιο θέμα σχετικό με την περιοχή μας .
11/1/2010
Τίτλος & καθορισμός θέματος
Τα παιδιά του τμήματος είναι ενθουσιασμένα με τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα. Ευελπιστούμε να συνεχίσουν έτσι και στη συνέχεια μέχρι το τέλος . Θέλουν να ασχοληθούμε με θέμα σχετικό με το ποτάμι μας τον Πηνειό μας και συνεχώς υπάρχουν άρθρα στην εφημερίδα για τις παρεμβάσεις που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή .
Ο τίτλος μας είναι << ΕΛΙΑ : ΔΩΡΟ ΖΩΗΣ >>
Θα επιδιώξουμε και τη συνεργασία με το άλλο τμήμα του σχολείου μας που έχει παρόμοιο θέμα ώστε τα αποτελέσματα να είναι όσο το δυνατόν καλύτερα.
Πρότειναν από πού θα μπορούσαμε να βρούμε υλικό : εφημερίδες , περιοδικά, βιβλία ,συγγράμματα, άρθρα, ιντερνετ,……
18/1/2010
ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ
Δημιουργία συμβολαίου. Συζητήσαμε για την ώρα που θα βρισκόμαστε και για την υποχρέωση μας –εκτός ειδικών περιπτώσεων- να παρευρισκόμαστε.
ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ των μελών της ΠΕ:
ενεργή συμμετοχή όλων
όχι ειρωνείες και σχόλια και πειράγματα κοροϊδευτικά όταν κάποιος διατυπώνει την άποψη του.
να είναι σεβαστή η γνώμη του άλλου ανεξάρτητα αν συμφωνούμε ή όχι.
να απαγορεύεται το κάπνισμα κατά την διάρκεια των συναντήσεων.
να μην πίνουν ή τρώνε.
να έχουν κλειστά ή τουλάχιστον χαμηλωμένα τα κινητά τους.
να υπάρχει κάποια ελαστικότητα στο ωράριο αποχώρησης δεδομένου ότι κάποιοι θέλουν να προλάβουν λεωφορεία.
Συμφωνήθηκε και υπογράφηκε από τα μέλη. Οι επόμενη συνάντηση καθορίστηκε για πολύ αργότερα μιας και ακολουθούσαν αργίες .
Στην ομάδα υπάρχει ενθουσιασμός και ενδιαφέρον για αυτά που είναι να κάνουν και σε περίπτωση επικείμενης επίσκεψης στην περιοχή είναι όλοι σύμφωνοι.
20/1/2010
Δώσαμε κάποιες φωτογραφίες και ζητήσαμε να μας σχολιάσουν αυτά που βλέπουν.
Οι εικόνες προέρχονταν και από τις παλιές -καλές εποχές όπως λένε οι παλιότεροι, που εικονίζονταν άνθρωποι που ασχολούνταν με καλλιέργειες, διαφόρων προϊόντων για να μπορέσουν να διευκρινίσουν την ιδιαιτερότητα στην καλλιέργεια της ελιάς.
Ζητήσαμε να μας πουν αυτά που ξέρουν για την περιοχή και για την ελιά..
Είδαμε φωτογραφίες από διάφορα είδη ελιάς και πως διαφέρει ο καρπός της κάθε μιας.
Είδαμε πως μερικά μέλη της ομάδας αναγνώριζαν μερικές από τις παλιές ή και τις σύγχρονες φωτογραφίες που τους μοιράσαμε και έδειχναν αρκετά μεγάλο ενδιαφέρον στο να ενημερωθούν για την περιοχή και για το προϊόν .
Διαπιστώσαμε πως αυτό που είχαμε βάλει ως στόχο, το να κεντρίσουμε δηλαδή το ενδιαφέρον και να εξασφαλίσουμε την ενεργό συμμετοχή της ομάδας το πετύχαμε.
Όσοι από την ομάδα είχαν προσωπικά βιώματα από την περιοχή και την καλλιέργεια τα κατέθεσαν στην ομάδα και η ώρα κυλήσει με ερωτήσεις σε αυτούς από τους άλλους που δεν γνώριζαν για την παραγωγή του προϊόντος. . Σε αρκετούς διαφαινόταν μια συγκίνηση όταν μιλούσαν για τον τόπο που κατάγονταν ή είχαν ζήσει τα παιδικά τους χρόνια.
Η ώρα κύλιση χωρίς να το καταλάβουμε και δώσαμε υπόσχεση πως στην επόμενη συνάντηση μας θα αναφερθούμε περισσότερο στο θέμα.
25/1/2010
Δώσαμε φύλλο εργασίας να αντιστοιχίσουν τις προτάσεις τις πρώτης στήλης με τις δεύτερης και να ολοκληρωθούν οι παροιμίες που ήταν γραμμένες
Οι μαθητές ενθουσιάστηκαν , η ώρα κύλισε ευχάριστα και δημιουργικά, μέσα σε κλίμα καλής διάθεσης .
1 Άλλοι κλαίνε και δέρνονται Α)λυχνάρι δίχως λάδι
2 Αν δεν σφίξεις την ελιά Β)να σε αλείψω λάδι
3Αλλού ζιπάν τσι ελιές κι Γ)και άλλοι τη βγάζουν λάδι
4 Άνθρωπος χωρίς υπομονή Δ) δε βγάνει λάδι
5 Να σε κάψω Γιάννη Ε)άλλου βγαίν΄ του λάδ΄
1γ, 2δ, 3ε ,4 α, 5 β.
Παροιμίες
1. Βάλε λάδι και έλα το βράδυ .
2. Ρίχνεις λάδι στη φωτιά
3. Λάδι στα μπρόκολά;
4. Μαζί και ας τρώμε ψωμί κι ελιά.
5. Μυαλό κουκούτσι (ελιάς)
6. Το καντήλι της δεν είχε λάδι.
Ψάχνοντας στην επόμενη συνάντηση μας έφεραν τις ακόλουθες παροιμίες και αινίγματα για την ελιά:
1. Τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι, έξι το λαδόξιδο
2. Η αλήθεια και το λάδί βγαίνουν από πάνω
3. Βάλε ελιά για τα παιδιά σου και μηλιά για την κοιλιά σου
4. Τράβηξε της ελιάς τα βάσανα
5. Φάει κουμπάρε ελιές, καλό είν' και το χαβιάρι
6. "Βάψε ελιά για τη ζωή σου και συκιά για το παιδί σου"
7. "Από το θέρο ως τις ελιές δεν απολείπουν οι δουλειές"
8. Αν δε σφίξεις την ελιά, δε βγάζει λάδι.
(Όπως πρέπει να σφίξεις τις ελιές για να βγάλεις το λάδι, έτσι πρέπει να δουλέψεις σκληρά για να αποδώσει η δουλειά σου).
9. ’κουσες λάδι τρέχα, άκουσες στεφάνι φεύγα.
(Στο λάδι (βάφτιση) αν πας δεν θα 'χεις έξοδα ενώ στο γάμο οι καλεσμένοι βάζουν χρήματα στο δίσκο ως δώρο για τους νιόπαντρους).
9. Όποιος έχει σιτάρι, κρασί και λάδι στο πιθάρι έχει του κόσμου τα καλά και του θεού τη χάρη. (Όποιος έχει αυτά τα τρία προϊόντα στο σπίτι του, είναι σαν να έχει απ' όλα, είναι πλούσιος).
10. Δεν τρώγεται ούτε με το λάδι ούτε με το ξύδι.
(Είναι τόσο άσχημος χαρακτήρας που ό,τι και να κάνεις δεν μπορείς να τον συμπαθήσεις).
11. Δίχως λάδι, δίχως ξύδι πώς θα κάνουμε ταξίδι.
(Δεν μπορεί να γίνει δουλειά αν δεν έχεις τα απαραίτητα εφόδια).
12. Κολοκύθια με το λάδι, κολοτούμπες το βράδυ.
(Τα κολοκύθια δεν χορταίνουν).
13. Μου 'βγαλε το λάδι.
(Με ξεθέωσε στη δουλειά).
14. Ξεφόρτωσέ τη την ελιά, να σε φορτώσει λάδι.
(Αν κλαδέψεις την ελιά ,θα βγάλει πολύ λάδι).
15. Αυτός είναι σαν το νερό στο λάδι.
(Είναι καθαρός, αθώος).
16. Ρίχνει λάδι στη φωτιά.
(Με τα λόγια και τη στάση του, βοηθά να ανάψει ο καυγάς).
17. Όπως θα γεμίσει του Χριστού το τραπέζι, έτσι να γεμίσουν και τα δέντρα μας ελιές.
(Χριστουγεννιάτικη ευχή).
18. Απού ‘χει γιο έχει κρασί κι απού ‘χει κόρη λάδι. (Η κόρη θέλει έξοδα για την αποκατάστασή της ενώ ο γιος... μόνο το κρασί του γάμου).
19. Απού ‘χει στάρι και κρασί και λάδι στο πιθάρι Έχει του κόσμου τα καλά και του Θεού τη χάρη.
20. Νοέμβρη οργώματα κι ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές.
21. Δευτερογούλη τ’ Αϊ Λιά μπαίνει το λάδι στην ελιά
22. Λάδι που βγαίνει με νερό, να μην το συλλογάσαι
23. Ηφαε η φακή το λάδι κι εκατάπιε ντο και πάει. (Για μια υπόθεση που έχει τελειώσει οριστικά).
24. Αμπέλι από δικού σου κι ελιές απ’ του κυρού σου. (Τ’ αμπέλια μεγαλώνουν γρήγορα και καρποφορούν αλλά για να βγάλει κανείς εισόδημα από τις ελιές πρέπει να κληρονομήσει από τους γονείς του).
25. «δε θέλω τσακιστές ελιές, δε θέλω κολυμπάδες
δε θέλω Καραβιώτισσες να κάνω φιλενάδες»
26. Αγόραζε λάδι κορφή, κρασί μέση και πάτο μέλι.
27. Αν δεν έμπει η ελιά στο μάγκανο, δε βγαίνει λάδι.
28. Από τ' αμπέλια ως τ'ς ελιές δεν απολείπουν οι δουλειές.
29. Η μιαν ελιά κι η άλλη το βγάνουσι το λάδι.
30. Με το λάδι κι οι πέτρες τρώγονται.
31. Όποιος έχει πολύ λάδι βάνει και στα λάχανα
32. Τσ' ελιάς το φύλλο κι αν χαθεί, πάλι θε να ξαναβρεθεί.
33. Άνθρωπος χωρίς υπομονή, λυχνάρι δίχως λάδι.
34. Πρώτα θεμέλια του σπιτιού, ψωμί, κρασί και λάδι.
35. Αν δεν δώσεις την ελιά, πώς θα πάρεις λάδι;
36. Η μια ελιά κι η άλλη, το βγάνουνε το λάδι.
37.Άκουσεν η ελιά του μιστριού τζ' ελούθην του κλαμάτου.
38. Άκουσεν η ελιά τ' αλέτρου τζ' ενόμισεν εν αύλακας.
39. Η ελιά θέλει πελλόν κλαδευτήν τζαι νούσιμον τρυητήν.
40. Βάλε συτζιάν για λλόου σου τζ' ελιές για τα παιδκιά σου, τζαι τερατσιάν τζαι φοινιτζιάν, για τα δισέγγονά σου.
41. Η ελιά εν τζυρά τζ' όποτε θέλει κάμνει.
42. Η ελιά παρά να αμμίζεται κάλλιον να ποζάφφεται.
43. Που το χώμαμ μου πκιάσε (λέγει η ελιά), τζαι ξένοχ χώμαν εθ θέλω.
44. Λέγει η ελιά στον ιδιοκτήτην της: "Τσαππίζεις με, θυμάσαι με, κοπρίζεις με, ταΐζεις με, ποτίζεις με, δροσίζουμαι, κλαδεύκεις με, αγκαστρώννεις με".
45. Δώσ' μου στηρ ρίζαν, να σου δώσω στο κλωνίν.
46. Βλέπει την σαν την ελιάν στο σκουτέλλιν.
47. Η ελιά έχει και σοδιά και αναποδιά.
48. Τζει που ππέφτει σίφφουνας, ππέφτει ευλοΐα.
49. Σύρε τζει να μεμ μου ντζίζης τζ' ό,τι εν να κάμης εσού κάμνω το μανιχιή μου.
50. Σκότωσ' την αρμήμ μου τζαι τον τόπον της πκιάννω τον εγιώ.
51. Τράβηξε της ελιάς τα βάσανα.
52. Αμ μπουμπουρίση ο Μάς, με ελιές, με λάϊν.
53. Θεός να φυλάει τα λιόδενδρα απ' το νερό του Αυγούστου.
54. Τ' Αυγούστου το νερό αρρώστια στον ελαιοκαρπό.
55. Άμα κάμης την ελιάν εφτά φορές άλετρα, που τον Οχτώβρην ως τα Μαρτάπριλλα, που το λάϊν πον να βκάλης εν να πελλάνης.
Αίνιγμα για την ελιά
1. Από κλαδάκι κρέμεται
στην αγορά πουλιέται
το εξωτερικό της τρώγεται
το κόκαλο πετιέται
τι είναι ; ( η ελιά)
Λέει η ελιά στον αφέντη της:
"Φρόντισε με να σε θρέψω.
Πότισε με να σε πλουτίσω"
( παροιμία από τη Μεσόγειο )
3/2/2010
Συνέχεια της συζήτησης
Δώσαμε σε κάθε μέλος της ομάδας από μια κόλλα χαρτί και ζητήσαμε να μας γράψουν την πρώτη λέξη που τους έρχεται στο μυαλό όταν ακούν τη λέξη «ΕΛΙΑ»
Πήραμε αρκετές ενδιαφέρουσες απαντήσεις και μια μία την σχολιάσαμε. Μερικές ενδεικτικές λέξεις με το σχολιασμό τους είναι οι ακόλουθες:
ΛΑΔΙ απαραίτητο στοιχείο για τη ζωή
ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ η καλύτερη
ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ «για τις ανάγκες της ζωής»
ΦΥΣΗ κομμάτι της και το δέντρο αυτό
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ από φωτιές ή για να γίνουν οικόπεδα
ΠΟΥΛΙΑ τρέφονται από τον καρπό της, φτιάχνουν φωλιές
ΠΟΙΗΜΑΤΑ-ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ << Αμα 'χω 'γω στο σπίτι μου κρασί, ψωμί και λάδι ρήγας με τη γυναίκα μου κοιμάμαι κάθε βράδυ (Κρητική μαντινάδα ΧΡΗΣΙΜΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ κρέμες, σαμπουάν, αφρόλουτρα, καλλυντικά ΙΕΡΟ ΔΕΝΤΡΟ στις ρίζες του δάκρυσε ο Χριστός ΑΘΗΝΑ- ΑΘΗΝΑ δώρο Αθηνάς στους αθηναίους ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ στεφάνωναν αθλητές <<κότινος>>
ΝΩΕ φύλλο ελιάς μετά τον κατακλυσμό
10/2/2010
Χωρισμός ομάδων: ποιοι θα ψάξουν και που για να το βρουν και να συγκεντρώσουν τα απαραίτητα στοιχεία:
INTERNETΔημουλά, Δημουλιά, Αλεξίου, Γιάνναρου, Καραμήτρου
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΕΣ: Στεφανή, Γιαννακάρα, Καραθάνου, Κατσιάνη, Κοντοτάσιου, Καλλάρα , Γκέργκι.
ΒΙΒΛΙΑ-ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ: . Ζιώγα, Ζαρκάδα, Βάσσου, Ιωάννου
ΜΕΛΕΤΕΣ Ευαγγέλου, Ιωαννίδου, Βασιλούλης, Κρικελλοπούλου , Καλτσή
ΔΗΜΟ-ΝΟΜΑΡΧΙΑ: Κανάκης , Καρλιάμπας , Κουτσιαρίδα
11,12,13 /2 / 2010
Επίσκεψη στο ΚΠΕ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ.
Οι μαθητές ενθουσιάστηκαν με τη φιλοξενία των μελών του ΚΠΕ και με το πόσα πολλά στοιχεία μπόρεσαν να αποκομίσουν για θέμα τους. Συμμετείχαν ενεργά στα παιχνίδια γνωριμίας που τους εφάρμοσαν στο ΚΠΕ και στα βιωματικά εργαστήρια τόσο στην πόλη της Καλαμάτας, ψάχνοντας τα αποτυπώματα της ελιάς στα καταστήματα και στους δρόμους της περιοχής όσο και στο ελαιοτριβείο και το εργοστάσιο που επισκέφθηκαν. Τους δόθηκε η δυνατότητα να παρουσιάσουν το τι στοιχεία έχουν συγκεντρώσει μέχρι στιγμής για το πρόγραμμα τους και να συλλέξουν και άλλες πληροφορίες από τα άλλα σχολεία που είχαν παρόμοια προγράμματα.
Χωρίστηκαν σε ομάδες με κάποια επωνυμία η καθεμία . Οι επωνυμίες τους ήταν:
Α) κότινος, Β) κουκούτσι, Γ) θρούμπα, Δ) αγουρόλαδο
Οι μέρες πέρασαν γρήγορα και μέσα σε ένα κλίμα απογοήτευσης που άφηναν την πόλη και τους ανθρώπους που γνώρισαν σε αυτή, αλλά και ενθουσιασμού για τα πόσα σημαντικά είχαν μάθει και γνωρίσει πήραμε το δρόμο της επιστροφής.
18/2/2010
Εντυπώσεις
Διατύπωσαν τις εντυπώσεις τους που δεν ήταν άλλες από : ενθουσιασμό, χαρά , εκτίμηση, ενδιαφέρον, ικανοποίηση ( τους δόθηκε η δυνατότητα να παρουσιάσουν το τι στοιχεία έχουν συγκεντρώσει μέχρι στιγμής για το πρόγραμμα τους).
Έγραψαν κειμενάκια για να στείλουμε email με τις φωτογραφίες που είχαν τραβήξει, στις κυρίες του ΚΠΕ με την επωνυμία της κάθε ομάδας:
Α) Κότινος: Κερδίσαμε γνώσεις πάνω στην ελιά και το ελαιόλαδο, άψογες στιγμές με τους ανθρώπους του ΚΠΕ και καλή ομαδική δουλειά.!!!!
Β)Κουκούτσι: Έχετε το γούρι σας έξω από την πόρτα σας !!! ( γλάστρες ελιάς στα πιο πολλά μαγαζιά).
Γ)Θρούμπα: Ο τρόπος που βοηθάτε τα άτομα να ενταχθούν στο σύνολο είναι υπέροχος. Ο τόπος σας είναι γεμάτος ευχάριστα άτομα με μια γλυκιά αγκαλιά και ένα πλατύ χαμόγελο, και πολύ ενάρετους κατοίκους.
Ευχάριστες στιγμές και …γεύσεις!!!! Ευχαριστούμε ΚΠΕΚ!!!!!!!
Δ) Αγουρόλαδο: Υπέροχοι άνθρωποι σε ένα υπέροχο τοπίο με το πολυτιμότερο αγαθό να τους προσφέρετε πλουσιοπάροχα από τη μητέρα γη.
Ζεστό περιβάλλον και ζεστές ψυχές γεμάτες εγκαρδιότητα και αγάπη.
Η ώρα τελείωσε χωρίς να το καταλάβουμε και περιμένουμε την επόμενη συνάντηση μας για να συνεχίσουμε τα σχόλια και την εργασία μας.
3-3-2010
Σκεφτήκαμε να φτιάξουμε μία μακέτα και να έχουμε αποκομίσει σε αυτήν τις εντυπώσεις μας από το πρόγραμμα. Να έχει μέσα κάποιες φωτογραφίες τους και ενδεχομένως και κάποιες ζωγραφιές που θα ετοιμάσουν αφού τις σκεφτούν.
Υποσχέθηκαν πως θα το συζητήσουν και θα το οργανώσουν.
16-3-2010
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΘΗΚΑΝ
Εισαγωγή
Εδώ και χιλιάδες χρόνια η ελιά και ο καρπός της «ζει» στην περιοχή της Μεσογείου.
Το πολύτιμο αυτό δώρο της φύσης είναι μια ζωντανή κληρονομιά, που συνδέεται με πολλούς τομείς της ζωής μας.
Το ελαιόλαδο τρέφει, συντηρεί, προστατεύει, τονώνει, θεραπεύει, εμπνέει.
Αξίζει λοιπόν να το γνωρίσουμε και να μάθουμε την ανεκτίμητη αξία του για τη διατροφή, την υγεία, τον πολιτισμό μας.
Κύκλος ζωής
Η ελιά σε μικρή ηλικία έως 7 ετών δεν παράγει καρπούς, αλλά χρειάζεται την προσοχή των καλλιεργητών, γιατί σε αυτή την ηλικία γίνεται το κέντρισμα.
Σε ηλικία 7 έως 15 ετών, αρχίζει να παράγει καρπούς.
Σε ηλικία 30-70 ετών, βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη.
Στην «τρίτη ηλικία» η ελιά φτάνει από 150- 1000 χρόνια ζωής!!!
Υπάρχουν ελαιόδεντρα που κάνουν καρπούς για λάδι και ελαιόδεντρα που ο καρπός τους είναι για φαγητό
Γνωστές είναι οι ελιές Καλαμών (Καλαμάτας), Ιτέας, Λιβαδειάς.
Καλλιέργεια
Άνοιξη
Την άνοιξη η φύση ξυπνά από το λήθαργο του χειμώνα και η γη είναι έτοιμη να οργωθεί και να απορροφήσει τα αποθέματα νερού και το λίπασμα. Η ελιά την εποχή αυτή χρειάζεται λίπανση και κλάδεμα.
Καλοκαίρι
Το ξηρό και ζεστό κλίμα του μεσογειακού καλοκαιριού, η ελιά έχει ανάγκη από πότισμα και προσοχή, καθώς την εποχή αυτή δέχεται επιθέσεις από το δάκο.
Φθινόπωρο
Το φθινόπωρο ο καρπός της ελιάς είναι έτοιμος να απορροφήσει όλα τα θρεπτικά συστατικά από το έδαφος, γι’ αυτό και το φθινόπωρο γίνεται η κατάλληλη προετοιμασία του εδάφους.
Συγκομιδή-Παραγωγή
Θεόφιλου Χατζημιχαήλ: Το μάζεμα της Ελιάς
Οι καρποί της ελιάς μαζεύονται συνήθως το Νοέμβρη από τους ελαιώνες, στα «λιοστάσια». Είναι μια πολύ κουραστική και απαιτητική και χρονοβόρα δραστηριότητα, όπου χρειάζεται να συνεργαστούν πολλοί άνθρωποι για να βγει σε πέρας.
Τα κλαδιά της χτενίζονται με μια τσουγκράνα, για να πέσει ο καρπός. Ένας άλλος τρόπος για να ρίξουμε τον καρπό είναι το ράβδισμα με μεγάλα ξύλινα ραβδιά.
Φυσικά υπάρχουν και σύγχρονοι μηχανικοί τρόποι, όπως πριόνια και ειδικές μηχανές που αποσπούν τον καρπό από τα κομμένα κλαριά.
Κάτω από τα δέντρα στρώνονται τεράστια πανιά, τα «λιόπανα», για να συγκεντρώνεται εκεί ο πολύτιμος καρπός.
Κατόπιν συσκευάζονται σε σακιά και οδηγούνται στο ελαιοτριβείο, όπου λιώνονται και έτσι παίρνουμε το λάδι.
Τα ελαιοτριβεία σήμερα, είναι εφοδιασμένα με υπερσύγχρονα μηχανήματα και έτσι η παραγωγική διαδικασία είναι αρκετά εύκολη.
Στα παλιά, όμως χρόνια, τα ελαιοτριβεία είχαν δύο μόνο μυλόπετρες, δηλ. δυο μεγάλες κυκλικές πέτρες, οι οποίες ήταν τοποθετημένες η μια πάνω στην άλλη.
Ανάμεσά τους έμπαιναν οι ελιές και με την περιστροφή της μιας μυλόπετρας γινόταν το λιώσιμο της ελιάς.
Παράγωγα και χρήσεις
Όλοι γνωρίζουμε ότι από τον καρπό της ελιάς παίρνουμε το ελαιόλαδο. Αυτό είναι και το πιο γνωστό προϊόν της ελιάς, αφού αποτελεί απαραίτητο συστατικό της καθημερινής μας διατροφής.
Όμως υπάρχουν και άλλα προϊόντα της ελιάς που δεν είναι και τόσο γνωστά.
Το ξέρατε ότι το πράσινο σαπούνι παράγεται από το κουκούτσι της ελιάς;
Παλιότερα το ελαιόλαδο είχε σπουδαία σημασία στην καθημερινή ζωή. Χρησιμοποιείτο για τη συντήρηση των τροφών, σαν φάρμακο και σαν λιπαντικό στις μηχανές. Ακόμα σαν καύσιμο στις λάμπες λαδιού ή και σαν λούστρο για τα πασχαλινά αυγά.
Ιστορία
Αλήθεια, που συναντάμε την ελιά και το ελαιόλαδο;
Στο χθες ή στο σήμερα; Στους ελαιώνες της Μεσογείου και τα παραδοσιακά ελαιοτριβεία ή στο τραπέζι μας; Στο καντήλι που φωτίζει τις εικόνες μας; Στα αρχαία μνημεία τέχνης όπου διηγούνται συναρπαστικούς μύθους και γενναία κατορθώματα;
Ξετυλίγοντας το νήμα της ιστορίας της ελιάς και του ελαιόλαδου, έχουμε την ευκαιρία να κάνουμε ένα μαγευτικό ταξίδι γνώσης στο χώρο, το χρόνο και τις αισθήσεις.
Η ελιά είναι ένα δέντρο που συνδέεται με την ιστορία μας. Από τα αρχαία χρόνια είναι γνωστός ο ρόλος της στην εξέλιξη της οικονομίας και του πολιτισμού μας. Υπήρξε ιερό δέντρο και λατρευτικό σύμβολο των αρχαίων Ελλήνων και του Χριστιανισμού.
Στη Προϊστορική εποχή
Η φυσιογνωμία ενός λαού θεμελιώνεται καθοριστικά εκτός των άλλων και μέσα από τη σχέση του με τον περιβάλλοντα χώρο. Κι αν θα έπρεπε να δώσουμε το στίγμα της ελληνικής φύσης κατονομάζοντας κάποια καρποφόρα δέντρα που επέδρασαν στις κοινωνικοοικονομικές πραγματικότητες την πρώτη θέση αναμφίβολα διεκδικεί η ελιά.
Δέντρο του μεσογειακού χώρου η ελιά, επηρέασε καταλυτικά την εξέλιξη του πολιτισμού σ’ ένα χώρο όπου αναπτύχθηκαν μερικοί από τους πιο πρώιμους πολιτισμούς.
Η σύνδεση της με τη διατροφή και τη λατρεία αποτελεί σημαντικό φαινόμενο που εισχωρεί στη μυθολογία των μεσογειακών λαών και διαμορφώνει λατρευτικές πρακτικές, δοξασίες, έθιμα και συνήθειες αρκετές από τις οποίες διατηρούνται ακόμα και σήμερα.
Η καλλιέργεια της ελιάς πιστεύεται, ότι αποτελεί ένα ξεχωριστό στοιχείο πολιτισμού που οδηγεί στις πιο σύνθετες κοινωνικές δομές. Αποτελεί πολιτισμικό ορόσημο στην εξέλιξη του μεσογειακού πολιτισμού.
Τα πρώτα στάδια εκμετάλλευσης της ελιάς από τους κατοίκους του προϊστορικού Αιγαίου παραμένουν ακόμη σκοτεινά. Πιστεύεται, ωστόσο, ότι από τη Νεολιθική τουλάχιστον εποχή, μαζί με τους βρώσιμους καρπούς διαφόρων δέντρων, θα γινόταν ευκαιριακά και συλλογή των καρπών της αγριελιάς (Olea europaea oleaster) για τη συμπλήρωση και τον εμπλουτισμό του διαιτολογίου.
Στη Μινωική Εποχή
O Μίνωας, σύμφωνα με τις αρχαιολογικές πηγές, αλλά και οι διάδοχοί του ήταν οι πρώτοι προστάτες του ιερού δέντρου της ελιάς, το οποίο και εικάζεται ότι έπαιξε καθοριστικό οικονομικό ρόλο κατά την ακμή της μινωικής κυριαρχίας. Σχετικά με αυτό ο Πωλ Φωρ, Γάλλος μελετητής του Μινωικού πολιτισμού, γράφει πως «η ελιά εξασφάλιζε την οικονομική κυριαρχία της Κρήτης στον αιγαιοπελαγίτικο κόσμο». Η συστηματική καλλιέργεια της ελιάς συνέβαλε στην αλματώδη ανάπτυξη του μινωικού πολιτισμού. Ολόκληρη δε κοινωνικοοικονομική, λατρευτική, εθιμική αλλά και καλλιτεχνική πραγματικότητα δημιουργήθηκε γύρω από το ιερό δέντρο. Η Κρήτη έως και σήμερα συγκεντρώνει το ενδιαφέρον όλων εκείνων που ασχολούνται με την καταγωγή και την εξέλιξη της ελιάς μέσα στον ελλαδικό και μεσογειακό χώρο. Άλλωστε, η πληθώρα των γραπτών μαρτυριών, από τη Μινωική ήδη περίοδο, και των αρχαιολογικών ευρημάτων, που βρέθηκαν στο νησί και τα οποία σχετίζονται με τον υλικοτεχνικό εξοπλισμό και τη διαδικασία εξαγωγής και αποθήκευσης του λαδιού, των σκευών καθημερινής χρήσης όπου φυλάσσονταν οι καρποί, των εικαστικών απεικονίσεων των ελαιόδεντρων κ.λπ., είναι τόσο μεγάλη, ώστε δικαίως συντηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον των ειδικών επιστημών
Μινωική τέχνη και ελιά
Η φύση στη μινωική τέχνη εγκωμιάζεται, εξυμνείται. Η απεικόνιση του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου, περιβεβλημένη από την απαιτούμενο θρησκευτικό συμβολισμό έχει μεταφερθεί στους εσωτερικούς χώρους των ανακτόρων. Από τις διάφορες καθημερινές δραστηριότητες (κυνήγι, εμπορικές συναλλαγές, αθλήματα, κοινωνικές συνάξεις) ή λατρευτικές τελετές (προσφορές σε ιερά δάση και ιερά κορυφών) δεν απουσιάζει και η ελιά.
Η εμμονή στην τόσο συχνή και πιστή συχνά αναπαράσταση φύλλων, κλαδιών και δέντρων ελιάς μπορεί να στηριχθεί σε δυο υποθέσεις: ή ότι οι καλλιτέχνες θέλησαν να αποδώσουν πιστά τη χλωρίδα του κρητικού τοπίου, η οποία εκείνη την εποχή φαίνεται πως κατακλυζόταν από ελαιόδεντρα, ή ότι αυτό καθαυτό το ελαιόδεντρο λόγω της ανθεκτικότητας και μακροβιότητας αλλά και της ωφελιμότητάς του αντιμετωπίστηκε ως «μέγιστο αγαθό», με αποτέλεσμα να γίνει αντικείμενο συμβολισμού, γεγονός που με τη σειρά του είχε ως συνέπεια τη λατρευτική του ένταξη σε θρησκευτικά τελετουργικά.
Ήδη στην τρίτη π.Χ. χιλιετία φαίνεται πως οι άνθρωποι κατασκεύαζαν χρυσά περίαπτα σε σχήμα φύλλων ελιάς, τα οποία βρέθηκαν σε τάφους στο Μόχλο Σητείας. Εντυπωσιακό είναι ακόμη το κλαδί της ελιάς που βλέπουμε στην κόμη της κροκοσυλλέκτριας στην τοιχογραφία που βρέθηκε στο Ακρωτήρι της Θήρας. Πιστεύεται ότι ο ρόλος του κλάδου στην τοιχογραφία είναι τελετουργικός.
Σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο τα σημαντικά δέντρα «απομονώθηκαν» και αντιμετωπίστηκαν ως ξεχωριστά αντικείμενα λατρείας (δεντρολατρεία). Γι αυτό είναι πολύ συχνή η απεικόνιση ιερών αλσών ή δασών από ελιές, πλατάνια και δρυς. Ένα τέτοιο έξοχο πρώιμο Νεοανακτορικό δείγμα είναι η απεικόνιση ενός ελαιώνα στη μικρογραφική τοιχογραφία του «Ιερού Άλσους», το οποίο ανακαλύφθηκε στην Κνωσό. Στη σύνθεση αυτή γύρω από χοντρούς κορμούς βρίσκεται συγκεντρωμένο πλήθος ανθρώπων με τα χέρια στραμμένα στον ουρανό. Η όλη παράσταση μας κάνει να συμπεράνουμε πως πρόκειται για κάποια εορταστική τελετή σε ανακτορικό ιερό άλσος.
Σε άλλη τοιχογραφία, ανάγλυφη, θραύσματα της οποίας διασώζονται ως σήμερα στη βόρεια είσοδο του ανακτόρου της Κνωσού, απεικονίζονται κλαδιά ελιάς.
Και στις δυο τοιχογραφίες, δείγματα υψηλής τέχνης, εντυπωσιάζει η ακριβής απόδοση των στενόμακρων λογχοειδών φύλλων και του χρωματικού παιχνιδίσματος των ελαιόδεντρων κάτω από το φως.
Παράλληλα, βεβαιώνεται η άποψη ότι οι Μινωίτες γνώριζαν πολύ καλά την εξημερωμένη πλέον ελιά, ήδη από τη Νεοανακτορική περίοδο, αφού τα φύλλα της άγριας ελιάς είναι ασυγκρίτως μικρότερα και έχουν μικρά αγκάθια.
Ελαιόδεντρο αποτυπώνεται στη θαυμάσια σαρκοφάγο της Αγίας Τριάδας και βρίσκεται μέσα στον ιερό περίβολο.
Ελαιόδεντρα μπορούμε να δούμε και σε πλήθος μυκηναϊκών παραστάσεων. Ελαιόδεντρα κοσμούν τα χρυσά κύπελλα που βρέθηκαν στο μυκηναϊκό τάφο του Βάφειου Λακωνίας.
Στα ομηρικά χρόνια
Στα ομηρικά χρόνια η ελιά φαίνεται να είχε το δικό της ξεχωριστό ρόλο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Στους κήπους του Αλκίνοου, του βασιλιά των Φαιάκων, υπήρχαν ελιές μαζί με άλλα δέντρα με βρώσιμους καρπούς. Ο ποιητής κάνει σαφή διαχωρισμό μεταξύ της άγριας ελιάς που ονομάζει «φυλίη» και της ήμερης «ελαίη». Παρουσιάζει μάλιστα τον Οδυσσέα ναυαγό να σέρνεται γυμνός σαν σκουλήκι στη γη των Φαιάκων μέχρι που βρήκε καταφύγιο σ’ ένα δάσος όπου φύονταν μαζί άγριες και ήμερες ελιές. Ακόμη και η θεά Αθηνά εμφανίζεται να παρηγορεί τον Οδυσσέα κάτω από το ιερό της δέντρο.
Στην Οδύσσεια επίσης αναφέρεται ότι στο σπίτι του Οδυσσέα, ανάμεσα στις μεγάλες ποσότητες χρυσού και ορείχαλκου, ήταν αποθηκευμένο άφθονο μυρωμένο ελαιόλαδο.
Φυσικά η κύρια χρήση του ελαιόλαδου, στον Όμηρο, ήταν κυρίως καλλωπιστική και τελετουργική.
Η Αφροδίτη αλείφει καθημερινά με ελαιόλαδο αρωματισμένο με ρόδα το νεκρό Έκτορα, που το σώμα του είχε κακοποιηθεί όταν ο Αχιλλέας το έσερνε πίσω από το άρμα του, ενώ εκλεκτής ποιότητας ελαιόλαδο μαζί με μέλι και κρασί προσφέρονται ως χοές στους νεκρούς.
Ο ίδιος ο Δίας όταν είδε πως δεν κατάφερε να σώσει από το θάνατο τον αγαπημένο του γιο, Σαρπηδόνα, (η μυθολογία τον αναφέρει ως αδερφό του Μίνωα και του Ραδάμανθυ), διέταξε τον Απόλλωνα να πάρει από τη φωτιά της μάχης το άψυχο σώμα του και να το φροντίσει:
«…πάρε μακριά και λούσε τον στου ποταμού το ρέμα
μετά και λάδι αθάνατο πιάσε λαδάλειψέ τον,
με ρούχα θεϊκά γύρου βάλε και τυλιξέ τον,
και τα γοργά τα δίδυμα τα αδέρφια συνοδεία,
στον Ύπνο και τον Θάνατο, δώσ’ τον για τη Λυκία…»
Στην Ιλιάδα ο Αχιλλέας περιποιείται το τρίχωμα και τη χαίτη των αλόγων με ελαιόλαδο. Αλλά και στην περιποίηση των γυναικείων μαλλιών, συνηθιζόταν η χρήση ελαιόλαδου. Στην Οδύσσεια αναφέρεται επίσης ότι οι γυναίκες άλειφαν με λάδι και τους χιτώνες τους, πράγμα που επιβεβαιώνει και ο Πλούταρχος (Βίος Αλεξάνδρου 36), ο οποίος υποστηρίζει ότι το ελαιόλαδο δίνει λάμψη στα λεύκα ρούχα.
Τέλος συνηθέστατη ήταν και η χρήση του ελαιόλαδου και στην καθαριότητα του σώματος, όπως αναφέρει ο Όμηρος στην Ιλιάδα: ο Οδυσσέας και ο Διομήδης πλένονται με ζεστό νερό και αμέσως μετά αλείφονται με ελαιόλαδο.
Οι αρχαίοι Έλληνες γνώστες της ελαιοκομικής τέχνης
Από τα κείμενα που άφησαν οι αρχαίοι συγγραφείς, Έλληνες και Ρωμαίοι, συμπεραίνουμε ότι η γνώση της ελαιοκομίας ήταν ευρύτατη κατά την αρχαιότητα, τόσο δε στην Ελλάδα όσο και στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το δέντρο της ελιάς γνώρισε εξαιρετική άνθιση.
Για την καλλιέργεια της ελαίας, ο Θεόφραστος γράφει πως η εξάπλωση του δέντρου γινόταν με πολλούς τρόπους, αλλά όχι με μπήξιμο ενός κλαδιού στη γη, όπως γίνεται με τη συκιά και τη ροδιά. Αντίθετα, χώνοντας τα κουκούτσια της ελιάς στη γη θα φυτρώσουν απλώς αγριελιές. Όταν μάλιστα επισκέφτηκε τον Τάραντα της Ιταλίας, βλέποντας τους εκεί ελαιώνες, έγραψε ότι ο αέρας της θάλασσας και η ομίχλη καταστρέφουν την ανθοφορία. Έτσι υπάρχουν θαυμάσια δέντρα που δεν δίνουν καθόλου καρπό. Ο Θεόφραστος, έχοντας άποψη για το κλάδεμα της ελιάς, έγραψε ότι τα δέντρα πρέπει να διατηρούνται κοντά και μάλιστα όσο λιγότερα κλαδιά έχουν, τόσο καλύτερα θα αναπτυχθούν και θα δώσουν περισσότερο καρπό. Συμπληρώνει δε ότι η αγριελιά δεν γίνεται ποτέ ήμερη. Ωστόσο, λέει, μερικοί ισχυρίζονται πως αν μεταφυτευτεί, αφού της κόψουν το φύλλωμα, τότε ξαναφυτρώνει και δίνει ελιές.
Ο Σόλων, στους σχετικούς με την ελιά νόμους του, καθόριζε την απόσταση φύτευσης σε τουλάχιστον εννέα πόδια η μια από την άλλη.
Εξάλλου, συχνή κατά την αρχαιότητα, ήταν η φύτευση συκιάς πλάι σε ελαιόδεντρο, επικρατούσε δε η αντίληψη ότι αν φυτευθεί κλαδί ελιάς μέσα στον κορμό μιας συκιάς, θα αναπτυχθεί. Κατά τον Πλίνιο, στο μέσο της αγοράς στην αρχαία Ρώμη μια ελιά και μια συκιά αναπτύχθηκαν.
Ο Βιργίλιος ισχυρίζεται ότι η ελιά είναι η λιγότερο δαπανηρή καλλιέργεια και «μόλις το δέντρο ενωθεί με τη γη αντέχει όλες τις κακουχίες».
Το μάζεμα της ελιάς κατά την αρχαιότητα γινόταν κυρίως με τον ραβδισμό, παρότι οι αρχαίοι συγγραφείς καταδίκαζαν τη μέθοδο αυτή. Ο Πλίνιος επανειλημμένα συνιστά: «μην κουνάτε και μη ραβδίζετε τα δέντρα σας. Το μάζεμα με το χέρι εξασφαλίζει κάθε χρόνο μεγάλη καρποφορία. Οι ελαιοκομικές γνώσεις των αρχαίων, εξαιρετικά προωθημένες για την εποχή τους, συχνά συνεπικουρούνταν και από την αστρονομία, η οποία και προέβλεπε για την καλή ή φτωχή σοδειά. Ο Θαλής ο Μιλήσιος, για παράδειγμα, είχε προβλέψει, από τις αστρονομικές παρατηρήσεις του, μια εξαιρετική σοδειά για το 596 π. Χ. Εγκατέστησε τότε στη Χίο και στη Μήλο πολλά νέα πιεστήρια, κάνοντας έτσι μέσα σ’ ένα χρόνο πλούσιους τους κατοίκους του νησιού. Αλλά και ο Δημόκριτος είχε ασχοληθεί με τη σχέση της καλής σοδειάς και της θέσης των άστρων.
Τέλος, σχετικά με τις ασθένειες που πλήττουν το δέντρο της ελιάς, ο Φλωρεντίνος, αναφερόμενος σ’ αυτές και τη θεραπεία τους, έγραφε: «… πρέπει λοιπόν, αν βρούμε, ότι οι ρίζες του δέντρου ξεραίνονται και είναι άρρωστες, να ξέρουμε ότι αιτία είναι τα σκουλήκια, τα οποία βρίσκονται βαθιά στις ρίζες. Μπορούμε να τα εξαφανίσουμε με πολλούς τρόπους αλλά ο καλύτερος είναι να φυτέψουμε κοντά στις ρίζες της ελιάς σκυλοκρόμμυδες».
Διαδικασία συλλογής ελαιοκάρπου
Σχετικά με τον τρόπο συλλογής του ελαιοκάρπου από τις ιερές ελιές της Αττικής, ο Αριστοτέλης μας αναφέρει δυο διαδικασίες. Σύμφωνα με την παλιά, που η έρευνα απέδειξε ότι ίσχυε μέχρι το 390 π.Χ. περίπου, η πόλη εκχωρούσε το δικαίωμα συλλογής του καρπού από τις μορίες σε ιδιώτες, οι οποίοι αναλάμβαναν να καλλιεργήσουν τα ιερά δέντρα, να συλλέξουν τον καρπό, να προχωρήσουν στην έκθλιψη και την παραγωγή του ελαιολάδου αποδίδοντας στο δημόσιο την ποσότητα που είχε εκ των προτέρων συμφωνηθεί.
Μετά τον 4ο αιώνα, η πόλη αποφάσισε να αλλάξει τον τρόπο συλλογής του ελαιοκάρπου για λόγους που μόνο να υποπτευθούμε μπορούμε. Η νέα διαδικασία καινοτομούσε σε δυο κυρίως σημεία. Το πρώτο ήταν ότι η πόλη δεν ανέθετε πλέον τη συλλογή σε ιδιώτες αλλά σε έναν πολύ σημαντικό δημόσιο άρχοντα που ονομαζόταν «επώνυμος», γιατί αυτός έδινε το όνομά του στο έτος κατά το οποίο βρισκόταν στην εξουσία. Η δεύτερη και σημαντικότερη αλλαγή συνέκειτο στο γεγονός ότι το λάδι δε μαζευόταν πια μόνο από τα ιερά δέντρα, αλλά οι ιδιοκτήτες ή χρήστες των κτημάτων, μέσα στα οποία βρίσκονταν μορίες, είχαν την υποχρέωση να δίνουν στον άρχοντα μια συγκεκριμένη ποσότητα λαδιού ανεξαρτήτως προελεύσεως. Η συλλογή του ελαιοκάρπου ήταν πλέον μια κατά κάποιον τρόπο φορολογία εκείνων που είχαν στα κτήματά τους ιερές ελιές. Το λάδι αυτό χρησίμευε για τα έπαθλα που δίνονταν στους παναθηναϊκούς αγώνες. Αν ο «επώνυμος» άρχοντας μετά το τέλος της θητείας του δεν παρέδιδε στους ταμίες της πόλης την προβλεπόμενη ποσότητα δεν του επιτρεπόταν να γίνει αρεοπαγίτης, αφού δεν είχε εκτελέσει όπως έπρεπε το καθήκον του.
Η αυστηρή αυτή πολιτική της Αθηναϊκής πολιτείας, η οποία αντικατοπτρίζει το σεβασμό και την τιμή που απέδιδαν στο ιερό δέντρο της ελιάς οι αρχαίοι Αθηναίοι, αλλά και την άμεση παρέμβαση του κράτους στη γεωργική οικονομία, συντέλεσε στην ανάδειξη του Αθηναϊκού κράτους σε ένα από τα μεγαλύτερα και σπουδαιότερα κέντρα ελαιοπαραγωγής σε ολόκληρη τη Μεσόγειο.
Ποικιλίες ελαιόδεντρων
Κατά τον Ιπποκράτη, το Θεόφραστο, τον Αριστοτέλη, τον Έρμιππο, τον Αριστοφάνη, τον Παυσανία, τον Πλίνιο και τον Όμηρο αναφέρονται συνολικά 16 διαφορετικές ποικιλίες σε όλη την Ελλάδα, που ανάλογα τον προορισμό τους, το σχήμα του καρπού τους αλλά και τον τρόπο παρασκευής τους κατατάσσονται ως εξής:
1. Καλλιστέφανος: Αναφέρεται από τον Αριστοτέλη και πρόκειται για την αγριελιά που φυόταν στην Ολυμπία και από την οποία φτιάχνονταν τα στεφάνια των Ολυμπιονικών.
2. Φαυλία ή Φαύλιος: Αναφέρεται από το Θεόφραστο ως ποικιλία χωρίς μεγάλο ενδιαφέρον, με λευκό και μικρού μεγέθους καρπό.
3. Εχίνος: Τα φύλλα της ποικιλίας αυτής έφεραν στην απόληξή τους μια μεγάλη αγκάθα.
4. Στεμφυλίτης: Αυτή έφερε καρπούς μελανούς, κατάλληλους να γίνουν με σύνθλιψη θλαστοί και να παρασκευαστούν με αλάτι. Από τον Ιπποκράτη οι ελιές αυτές καλούνται «τρύγες στεμφυλίτιδες». Οι ελιές που είχαν προσβληθεί από το δάκο ή από σκώληκες ονομάζονταν «πιτυρίδες».Σύμφωνα με άλλους συγγραφείς «πιτυρίς ή επίτυρις» ήταν είδος αλατισμένων ελιών.
5. Μορία: Αναφέρεται από τον Αριστοφάνη και πρόκειται για την ήμερη ελιά, δηλαδή την ιερή ελιά της θεάς Αθηνάς, που βρισκόταν στο σηκό του Ερεχθείου, και από την οποία εξαπλώθηκε η καλλιέργεια του ιερού δέντρου σ’ ολόκληρη την Αττική.
6. Δρυπεπής ή Ρυσσή: Είδος ελιάς που έφερε μεγάλο καρπό, σαν βελανίδι, ωρίμαζε δε μόνος του πάνω στο δέντρο και τελικά έπεφτε αφού συρρικνωνόταν. Οι ελιές αυτές παρασκευάζονταν με άφθονο αλάτι και πιθανώς έμοιαζαν με τις κρητικές αλατσολιές.
7. Ραφανίς: Είδος ελιάς που ο καρπός της έμοιαζε με ραφανίδα, δηλαδή με ραπάνι.
8. Νίτρις: Είδος ελιάς, της οποίας οι καρποί παρασκευάζονταν επίσης με αλάτι.
9. Κολυμβάς ή Νηκτρίς ή Βομβία: Οι καρποί της διατηρούνταν ολόκληροι μέσα σε άρμη και λάδι. Πρόκειται για τις ελιές που σήμερα ονομάζονται κολυμβάδες ή κολυμπιστές.
10. Αλμάς ή Υποπάρθενος: Ο καρπός της διατηρούνταν επίσης μέσα σε άρμη.
11. Ορχάς ή Ορχέμων: Είδος ελιάς που ο καρπός της είχε σχήμα όρχη.
12. Γεργέριμος ή Ισχάς: Είδος ελιάς που ο καρπός της έπεφτε από το δέντρο μετά από πλήρη ωρίμανση.
13. Γογγυλίς: Ποικιλία που οι καρποί της έμοιαζαν με τους χουρμάδες.
14. Τράμπελος: Άγνωστη μέχρι σήμερα ποικιλία ελιάς.
15. Ισχυάς: Ποικιλία της οποίας ο καρπός είχε σχήμα νεφρού.
16. Λευκόκαρπος: Πρόκειται μάλλον για την ίδια ποικιλία με την Φαυλία.
Ελιά Κύκλος Ζωής
Η ελιά έως 7 ετών δεν παράγει καρπούς,
χρειάζεται την προσοχή των καλλιεργητών,
γιατί σε αυτή την ηλικία γίνεται το κέντρισμα.
Σε ηλικία 7 έως 15 ετών, αρχίζει να παράγει καρπούς.
Σε ηλικία 30-70 ετών, βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη.
Στην «τρίτη ηλικία» η ελιά φτάνει από 150- 1000 χρόνια ζωής!
Η ελιά ευδοκιμεί σχεδόν αποκλειστικά στην λεκάνη της Μεσογείου και ο τρόπος καλλιέργειας της αποτελεί βασικό παράγοντα διατήρησης του οικοσυστήματος.
Ζει και προσφέρει καρπούς για αιώνες, καλλιεργείται σε κάθε έδαφος, αγαπά το μεσογειακό κλίμα, ζητά ελάχιστη περιποίηση και αξιοποιείται πλήρως ως καρπός, φύλλωμα και ξύλο.
Η ελιά συμβάλλει στην αποτροπή της διάβρωσης σε περιοχές με οξυμένο το φαινόμενο της ερημοποίησης κι αποτελεί πρωταρχικό παράγοντα ανάπτυξης περιοχών με σοβαρά προβλήματα απασχόλησης και συνοχής.
Σήμερα υπάρχουν στην Ελλάδα 150.000.000 περίπου ελαιόδεντρα,
λειτουργούν 2.800 ελαιοτριβεία και 500.000 οικογένειες ζουν από
την καλλιέργεια της ελιάς.
Ελαιόλαδο
Από τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους το ελαιόλαδο χρησιμοποιήθηκε για την κάλυψη διαφόρων αναγκών.
Σε οροπέδιο των Μεθάνων βρέθηκε από τον Δέφνερ το αρχαιότερο ελαιοτριβείο (όπως υπολογίζεται της 4ης π.Χ. χιλιετίας)- πράγμα που μαρτυρεί ότι η χρήση του λαδιού ήταν γνωστή από την εποχή εκείνη.
Κατά τους ομηρικούς χρόνους, το λάδι χρησιμοποιείται κυρίως για την επάλειψη του σώματος και όχι για τροφή ή φωτισμό.
Από πινακίδες της Γραμμικής Β, που βρέθηκαν στην Πύλο και όπου διαβάζουμε τη λέξη po-qa (φοβρή / φοβράς), συμπεραίνουμε ότι την περίοδο εκείνη ο καρπός της ελιάς χρησιμοποιείται ως τροφή των κτηνών. Εξάλλου οι συνεχείς αναφορές σε αρωματικά ελαιόλαδα μας κάνει να συμπεράνουμε ότι τουλάχιστον στη συγκεκριμένη εποχή η χρήση του λαδιού εντοπίζεται κυρίως στις θρησκευτικές τελετές, στον καλλωπισμό του σώματος και στην παρασκευή θεραπευτικών αλοιφών.
Ως τροφή
Τη σημασία της ελιάς και των προϊόντων της στη διατροφή κατά την αρχαιότητα μαρτυρεί ο Σοφοκλής. Την αποκαλεί «παιδοτρόφον»: ...που πιο πολύ ευδοκιμεί σ’ αυτήν εδώ τη γη: η γαλανόφυλλη ελιά, που τρέφει παλικάρια.
Ένα δείγμα πλούτου από την κλασική αρχαιότητα μας μεταφέρει ο Αριστοφάνης στον «Πλούτο» του. Το κρασί και το λάδι συγκαταλέγονται στα προϊόντα που περιλαμβάνει ανάμεσα στα βασικά είδη: «Γεμάτο ειν’ άσπρο αλεύρι το κελάρι μαύρο κρασί και μυρωδάτο οι πλόσκες. Ασήμι και χρυσάφι ξεχειλίζουν όλα τα σκεύη του σπιτιού είναι θάμα. Γεμάτο λάδι είναι το κιούπι, μύρα τα μπουκαλάκια, κι η σοφίτα σύκα.»
Το έλαιον ήταν απαραίτητο ως φωτιστικό αλλά και ως βασικό διατροφικό αγαθό από την προϊστορική εποχή. Η χρήση του στη μαγειρική διευρύνεται στα κλασικά χρόνια. Επινοούνται περίπλοκοι τρόποι μαγειρικής και αναζητούνται πρωτότυπες ιδέες. Μερικές ενδιαφέρουσες συνταγές μαγειρικής ψαριών μας παραδίδει ο Αρχέστρατος το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται πολύ συχνά, συνήθως μαζί με τυρί ή ακόμη και χορταρικά. Ο σπάρος, για παράδειγμα, καταναλωνόταν με τυρί και λάδι. Ο γλαύκος έβραζε μέσα σε νερό, λάδι και χορταρικά και μετά τη βράση περιέχυναν λάδι στο ψάρι και το έβαζαν σε άλμη ζεστή, σύμφωνα με τη συνταγή που διέσωσε ο Ορειβάσιος.
Το ελαιόλαδο ήταν απαραίτητο στη μαγειρική των δημητριακών καρπών, των λαχανικών και των οσπρίων , όπως γίνεται ακόμη και σήμερα στην παραδοσιακή κουζίνα των Ελλήνων, ιδιαιτέρως στις περιοχές όπου ευδοκιμεί η ελιά. Ο Ορειβάσιος μας δίνει μια πιο συγκεκριμένη εικόνα, η οποία αφορά στη χρήση του ελαιόλαδου σε φαγητά με κύριο συστατικό τα όσπρια: «…Πρέπει λοιπόν όταν τα όσπρια βράσουν καλά, τότε να τα ανακατεύεις και πιάνοντας με τα χέρια τη χύτρα να την αναταράξεις για να μην παρακαούν. Και να χρησιμοποιείς λάδι για τα βραστά και για όλα τα άλλα που συνοδεύουν εκείνο».
Το ελαιόλαδο που προοριζόταν για μαγειρική χρήση ήταν πάντα πολύ καλής ποιότητας, ανάλογα με τις συνθήκες παραγωγής που επικρατούσαν σε κάθε τόπο. Οι αγρότες συνήθιζαν να το καταναλώνουν και ωμό (δεν είναι και τόσο ασυνήθιστο ακόμη και σήμερα το φαινόμενο) είτε βρέχοντας μ’ αυτό παξιμάδι είτε αρτύζοντας τα βρασμένα χόρτα και άλλα σαλατικά. Το λάδι δεν χρησιμοποιείται μόνο στη μαγειρική αλλά και στη ζαχαροπλαστική. Ο Αθήναιος κάνει λόγο για ένα αρχαίο κρητικό γλύκισμα που το έλεγαν γλυκίνα. Το παρασκεύαζαν «δια γλυκέος οίνου και ελαίου». Πολλά γλυκίσματα της αρχαίας αλλά και της σύγχρονης διατροφικής παράδοσης στηρίζονται στο ελαιόλαδο. Ο Αθήναιος, πάλι, μιλά για «σασαμοτυροπαγή πέμματα» (είδος τυρόπιτας με σησάμι) που βράζονταν σε λάδι και για «εγκρίδες» (είδος τηγανίτας) και τις εγκρίδες τις έβραζαν στο λάδι και τις περιέχυναν με μέλι.
Διατροφικός Θησαυρός της Υγείας
Από την αρχαιότητα είναι γνωστό ότι το ελαιόλαδο κατέχει εξέχουσα θέση στις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων. Ο Ιπποκράτης και άλλοι μεγάλοι γιατροί της εποχής εκείνης όπως ο Γαληνός και ο Διοσκουρίδης είχαν πιστέψει στις ευεργετικές επιδράσεις του ελαιολάδου στην Υγεία και συνιστούσαν την κατανάλωσή του για την θεραπεία αρκετών παθήσεων. Πολλούς αιώνες μετά, το ελαιόλαδο συνεχίζει να αποτελεί απαραίτητο συστατικό στη διατροφή μας καθώς αποδεικνύει συνεχώς ότι παρέχει υγεία και μακροβιότητα.
Οι ευεργετικές επιδράσεις των συστατικών του
Το ελαιόλαδο έχει αποδειχθεί ότι βοηθά:
• στην πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων καθώς η κατανάλωση του μειώνει την κακή χοληστερίνη ενώ διατηρεί σταθερά τα επίπεδα της καλής χοληστερίνης ή τα ανεβάζει
• στην επιβράδυνση του γήρατος χάρη στα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα και στην βιταμίνη Ε που περιέχει
• στην απορρόφηση των βιταμινών από τον οργανισμό χάρη στις πολυφαινόλες που περιέχει
• στην πρόληψη της σκλήρυνσης των αρτηριών και της αθηροσκλήρυνσης
• στη διευκόλυνση της λειτουργίας του συκωτιού και στην αποτροπή την δημιουργία πέτρας στη χολή
• στη διαιτητική αγωγή του διαβήτη
• στην ενίσχυση του οργανισμού έναντι του καρκίνου
• Υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι βοηθά στα πεπτικά έλκη. Η κατανάλωσή του ανακουφίζει από τους κοιλιακούς πόνους, ελαττώνει τη δυσπεψία και μειώνει τη συγκέντρωση γαστρικού υγρού, ενώ βοηθάει και στην καλή λειτουργία των εντέρων που ατονούν.
Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι το ελαιόλαδο είναι συνώνυμο της καλής υγείας.
Τα είδη ελαιόλαδου
• Eξτρα παρθένο ελαιόλαδο: η καλύτερη ποιότητα λαδιού. Ο βαθμός οξύτητας δεν πρέπει να ξεπερνά το 1%. Τα καλύτερης ποιότητας λάδια έχουν αρκετά χαμηλότερο βαθμό (0,4-0,5%). Το λάδι αυτό έχει εξαιρετικό άρωμα, γεύση και χρώμα.
• Παρθένο ελαιόλαδο: πολύ καλής ποιότητας λάδι, με ελαφρώς μεγαλύτερη οξύτητα που δεν πρέπει να ξεπερνά το 1,5%. Εχει άρωμα, γεύση και χρώμα αντίστοιχα με αυτά του έξτρα παρθένου ελαιόλαδου.
• Αγνό ελαιόλαδο: καλής ποιότητας λάδι με καλή γεύση και αρκετά μεγαλύτερη οξύτητα που δεν πρέπει να ξεπερνά το 3,3%.
Τα διάφορα είδη:
Εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο: Πρόκειται για το καλύτερο σε ποιότητα λάδι. Εχει εξαιρετικό χρώμα, άρωμα και γεύση, ενώ η οξύτητά του δεν ξεπερνά το 1%.
Παρθένο ελαιόλαδο: Διαφοροποιείται από το εξαιρετικά παρθένο, όχι μόνον ως προς τον βαθμό οξύτητας, η οποία ωστόσο, δεν ξεπερνά το 2%, αλλά και γευστικά.
Μειονεκτικό παρθένο ελαιόλαδο: Πρόκειται για λάδι μέτριας ποιότητας και γεύσης, με οξύτητα μεγαλύτερη του 2 %.
Μείγμα ελαιολάδου από εξευγενισμένα και παρθένα ελαιόλαδα: Εχει ευχάριστη γεύση και οσμή, ανοικτό κιτρινοπράσινο χρώμα και η οξύτητά του δεν ξεπερνά το 1%.
Ραφιναρισμένο ελαιόλαδο: Πρόκειται για ένα σχεδόν άγευστο λάδι με οξύτητα έως 0,3%.
Πυρηνέλαιο: Εχει απαλή, ήπια γεύση και προέρχεται από την ανάμειξη ραφιναρισμένου πυρηνέλαιου και παρθένου ελαιόλαδου.
Αγουρέλαιο: Το αγουρέλαιο είναι το πρώτο λάδι της ελιάς, που με κόπο και αγώνα συλλέγεται για να φτάσει σε εμάς, αφού παράγεται σε περιορισμένη ποσότητα. Στα μέσα με τέλη του Οκτώβρη, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες της περιοχής και της χρονιάς, οι πιο φρέσκιες και γερές ελιές, άγουρες και πράσινες, που δεν έχουν ζαρώσει, αλλά ούτε έχουν χτυπηθεί για να πέσουν από το δέντρο, συλλέγονται για να δώσουν τον χυμό τους, ο οποίος αμέσως αναλύεται για να επιβεβαιωθούν και τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όλα τα πρώτα λάδια είναι και αγουρέλαια. Το λάδι του πρώτου, άγουρου καρπού, της πρώτης σοδειάς είναι ξεχωριστό και μάλιστα, σύμφωνα με το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιολάδου, τα βασικά οργανοληπτικά κριτήρια αξιολόγησής του επικεντρώνονται σε τρία κύρια χαρακτηριστικά του: Στο φρουτώδες, το πικρό και το πικάντικο. Με λίγα λόγια πρόκειται για ένα λάδι με έντονη γεύση ελιάς και άρωμα, που το κάνουν μοναδικό και ξεχωριστό.
πηγή: http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=11899&subid=2&pubid=930617
ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΩΣ ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΟ
Ήδη από την εποχή του Iπποκράτη το ελαιόλαδο φημιζόταν για τις πολλές θεραπευτικές του ιδιότητες, ιδιαίτερα δε στις δερματικές παθήσεις. Στην αρχαιότητα, άλλωστε, που δεν γινόταν χρήση σαπουνιού για την προσωπική υγιεινή, οι άνθρωποι άλειφαν τα μαλλιά και το σώμα τους με λάδι ελιάς για να τα καθαρίσουν, να τα αρωματίσουν και να τα κάνουν πιο απαλά. Eπίσης, άλειφαν με αυτό κάποια από τα ρούχα τους για να τους χαρίσουν γυαλάδα.
Δραστικά συστατικά
Tο ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικές ουσίες, όπως η βιταμίνη E και οι πολυφαινόλες, αλλά και σε χλωροφύλλη (ειδικά το παρθένο ελαιόλαδο). Eπιπλέον, περιέχει και άλλα σημαντικά δραστικά συστατικά, όπως υψηλά ποσοστά βιταμίνης K, αλλά και ιχνοστοιχεία, όπως νάτριο και κάλιο, που είναι ευεργετικά για το δέρμα, και σίδηρο, που κάνει πολύ καλό στα μαλλιά.
Iδιότητες
H χλωροφύλλη που περιέχεται στο ελαιόλαδο, λόγω των αυξημένων αντιοξειδωτικών ουσιών που αυτό περιέχει, έχει μεγαλύτερη αντοχή και σταθερότητα στο φως συγκριτικά με άλλα είδη ελαίων. Aν, λοιπόν, αλείψετε με ελαιόλαδο το δέρμα και τα μαλλιά σας, θα τα ωφελήσετε, θα τα προστατέψετε κυρίως από ξηρότητα και θα βελτιώσετε την υφή τους. Χάρη στην αντιοξειδωτική δράση που έχουν οι πολυφαινόλες και η βιταμίνη E, προστατεύεται το δέρμα από πρόωρη γήρανση, αφού «καταπολεμώνται» οι καταστροφικές ελεύθερες ρίζες. Για να διατηρεί το ελαιόλαδο τη διατροφική του αξία, που είναι σημαντικότατη πρώτα από όλα για λόγους υγείας (π.χ. έχει αντιοξειδωτική δράση στα κύτταρα του οργανισμού, ενώ τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα που περιέχει σε μεγάλη επάρκεια βοηθούν στη μείωση της «κακής» χοληστερίνης και στην αύξηση της «καλής», απομακρύνοντας έτσι τον κίνδυνο εκδήλωσης καρδιακών νοσημάτων κ.ά.), είναι καλύτερο να καταναλώνεται ωμό στις σαλάτες και στα φαγητά.
πηγή: http://www.vita.gr/html/ent/090/ent.2090.asp
Πώς παράγεται το λάδι;
Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, η συγκομιδή του καρπού και η διαδικασία παραγωγής του λαδιού μπορεί να έγινε πιο εύκολη, αλλά στην ουσία ο τρόπος παραμένει ο ίδιος ανά τους αιώνες
Μάζεμα του καρπού:
ο καρπός μαζεύεται από το Νοέμβριο έως και το Μάρτιο, δηλαδή έξι με οχτώ μήνες μετά την εμφάνιση της ανθοφορίας του δένδρου. Για την παραγωγή της καλύτερης ποιότητας λαδιού, ο καρπός πρέπει να μαζεύεται όταν αλλάζει το χρώμα του, τότε δηλαδή που υπάρχει η μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε λάδι και η καλύτερη γεύση. Μολονότι έχουν κάνει την εμφάνισή τους μηχανές, το μάζεμα του καρπού γίνεται στις περισσότερες χώρες με τον παραδοσιακό τρόπο: με τα χέρια. Οι εργάτες τινάζουν τα κλαδιά με ραβδιά, αφού απλώσουν πανιά ή δίχτυα για τη συλλογή του καρπού, και συγκεντρώνουν τον καρπό σε τσουβάλια. Σε κάποιες περιοχές, δεν κάνουν ούτε αυτό, αλλά περιμένουν τον καρπό να ωριμάσει και να πέσει μόνος του από το δένδρο (π.χ., στην Κέρκυρα). Βέβαια, το λάδι αυτό δεν είναι πολύ καλής ποιότητας. Οταν μαζευτεί ο καρπός, πρέπει να μεταφερθεί στο ελαιοτριβείο όσο γίνεται πιο γρήγορα (1-2 μέρες). Αυτό συμβαίνει, γιατί αν αφεθεί ο καρπός οι ελιές αρχίζουν να αλλοιώνονται (επέρχεται ζύμωση).
Επεξεργασία του καρπού: για να πάρουμε το λάδι, ο καρπός συνθλίβεται με μηχανικά μέσα. Τα παλιά χρόνια, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν μεγάλους πέτρινους τροχούς για να συνθλίψουν τον καρπό και να πάρουν το λάδι του. Σήμερα οι ελιές μπαίνουν σε μηχανές με ανοξείδωτους τροχούς, αφού πρώτα πλένονται και διαχωρίζονται από τα φύλλα, και στη συνέχεια πολτοποιούνται και συμπιέζονται. Προστίθεται νερό στον πολτό και, αφού περάσει από μηχανές που φιλτράρουν τυχόν ιζήματα, το νερό και το λάδι διαχωρίζονται. Η διαδικασία είναι φυσική χωρίς να προστίθενται άλλα υλικά (πέρα από το νερό). Το ελαιόλαδο είναι στην πραγματικότητα το μόνο είδος λαδιού που μπορεί να φαγωθεί, όπως βγαίνει από τον καρπό.
Αξιολόγηση: όπως και το καλό κρασί, έτσι και κάθε ποικιλία ελαιόλαδου κρίνεται από τη γεύση, το χρώμα, το άρωμα και την οξύτητά του. Κάθε είδος ελαιόλαδου είναι μοναδικό αφού είναι προϊόν εντελώς συγκεκριμένων συνθηκών (έδαφος, κλίμα, τύπος και ηλικία ελαιόδενδρων, εποχή που μαζεύτηκε ο καρπός και επεξεργασία του). Το χρώμα του είναι βασικά πράσινο, αλλά οι αποχρώσεις του πολλές. Η γεύση μπορεί να είναι έντονη ή απαλότερη, ακόμα και λίγο καυτερή. Οταν γίνεται σωστά η επεξεργασία του ελαιόλαδου, διατηρεί πλήρως το άρωμα, τις βιταμίνες και τη γεύση του καρπού από τον οποίο προήλθε.
Ενδιαφέρουσες πληροφορίες
• Εκτός από τις Μεσογειακές χώρες, λάδι και ελιές παράγονται και στην Κίνα, στη Χιλή, στο Περού, στη Βραζιλία, στο Μεξικό, στην Ανγκόλα, στη Νότια Αμερική, στην Ουραγουάη, στο Αφγανιστάν, στην Αυστραλία και στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 800 εκατομμύρια ελαιόδενδρα στον κόσμο και το 93% από αυτά βρίσκονται στην περιοχή της Μεσογείου -από όπου προήλθε και το ελαιόδενδρο- και όπου παράγεται και το ελαιόλαδο καλύτερης ποιότητας.
• Η φυσιολογική διάρκεια ζωής ενός ελαιόδενδρου είναι 300-600 χρόνια. Πολλοί υποστηρίζουν ότι υπάρχουν ελιές με ηλικία που ξεπερνά τα 1.000 χρόνια.
• Υπάρχουν περισσότερες από 70 ποικιλίες ελαιοδένδρων στον κόσμο.
• Οι πράσινες ελιές είναι μαύρες ελιές που δεν έχουν αφεθεί να ωριμάσουν.
• Οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν ελαιόλαδο για να διευκολύνουν τη μεταφορά των ογκόλιθων με τους οποίους έφτιαχναν τις πυραμίδες.
• Κάθε ελαιόδενδρο κατά μέσο όρο δίνει 40 κιλά καρπού το χρόνο, το λάδι του οποίου αντιστοιχεί στο 8-10% της ποσότητας αυτής.
Πώς καλλιεργούνται τα ελαιόδενδρα;
Κανονικά πρέπει να γίνονται δύο σκαλίσματα το χρόνο στο έδαφος γύρω από τα δέντρα. Λίπασμα ρίχνουμε τη χρονιά που τα δένδρα έχουν καρπό. Επίσης, μετά το μάζεμα (ή και ταυτόχρονα με αυτό) κλαδεύουμε τα δένδρα. Στην Ελλάδα, το ράντισμα για τις αρρώστιες το έχει αναλάβει το κράτος με ειδικά αεροπλάνα (συνήθως PZL).
Πώς πρέπει να αποθηκεύουμε το λάδι;
Οι εχθροί του ελαιόλαδου είναι ο αέρας, η ζέστη και το φως. O καλύτερος τρόπος είναι η φύλαξή του σε αεροστεγώς κλεισμένα δοχεία (τενεκέδες) μακριά από ζέστη και φως. Ετσι μπορεί να διατηρηθεί έως και δύο χρόνια. Ενοείται ότι λάδι που φυλάγεται σε γυάλινα δοχεία χρειάζεται περισσότερη προσοχή. Δεν έχει νόημα να το διατηρούμε σε ψυγείο. Το ελαιόλαδο στο ψυγείο θα θολώσει. Αυτό βέβαια δεν επηρεάζει σε τίποτα το λάδι. Αν το αφήσουμε σε θερμοκρασία δωματίου θα επανέλθει σε λίγο στην κανονική του κατάσταση.
Το καλό λάδι φαίνεται από το χρώμα;
Oχι. Αρκετοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι το καλύτερο λάδι είναι αυτό που έχει πράσινο χρώμα. Το χρώμα όμως δεν αποτελεί πολύ αξιόπιστο κριτήριο για την ποιότητα ή τη γεύση του. Εξαιρετικής ποιότητας λάδια παρουσιάζουν αποκλίσεις τόσο στο χρώμα όσο και στη γεύση.
Το ελαιόλαδο είναι το καλύτερο λάδι για τηγάνισμα;
Βεβαίως, και όχι μόνο. Το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται σε κάθε είδος μαγειρέματος - τηγάνισμα, ψήσιμο, βράσιμο, σοτάρισμα. Το ελαιόλαδο διατηρεί καλύτερα τη συνοχή του στο τηγάνισμα. Πρέπει όμως να μην το αφήνουμε να 'καίγεται' σε πολύ ψηλές θερμοκρασίες και να στραγγίζεται έπειτα από κάθε χρήση. Το αγνό παρθένο ελαιόλαδο πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ως συμπλήρωμα στα φαγητά και ποτέ στο μαγείρεμα.
Το παραμύθι της ελιάς
Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε σε μια φτωχογειτονιά ένα φτωχό μα πολύ καλόκαρδο κορίτσι που το έλεγαν Ελιά.
Κάθε μέρα η Ελιά γύριζε τη γειτονιά της, έβλεπε τον κόσμο να ζει φτωχός και δυστυχισμένος και γύριζε στο σπίτι της πολύ στενοχωρημένη.
Κάτι πρέπει να κάνω να τους βοηθήσω, σκεφτόταν. Κι από την άλλη μέρα κιόλας άρχισε. Βγήκε στη γειτονιά, κράτησε τα παιδιά της γειτόνισσας για να πάει να δουλέψει και να μπορεί να φέρει στα παιδιά της λίγο φαΐ.
Μια άλλη μέρα πήγε στη γριούλα που ήταν άρρωστη, της μαγείρεψε, της σκούπισε το σπίτι, την έπλυνε, την ταΐσε. Την άλλη μέρα πάλι έβγαλε τον παράλυτο γέρο με το καρότσι του βόλτα, για να πάρει αέρα και ήλιο.
Τα βράδια γύριζε κατάκοπη, μα ευχαριστημένη που είχε καταφέρει να δώσει λίγη χαρά στους φτωχούς ανθρώπους.
Οι μέρες περνούσαν κι η Ελιά όλο δούλευε, όσο αδυνάτιζε. Μα έβλεπε πως ότι κι αν έκανε, ο κόσμος ήταν πάντα φτωχός και δυστυχισμένος.
Αυτό τη στενοχωρούσε πάρα πολύ κι έτσι στενοχωρημένη κάθισε στην αυλή του σπιτιού της και συλλογιζόταν.
- Τι να κάνω, τι να κάνω. Δεν μπορώ να βλέπω τόση δυστυχία. Το σπουργίτι που την είδε τόσο στενοχωρημένη - και που την αγαπούσε γιατί κάθε μέρα του έριχνε σπόρους και ψίχουλα - δεν άντεξε και πέταξε βαθιά στο δάσος.
Εκεί βρήκε την καλή νεράιδα και της είπε:
- Τρέξε, καλή νεράιδα, η Ελιά είναι πολύ στενοχωρημένη, χλωμή κι αδύνατη.
Η καλή νεράιδα ανήσυχη έτρεξε στην αυλή της Ελιάς και τη ρώτησε:
- Τι έχεις, Ελιά μου, κι είσαι τόσο λυπημένη;
- Αχ, καλή μου νεράιδα. Δεν μπορώ να βλέπω τόση φτώχεια και δυστυχία γύρω μου.
- Και τι θέλεις, δηλαδή;
- θέλω να τους γίνω χρήσιμη, θέλω να τους προσφέρω κάτι πολύτιμο που να τους δώσει ζωή και χαρά.
-Το θέλεις αλήθεια τόσο πολύ;
- Και βέβαια το θέλω, δε βλέπεις πως έλιωσα από τη στενοχώρια μου;
- Τότε σταμάτησε να στενοχωριέσαι, θα σε κάνω αυτό που θέλεις. Και τσουπ! την άγγιξε με το ραβδάκι της κι αμέσως η Ελιά έγινε ένα μεγάλο δέντρο, που έβγαλε φύλλα, λουλουδάκια άσπρα, που έγιναν ελιές πράσινες, μωβ, μαύρες.
Έπεσαν στη γη, τα κουκούτσια φύτρωσαν, έγιναν δεντράκια και σχημάτισαν ένα μεγάλο ελαιώνα.
Ήρθαν οι γείτονες, μάζεψαν τις ελιές, έβγαλαν λάδι, έφαγαν, χόρτασαν, ρόδισαν τα μαγουλά τους, ζωήρεψαν κι άρχισαν να χαμογελούν και να ζουν ευτυχισμένοι.
Για να ευχαριστήσουν την ελιά και να της δείξουν την αγάπη τους, πήραν το λάδι τους, το έβαλαν στο καντήλι, για να θυμίζουν στην Παναγιά και στο Χριστό, την καλοσύνη της ελιάς και την αγάπη της για τον κόσμο.
Κι η Παναγιά με τη σειρά της την ευλόγησε. Κι ο Χριστός κάτω απ' την ελιά ήρθε και ξεκουράστηκε.
Κι εκείνη καμάρωνε ευχαριστημένη στη μέση στον ελαιώνα και φρόντιζε, όταν έρχονται οι άνθρωποι να τη μαζέψουν να 'ναι γεμάτη ελιές, να χορταίνουν οι φτωχοί, και να φωτίζονται απ' τις καντήλες όλες οι εκκλησιές.
Η ξερή καρδιά της ελιάς
Όταν σταυρώθηκε ο Χριστός και απλώθηκε η θλίψη στον κόσμο,
μάδησαν τα φύλλα των δέντρων, ακόμη και οι βράχοι σκιστήκαν στα δύο.
Μόνο η ελιά έμεινε έτσι όπως ήταν, χωρίς να πέσουν τα φύλλα της.
Τα άλλα δέντρα πειράχτηκαν και ρώτησαν γιατί.
Κι εκείνη τους απάντησε:
«Εσάς σας πέσανε τα φύλλα μα φύλλα θα ξανακάνετε.
Εμένα δεν πέσανε τα φύλλα, μα το ξέρει η καρδιά μου...».
Γι' αυτό και η καρδιά της ελιάς είναι πάντα ξερή.
Μύθος από τη Νάξο για τους ξερούς κορμούς,
που έχουν οι αιωνόβιες ελιές.
Η ελιά και ο συμβολισμός της
-Ελιά, σύμβολο γαλήνης, προστασίας, γονιμότητας.
-Θεϊκό δώρο. Δέντρο του καλού συνδεδεμένο με την αναγέννηση και το φως.
-Σύμβολο ειρήνης και νίκης, σύμβολο αθανασίας και ευφορίας.
-Η ελιά για τους αρχαίους Έλληνες ήταν σύμβολο των ολυμπιακών ιδεωδών, της Ειρήνης, της Σοφίας και της Νίκης. Γι' αυτό και το μοναδικό βραβείο που
έπαιρνε ο Ολυμπιονίκης ήταν ένα στεφάνι φτιαγμένο από κλαδί ελιάς, ο «κότινος». ---Μέσα στο ναό της Ήρας στην Αρχαία Ολυμπία, υπήρχε μια ελιά,
η «καλλιστέφανος ελαία», από της οποίας τα κλαδιά φτιαχνόταν ο κότινος.
-Το ελαιόλαδο ήταν το βραβείο για τους νικητές των περίφημων Παναθηναϊκών Αγώνων, που γίνονταν προς τιμή της θεάς Αθηνάς.
-Στην αρχαία Αθήνα το βραβείο του νικητή στο αγώνισμα του
δρόμου ήταν 700 αμφορείς που περιείχαν 2,5 τόνους ελαιόλαδο.
-Στην αρματοδρομία το βραβείο ήταν 5 τόνοι ελαιόλαδο εξαιρετικής ποιότητας.
-Ο μύθος λέει ότι ο Ηρακλής φύτεψε την ελιά, μετά την ολοκλήρωση των 12 άθλων του.
-Οι Αθηναίοι στα νομίσματά τους απεικόνιζαν την Αθηνά με στεφάνι ελιάς στο κράνος της και έναν αμφορέα με λάδι ή ένα κλαδί ελιάς.
-Με κλάδους ελιάς ήταν στεφανωμένο και το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός στην Ολυμπία, έργο του Φειδία, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου.
-Με λάδι έκαναν οι αρχαίοι Έλληνες σπονδές στους βωμούς,
άλειφαν επιτύμβιες στήλες και ιερές πέτρες.
-Το κλαδί ελιάς που κρατούσε ένα περιστέρι ήταν για τον Νώε ο οιωνός ότι
η ανθρώπινη ζωή θα ξανάρχιζε στη γη, μετά τον βιβλικό κατακλυσμό.
-Στην αρχαία Αίγυπτο πίστευαν ότι η θεά Ίσις,
γυναίκα του Όσιρη, κρατούσε το μυστικό για την καλλιέργεια της ελιάς.
-Το λάδι της ελιάς αποτελεί θρησκευτικό αγαθό.
-Η ελιά συνδέθηκε συμβολικά και με άλλες θεότητες,
κυρίως θεότητες της βλάστησης και της γονιμότητας.
-Χρησιμοποιούνταν ως πένθιμη τροφή. Από την αρχαιότητα το λάδι της το χρησιμοποιούσαν στα ταφικά έθιμα και θεωρούνταν από
τα σημαντικότερα πράγματα που στερούνταν οι νεκροί.
-Αυτή η συμβολική πλευρά της ελιάς διατηρείται ως τις μέρες μας,
μέσω της χρήσης του λαδιού στα βασικά χριστιανικά μυστήρια
Άνδρος: Λάϊνα στη Μελίδα
Το δέντρο της ελιάς είναι στενά συνδεδεμένο με την ιστορία της Μεσογείου. Το ήπιο κλίμα που επικρατεί στο χώρο αυτό ευνόησε τη διάδοση και καλλιέργειά της. Από τα προϊστορικά χρόνια η ελιά συμβιώνει με τους λαούς που κατοίκησαν τη Μικρά Ασία, τη Συρία, και την Παλαιστίνη, τον Ελλαδικό χώρο και την Κύπρο, την Ιταλία και τη Σικελία, την Ιβηρική Χερσόνησο, τη Νότια Γαλλία και τα παράλια της Βόρειας Αφρικής.
Πρόσφατες έρευνες στα νησιά του Αιγαίου αποκάλυψαν φύλλα ελιάς ηλικίας 60.000 ετών. Σαν αυτοφυές δέντρο η αγριελιά πρωτοεμφανίστηκε στην ανατολική Μεσόγειο. Η καλλιέργεια της ήμερης ποικιλίας που δίνει το λάδι τοποθετείται γύρω στο 3.500 π.Χ. Σχετίζεται με την καλλιέργεια της γης, που ξεκίνησε από τον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής.
Για την παραγωγή του λαδιού από τη σύνθλιψη των καρπών χρησιμοποιήθηκαν αρχικά λίθινοι τριπτήρες, γουδιά και χειρόμυλοι, όμοιοι με αυτούς της άλεσης των σιτηρών.
Οι Φοίνικες, λαός της ανατολικής Μεσογείου, διέδωσαν πιθανότατα την καλλιέργεια της ελιάς στην Κρήτη και στα παράλια της Ελλάδος και οι Έλληνες αργότερα στους λαούς της Δυτικής Μεσογείου.
Η orea europea L., η ελιά των ελαιοπαραγωγών χωρών της Ευρώπης, της Ελλάδος, της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Γαλλίας, με τα προϊόντα της, τις μαύρες και πράσινες ελιές και το πολύτιμο για τη διατροφή ελαιόλαδο, το υγρό χρυσάφι (al-zait) των Αράβων, στηρίζει την οικονομία και το εμπόριο των λαών που έζησαν ή ζούσαν στην σκιά της.
Τα υποπροϊόντα της ελιάς, από τους αρχαίους χρόνους χρησιμοποιούνται στο χώρο της φαρμακευτικής και του καλλωπισμού. Ακόμη και η υγιεινή του σώματος γινόταν αρχικά με το λάδι και αργότερα με το σαπούνι. Για τον φωτισμό χρησιμοποιούσαν στα λυχνάρια λάδι και για τη θέρμανση τον πυρήνα των καρπών της ελιάς. Το γερό της ξύλο χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα για την κατασκευή εργαλείων, επίπλων και σαν οικοδομικό υλικό. Επιπλέον το φύλλωμά της αποτελεί πολύτιμο λίπασμα.
Η ελιά, σύμβολο της ειρήνης και έπαθλο των νικητών στους Ολυμπιακούς αγώνες, δώρο της Αθηνάς, της Θεάς της Σοφίας, στην ίδρυση της πόλης των Αθηνών, επηρέασε με το πέρασμα του χρόνου τα έθιμα, τις παραδόσεις, τα τραγούδια, τις εικαστικές τέχνες, τις τέχνες του λόγου, τη λατρεία των θρησκειών όλων των λαών που συνδέονται μαζί της.
Η ασημοπράσινη παρουσία της σφραγίζει το μεσογειακό τοπίο και ένας ιδιαίτερος πολιτισμός, ο πολιτισμός της ελιάς, καταγράφεται στον ευρύτερο αυτό γεωγραφικό χώρο, συνδέοντας τους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν εκεί στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορία της.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ:
Διαπιστώθηκε πως η επίτευξη των στόχων μας πραγματοποιήθηκε. Οι μαθητές ευαισθητοποιήθηκαν πάνω στο θέμα ΕΛΙΑ κατανόησαν τη διαχρονική σχέση του ανθρώπου με το ΠΡΟΙΟΝ αυτό και διαπίστωσαν τα προβλήματα που μπορούν να προκύψουν στην διατήρηση της ανθρώπινης ζωής από την απουσία της ή την μη σωστή χρήση της . Από τη μία απέκτησαν γνώσεις για την ιστορία της ελιάς από τους αρχαίους χρόνους μέχρι τις μέρες μας και την επίδρασή της πάνω στον άνθρωπο και τις δραστηριότητες του, και από την άλλη έμαθαν να συνεργάζονται αρμονικά για την συγκέντρωση στοιχείων , την αξιολόγηση και την ταξινόμηση τους καθώς επίσης και την επίλυση τυχών προβλημάτων που προκύπτουν. .Αργότερα στη ζωή τους θα χρειαστεί να συμμετέχουν στα κοινά , θα πρέπει λοιπόν να γίνουν ενεργοί πολίτες που θα λειτουργούν με γνώμονα το κοινό συμφέρον και πάντα με σεβασμό και στη φύση και στον άνθρωπο. Εμείς, η ομάδα των μαθητών του ΓΝ1 του 7ου ΕΠΑΛ Λάρισας, θα προσπαθήσουμε στην πορεία της ζωής μας να χρησιμοποιούμε όσο το δυνατόν πιο ορθολογιστικά αυτό τον αιώνιο καρπό που τόσο πλουσιοπάροχα αυτό το ιερό δέντρο μας προσφέρει. .
Πατρίδα τα λιοτρίβια σου
δουλεύουν νύχτα μέρα.
Με του λαδιού τη μυρωδιά
γεμίζουν τον αέρα.
ΚΙ ειν' οι ελιές, Πατρίδα μου
ακούραστες γριούλες.
Με τον καρπό τους τρέφουνε
παιδάκια και μανούλες.
Κι είν' οι ελιές, Πατρίδα μου
δέντρα ευλογημένα
που στέκονται στον άνεμο
με τα κλαδιά απλωμένα
Ακράτου Παναγιώτα
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΓΝ1
1. ΑΛΕΞΙΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
2. ΒΑΣΙΛΟΥΛΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ
3. ΒΑΣΣΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ
4. ΓΙΑΝΝΑΚΑΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ
5. ΓΙΑΝΝΑΡΟΥ ΜΑΡΙΑ
6. ΓΚΙΕΡΓΚΙ ΧΡΙΣΤΗΝΑ
7. ΔΗΜΟΥΛΑ ΜΑΡΙΑ
8. ΔΗΜΟΥΛΙΑ ΑΘΑΝΑΣΙΑ
9. ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΡΕΤΗ
10. ΖΑΡΚΑΔΑ ΚΕΡΑΣΙΑ
11. ΖΙΩΓΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑ
12. ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
13. ΙΩΑΝΝΟΥ ΗΛΙΑΝΑ
14. ΚΑΛΛΙΑΡΑ ΣΤΕΡΓΙΑΝΗ
15. ΚΑΛΤΣΗ ΜΑΡΙΑΛΕΝΑ
16. ΚΑΝΑΚΗΣ ΒΑΪΟΣ
17. ΚΑΡΑΘΑΝΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ
18. ΚΑΡΑΜΗΤΡΟΥ ΓΙΑΝΝΟΥΛΑ
19. ΚΑΡΛΙΑΜΠΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
20. ΚΑΤΣΙΑΝΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ
21. ΚΟΝΤΟΤΑΣΙΟΥ ΜΑΡΙΑ
22. ΚΟΥΤΣΙΑΡΙΔΑ ΑΝΤΩΝΙΑ
23. ΚΡΙΚΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΚΕΛΛΑ
ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Να γνωρίσουν οι μαθητές τις τοπικές περιοχές καλλιέργειας ελιάς και να έρθουν σε επαφή μ ΄ ένα τέτοιο οικοσύστημα, να αναπτύξουν φιλική συμπεριφορά στο δένδρο –ελιά.
Να μάθουν τους λόγους που οδήγησαν στην αξιοποίηση της και να αναγνωρίσουν τους παράγοντες που βοήθησαν στην ανάπτυξη του ανθρώπου και του πολιτισμού του .
ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ:
Να γνωρίσουν τους τρόπους χρήσης της, τις ποιοτικές κατηγορίες της και τα κριτήρια ποιότητας της.
Να μάθουν για τους νομούς που καλλιεργείται και τις ιδιαιτερότητες στην καλλιέργεια και στην συγκομιδή της κάθε περιοχής, γνωριμία με το λιοτρίβι και το λιομάζεμα από παλαιότερες εποχές μέχρι σήμερα αποκτώντας διαχρονικές εμπειρίες.
Να διαπιστώσουν τα προβλήματα που υπάρχουν στις καλλιέργειες, τι μέτρα παίρνουν για την αντιμετώπιση του θέματος.
Η σύνδεση με άλλες ελαιοπαραγωγικές χώρες της Μεσογείου
Να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με την καλλιέργεια της ελιάς και να κατανοήσουν το ρόλο της στη διαμόρφωση της ελληνικής φύσης
Να συνειδητοποιήσουν τη διαχρονική σχέση του ανθρώπου με την ελιά.
Να γνωρίσουν την ελιά, την ιστορία της, την σημασία της στη ζωή μας, τους συμβολισμούς που συνδέονται μαζί της, τη διατροφική της αξία
Να ευαισθητοποιηθούν και να υιοθετήσουν στάση ζωής που θα συμβάλλει στον περιορισμό της σπατάλης και στην προστασία της ποιότητας του ελαιόλαδου.
Να σκέφτονται και μετά να ενεργούν και όχι να ενεργούν και μετά να σκέφτονται .
Να μάθουν να λειτουργούν με γνώμονα το γενικό συμφέρον και το συμφέρον του περιβάλλοντος γενικότερα, φυσικού και ανθρώπινου.
Ευαισθητοποίηση , ενεργοποίηση και η απόκτηση από τους μαθητές κριτικής σκέψης σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος
22/12/2009
Πρώτη γνωριμία με το τμήμα ΓΝΙ και ενημέρωση για την πρόθεση συμμετοχής και συνεργασίας στο πρόγραμμα ΠΕ με κάποιο θέμα σχετικό με την περιοχή μας .
11/1/2010
Τίτλος & καθορισμός θέματος
Τα παιδιά του τμήματος είναι ενθουσιασμένα με τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα. Ευελπιστούμε να συνεχίσουν έτσι και στη συνέχεια μέχρι το τέλος . Θέλουν να ασχοληθούμε με θέμα σχετικό με το ποτάμι μας τον Πηνειό μας και συνεχώς υπάρχουν άρθρα στην εφημερίδα για τις παρεμβάσεις που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή .
Ο τίτλος μας είναι << ΕΛΙΑ : ΔΩΡΟ ΖΩΗΣ >>
Θα επιδιώξουμε και τη συνεργασία με το άλλο τμήμα του σχολείου μας που έχει παρόμοιο θέμα ώστε τα αποτελέσματα να είναι όσο το δυνατόν καλύτερα.
Πρότειναν από πού θα μπορούσαμε να βρούμε υλικό : εφημερίδες , περιοδικά, βιβλία ,συγγράμματα, άρθρα, ιντερνετ,……
18/1/2010
ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ
Δημιουργία συμβολαίου. Συζητήσαμε για την ώρα που θα βρισκόμαστε και για την υποχρέωση μας –εκτός ειδικών περιπτώσεων- να παρευρισκόμαστε.
ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ των μελών της ΠΕ:
ενεργή συμμετοχή όλων
όχι ειρωνείες και σχόλια και πειράγματα κοροϊδευτικά όταν κάποιος διατυπώνει την άποψη του.
να είναι σεβαστή η γνώμη του άλλου ανεξάρτητα αν συμφωνούμε ή όχι.
να απαγορεύεται το κάπνισμα κατά την διάρκεια των συναντήσεων.
να μην πίνουν ή τρώνε.
να έχουν κλειστά ή τουλάχιστον χαμηλωμένα τα κινητά τους.
να υπάρχει κάποια ελαστικότητα στο ωράριο αποχώρησης δεδομένου ότι κάποιοι θέλουν να προλάβουν λεωφορεία.
Συμφωνήθηκε και υπογράφηκε από τα μέλη. Οι επόμενη συνάντηση καθορίστηκε για πολύ αργότερα μιας και ακολουθούσαν αργίες .
Στην ομάδα υπάρχει ενθουσιασμός και ενδιαφέρον για αυτά που είναι να κάνουν και σε περίπτωση επικείμενης επίσκεψης στην περιοχή είναι όλοι σύμφωνοι.
20/1/2010
Δώσαμε κάποιες φωτογραφίες και ζητήσαμε να μας σχολιάσουν αυτά που βλέπουν.
Οι εικόνες προέρχονταν και από τις παλιές -καλές εποχές όπως λένε οι παλιότεροι, που εικονίζονταν άνθρωποι που ασχολούνταν με καλλιέργειες, διαφόρων προϊόντων για να μπορέσουν να διευκρινίσουν την ιδιαιτερότητα στην καλλιέργεια της ελιάς.
Ζητήσαμε να μας πουν αυτά που ξέρουν για την περιοχή και για την ελιά..
Είδαμε φωτογραφίες από διάφορα είδη ελιάς και πως διαφέρει ο καρπός της κάθε μιας.
Είδαμε πως μερικά μέλη της ομάδας αναγνώριζαν μερικές από τις παλιές ή και τις σύγχρονες φωτογραφίες που τους μοιράσαμε και έδειχναν αρκετά μεγάλο ενδιαφέρον στο να ενημερωθούν για την περιοχή και για το προϊόν .
Διαπιστώσαμε πως αυτό που είχαμε βάλει ως στόχο, το να κεντρίσουμε δηλαδή το ενδιαφέρον και να εξασφαλίσουμε την ενεργό συμμετοχή της ομάδας το πετύχαμε.
Όσοι από την ομάδα είχαν προσωπικά βιώματα από την περιοχή και την καλλιέργεια τα κατέθεσαν στην ομάδα και η ώρα κυλήσει με ερωτήσεις σε αυτούς από τους άλλους που δεν γνώριζαν για την παραγωγή του προϊόντος. . Σε αρκετούς διαφαινόταν μια συγκίνηση όταν μιλούσαν για τον τόπο που κατάγονταν ή είχαν ζήσει τα παιδικά τους χρόνια.
Η ώρα κύλιση χωρίς να το καταλάβουμε και δώσαμε υπόσχεση πως στην επόμενη συνάντηση μας θα αναφερθούμε περισσότερο στο θέμα.
25/1/2010
Δώσαμε φύλλο εργασίας να αντιστοιχίσουν τις προτάσεις τις πρώτης στήλης με τις δεύτερης και να ολοκληρωθούν οι παροιμίες που ήταν γραμμένες
Οι μαθητές ενθουσιάστηκαν , η ώρα κύλισε ευχάριστα και δημιουργικά, μέσα σε κλίμα καλής διάθεσης .
1 Άλλοι κλαίνε και δέρνονται Α)λυχνάρι δίχως λάδι
2 Αν δεν σφίξεις την ελιά Β)να σε αλείψω λάδι
3Αλλού ζιπάν τσι ελιές κι Γ)και άλλοι τη βγάζουν λάδι
4 Άνθρωπος χωρίς υπομονή Δ) δε βγάνει λάδι
5 Να σε κάψω Γιάννη Ε)άλλου βγαίν΄ του λάδ΄
1γ, 2δ, 3ε ,4 α, 5 β.
Παροιμίες
1. Βάλε λάδι και έλα το βράδυ .
2. Ρίχνεις λάδι στη φωτιά
3. Λάδι στα μπρόκολά;
4. Μαζί και ας τρώμε ψωμί κι ελιά.
5. Μυαλό κουκούτσι (ελιάς)
6. Το καντήλι της δεν είχε λάδι.
Ψάχνοντας στην επόμενη συνάντηση μας έφεραν τις ακόλουθες παροιμίες και αινίγματα για την ελιά:
1. Τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι, έξι το λαδόξιδο
2. Η αλήθεια και το λάδί βγαίνουν από πάνω
3. Βάλε ελιά για τα παιδιά σου και μηλιά για την κοιλιά σου
4. Τράβηξε της ελιάς τα βάσανα
5. Φάει κουμπάρε ελιές, καλό είν' και το χαβιάρι
6. "Βάψε ελιά για τη ζωή σου και συκιά για το παιδί σου"
7. "Από το θέρο ως τις ελιές δεν απολείπουν οι δουλειές"
8. Αν δε σφίξεις την ελιά, δε βγάζει λάδι.
(Όπως πρέπει να σφίξεις τις ελιές για να βγάλεις το λάδι, έτσι πρέπει να δουλέψεις σκληρά για να αποδώσει η δουλειά σου).
9. ’κουσες λάδι τρέχα, άκουσες στεφάνι φεύγα.
(Στο λάδι (βάφτιση) αν πας δεν θα 'χεις έξοδα ενώ στο γάμο οι καλεσμένοι βάζουν χρήματα στο δίσκο ως δώρο για τους νιόπαντρους).
9. Όποιος έχει σιτάρι, κρασί και λάδι στο πιθάρι έχει του κόσμου τα καλά και του θεού τη χάρη. (Όποιος έχει αυτά τα τρία προϊόντα στο σπίτι του, είναι σαν να έχει απ' όλα, είναι πλούσιος).
10. Δεν τρώγεται ούτε με το λάδι ούτε με το ξύδι.
(Είναι τόσο άσχημος χαρακτήρας που ό,τι και να κάνεις δεν μπορείς να τον συμπαθήσεις).
11. Δίχως λάδι, δίχως ξύδι πώς θα κάνουμε ταξίδι.
(Δεν μπορεί να γίνει δουλειά αν δεν έχεις τα απαραίτητα εφόδια).
12. Κολοκύθια με το λάδι, κολοτούμπες το βράδυ.
(Τα κολοκύθια δεν χορταίνουν).
13. Μου 'βγαλε το λάδι.
(Με ξεθέωσε στη δουλειά).
14. Ξεφόρτωσέ τη την ελιά, να σε φορτώσει λάδι.
(Αν κλαδέψεις την ελιά ,θα βγάλει πολύ λάδι).
15. Αυτός είναι σαν το νερό στο λάδι.
(Είναι καθαρός, αθώος).
16. Ρίχνει λάδι στη φωτιά.
(Με τα λόγια και τη στάση του, βοηθά να ανάψει ο καυγάς).
17. Όπως θα γεμίσει του Χριστού το τραπέζι, έτσι να γεμίσουν και τα δέντρα μας ελιές.
(Χριστουγεννιάτικη ευχή).
18. Απού ‘χει γιο έχει κρασί κι απού ‘χει κόρη λάδι. (Η κόρη θέλει έξοδα για την αποκατάστασή της ενώ ο γιος... μόνο το κρασί του γάμου).
19. Απού ‘χει στάρι και κρασί και λάδι στο πιθάρι Έχει του κόσμου τα καλά και του Θεού τη χάρη.
20. Νοέμβρη οργώματα κι ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές.
21. Δευτερογούλη τ’ Αϊ Λιά μπαίνει το λάδι στην ελιά
22. Λάδι που βγαίνει με νερό, να μην το συλλογάσαι
23. Ηφαε η φακή το λάδι κι εκατάπιε ντο και πάει. (Για μια υπόθεση που έχει τελειώσει οριστικά).
24. Αμπέλι από δικού σου κι ελιές απ’ του κυρού σου. (Τ’ αμπέλια μεγαλώνουν γρήγορα και καρποφορούν αλλά για να βγάλει κανείς εισόδημα από τις ελιές πρέπει να κληρονομήσει από τους γονείς του).
25. «δε θέλω τσακιστές ελιές, δε θέλω κολυμπάδες
δε θέλω Καραβιώτισσες να κάνω φιλενάδες»
26. Αγόραζε λάδι κορφή, κρασί μέση και πάτο μέλι.
27. Αν δεν έμπει η ελιά στο μάγκανο, δε βγαίνει λάδι.
28. Από τ' αμπέλια ως τ'ς ελιές δεν απολείπουν οι δουλειές.
29. Η μιαν ελιά κι η άλλη το βγάνουσι το λάδι.
30. Με το λάδι κι οι πέτρες τρώγονται.
31. Όποιος έχει πολύ λάδι βάνει και στα λάχανα
32. Τσ' ελιάς το φύλλο κι αν χαθεί, πάλι θε να ξαναβρεθεί.
33. Άνθρωπος χωρίς υπομονή, λυχνάρι δίχως λάδι.
34. Πρώτα θεμέλια του σπιτιού, ψωμί, κρασί και λάδι.
35. Αν δεν δώσεις την ελιά, πώς θα πάρεις λάδι;
36. Η μια ελιά κι η άλλη, το βγάνουνε το λάδι.
37.Άκουσεν η ελιά του μιστριού τζ' ελούθην του κλαμάτου.
38. Άκουσεν η ελιά τ' αλέτρου τζ' ενόμισεν εν αύλακας.
39. Η ελιά θέλει πελλόν κλαδευτήν τζαι νούσιμον τρυητήν.
40. Βάλε συτζιάν για λλόου σου τζ' ελιές για τα παιδκιά σου, τζαι τερατσιάν τζαι φοινιτζιάν, για τα δισέγγονά σου.
41. Η ελιά εν τζυρά τζ' όποτε θέλει κάμνει.
42. Η ελιά παρά να αμμίζεται κάλλιον να ποζάφφεται.
43. Που το χώμαμ μου πκιάσε (λέγει η ελιά), τζαι ξένοχ χώμαν εθ θέλω.
44. Λέγει η ελιά στον ιδιοκτήτην της: "Τσαππίζεις με, θυμάσαι με, κοπρίζεις με, ταΐζεις με, ποτίζεις με, δροσίζουμαι, κλαδεύκεις με, αγκαστρώννεις με".
45. Δώσ' μου στηρ ρίζαν, να σου δώσω στο κλωνίν.
46. Βλέπει την σαν την ελιάν στο σκουτέλλιν.
47. Η ελιά έχει και σοδιά και αναποδιά.
48. Τζει που ππέφτει σίφφουνας, ππέφτει ευλοΐα.
49. Σύρε τζει να μεμ μου ντζίζης τζ' ό,τι εν να κάμης εσού κάμνω το μανιχιή μου.
50. Σκότωσ' την αρμήμ μου τζαι τον τόπον της πκιάννω τον εγιώ.
51. Τράβηξε της ελιάς τα βάσανα.
52. Αμ μπουμπουρίση ο Μάς, με ελιές, με λάϊν.
53. Θεός να φυλάει τα λιόδενδρα απ' το νερό του Αυγούστου.
54. Τ' Αυγούστου το νερό αρρώστια στον ελαιοκαρπό.
55. Άμα κάμης την ελιάν εφτά φορές άλετρα, που τον Οχτώβρην ως τα Μαρτάπριλλα, που το λάϊν πον να βκάλης εν να πελλάνης.
Αίνιγμα για την ελιά
1. Από κλαδάκι κρέμεται
στην αγορά πουλιέται
το εξωτερικό της τρώγεται
το κόκαλο πετιέται
τι είναι ; ( η ελιά)
Λέει η ελιά στον αφέντη της:
"Φρόντισε με να σε θρέψω.
Πότισε με να σε πλουτίσω"
( παροιμία από τη Μεσόγειο )
3/2/2010
Συνέχεια της συζήτησης
Δώσαμε σε κάθε μέλος της ομάδας από μια κόλλα χαρτί και ζητήσαμε να μας γράψουν την πρώτη λέξη που τους έρχεται στο μυαλό όταν ακούν τη λέξη «ΕΛΙΑ»
Πήραμε αρκετές ενδιαφέρουσες απαντήσεις και μια μία την σχολιάσαμε. Μερικές ενδεικτικές λέξεις με το σχολιασμό τους είναι οι ακόλουθες:
ΛΑΔΙ απαραίτητο στοιχείο για τη ζωή
ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ η καλύτερη
ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ «για τις ανάγκες της ζωής»
ΦΥΣΗ κομμάτι της και το δέντρο αυτό
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ από φωτιές ή για να γίνουν οικόπεδα
ΠΟΥΛΙΑ τρέφονται από τον καρπό της, φτιάχνουν φωλιές
ΠΟΙΗΜΑΤΑ-ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ << Αμα 'χω 'γω στο σπίτι μου κρασί, ψωμί και λάδι ρήγας με τη γυναίκα μου κοιμάμαι κάθε βράδυ (Κρητική μαντινάδα ΧΡΗΣΙΜΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ κρέμες, σαμπουάν, αφρόλουτρα, καλλυντικά ΙΕΡΟ ΔΕΝΤΡΟ στις ρίζες του δάκρυσε ο Χριστός ΑΘΗΝΑ- ΑΘΗΝΑ δώρο Αθηνάς στους αθηναίους ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ στεφάνωναν αθλητές <<κότινος>>
ΝΩΕ φύλλο ελιάς μετά τον κατακλυσμό
10/2/2010
Χωρισμός ομάδων: ποιοι θα ψάξουν και που για να το βρουν και να συγκεντρώσουν τα απαραίτητα στοιχεία:
INTERNETΔημουλά, Δημουλιά, Αλεξίου, Γιάνναρου, Καραμήτρου
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΕΣ: Στεφανή, Γιαννακάρα, Καραθάνου, Κατσιάνη, Κοντοτάσιου, Καλλάρα , Γκέργκι.
ΒΙΒΛΙΑ-ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ: . Ζιώγα, Ζαρκάδα, Βάσσου, Ιωάννου
ΜΕΛΕΤΕΣ Ευαγγέλου, Ιωαννίδου, Βασιλούλης, Κρικελλοπούλου , Καλτσή
ΔΗΜΟ-ΝΟΜΑΡΧΙΑ: Κανάκης , Καρλιάμπας , Κουτσιαρίδα
11,12,13 /2 / 2010
Επίσκεψη στο ΚΠΕ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ.
Οι μαθητές ενθουσιάστηκαν με τη φιλοξενία των μελών του ΚΠΕ και με το πόσα πολλά στοιχεία μπόρεσαν να αποκομίσουν για θέμα τους. Συμμετείχαν ενεργά στα παιχνίδια γνωριμίας που τους εφάρμοσαν στο ΚΠΕ και στα βιωματικά εργαστήρια τόσο στην πόλη της Καλαμάτας, ψάχνοντας τα αποτυπώματα της ελιάς στα καταστήματα και στους δρόμους της περιοχής όσο και στο ελαιοτριβείο και το εργοστάσιο που επισκέφθηκαν. Τους δόθηκε η δυνατότητα να παρουσιάσουν το τι στοιχεία έχουν συγκεντρώσει μέχρι στιγμής για το πρόγραμμα τους και να συλλέξουν και άλλες πληροφορίες από τα άλλα σχολεία που είχαν παρόμοια προγράμματα.
Χωρίστηκαν σε ομάδες με κάποια επωνυμία η καθεμία . Οι επωνυμίες τους ήταν:
Α) κότινος, Β) κουκούτσι, Γ) θρούμπα, Δ) αγουρόλαδο
Οι μέρες πέρασαν γρήγορα και μέσα σε ένα κλίμα απογοήτευσης που άφηναν την πόλη και τους ανθρώπους που γνώρισαν σε αυτή, αλλά και ενθουσιασμού για τα πόσα σημαντικά είχαν μάθει και γνωρίσει πήραμε το δρόμο της επιστροφής.
18/2/2010
Εντυπώσεις
Διατύπωσαν τις εντυπώσεις τους που δεν ήταν άλλες από : ενθουσιασμό, χαρά , εκτίμηση, ενδιαφέρον, ικανοποίηση ( τους δόθηκε η δυνατότητα να παρουσιάσουν το τι στοιχεία έχουν συγκεντρώσει μέχρι στιγμής για το πρόγραμμα τους).
Έγραψαν κειμενάκια για να στείλουμε email με τις φωτογραφίες που είχαν τραβήξει, στις κυρίες του ΚΠΕ με την επωνυμία της κάθε ομάδας:
Α) Κότινος: Κερδίσαμε γνώσεις πάνω στην ελιά και το ελαιόλαδο, άψογες στιγμές με τους ανθρώπους του ΚΠΕ και καλή ομαδική δουλειά.!!!!
Β)Κουκούτσι: Έχετε το γούρι σας έξω από την πόρτα σας !!! ( γλάστρες ελιάς στα πιο πολλά μαγαζιά).
Γ)Θρούμπα: Ο τρόπος που βοηθάτε τα άτομα να ενταχθούν στο σύνολο είναι υπέροχος. Ο τόπος σας είναι γεμάτος ευχάριστα άτομα με μια γλυκιά αγκαλιά και ένα πλατύ χαμόγελο, και πολύ ενάρετους κατοίκους.
Ευχάριστες στιγμές και …γεύσεις!!!! Ευχαριστούμε ΚΠΕΚ!!!!!!!
Δ) Αγουρόλαδο: Υπέροχοι άνθρωποι σε ένα υπέροχο τοπίο με το πολυτιμότερο αγαθό να τους προσφέρετε πλουσιοπάροχα από τη μητέρα γη.
Ζεστό περιβάλλον και ζεστές ψυχές γεμάτες εγκαρδιότητα και αγάπη.
Η ώρα τελείωσε χωρίς να το καταλάβουμε και περιμένουμε την επόμενη συνάντηση μας για να συνεχίσουμε τα σχόλια και την εργασία μας.
3-3-2010
Σκεφτήκαμε να φτιάξουμε μία μακέτα και να έχουμε αποκομίσει σε αυτήν τις εντυπώσεις μας από το πρόγραμμα. Να έχει μέσα κάποιες φωτογραφίες τους και ενδεχομένως και κάποιες ζωγραφιές που θα ετοιμάσουν αφού τις σκεφτούν.
Υποσχέθηκαν πως θα το συζητήσουν και θα το οργανώσουν.
16-3-2010
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΘΗΚΑΝ
Εισαγωγή
Εδώ και χιλιάδες χρόνια η ελιά και ο καρπός της «ζει» στην περιοχή της Μεσογείου.
Το πολύτιμο αυτό δώρο της φύσης είναι μια ζωντανή κληρονομιά, που συνδέεται με πολλούς τομείς της ζωής μας.
Το ελαιόλαδο τρέφει, συντηρεί, προστατεύει, τονώνει, θεραπεύει, εμπνέει.
Αξίζει λοιπόν να το γνωρίσουμε και να μάθουμε την ανεκτίμητη αξία του για τη διατροφή, την υγεία, τον πολιτισμό μας.
Κύκλος ζωής
Η ελιά σε μικρή ηλικία έως 7 ετών δεν παράγει καρπούς, αλλά χρειάζεται την προσοχή των καλλιεργητών, γιατί σε αυτή την ηλικία γίνεται το κέντρισμα.
Σε ηλικία 7 έως 15 ετών, αρχίζει να παράγει καρπούς.
Σε ηλικία 30-70 ετών, βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη.
Στην «τρίτη ηλικία» η ελιά φτάνει από 150- 1000 χρόνια ζωής!!!
Υπάρχουν ελαιόδεντρα που κάνουν καρπούς για λάδι και ελαιόδεντρα που ο καρπός τους είναι για φαγητό
Γνωστές είναι οι ελιές Καλαμών (Καλαμάτας), Ιτέας, Λιβαδειάς.
Καλλιέργεια
Άνοιξη
Την άνοιξη η φύση ξυπνά από το λήθαργο του χειμώνα και η γη είναι έτοιμη να οργωθεί και να απορροφήσει τα αποθέματα νερού και το λίπασμα. Η ελιά την εποχή αυτή χρειάζεται λίπανση και κλάδεμα.
Καλοκαίρι
Το ξηρό και ζεστό κλίμα του μεσογειακού καλοκαιριού, η ελιά έχει ανάγκη από πότισμα και προσοχή, καθώς την εποχή αυτή δέχεται επιθέσεις από το δάκο.
Φθινόπωρο
Το φθινόπωρο ο καρπός της ελιάς είναι έτοιμος να απορροφήσει όλα τα θρεπτικά συστατικά από το έδαφος, γι’ αυτό και το φθινόπωρο γίνεται η κατάλληλη προετοιμασία του εδάφους.
Συγκομιδή-Παραγωγή
Θεόφιλου Χατζημιχαήλ: Το μάζεμα της Ελιάς
Οι καρποί της ελιάς μαζεύονται συνήθως το Νοέμβρη από τους ελαιώνες, στα «λιοστάσια». Είναι μια πολύ κουραστική και απαιτητική και χρονοβόρα δραστηριότητα, όπου χρειάζεται να συνεργαστούν πολλοί άνθρωποι για να βγει σε πέρας.
Τα κλαδιά της χτενίζονται με μια τσουγκράνα, για να πέσει ο καρπός. Ένας άλλος τρόπος για να ρίξουμε τον καρπό είναι το ράβδισμα με μεγάλα ξύλινα ραβδιά.
Φυσικά υπάρχουν και σύγχρονοι μηχανικοί τρόποι, όπως πριόνια και ειδικές μηχανές που αποσπούν τον καρπό από τα κομμένα κλαριά.
Κάτω από τα δέντρα στρώνονται τεράστια πανιά, τα «λιόπανα», για να συγκεντρώνεται εκεί ο πολύτιμος καρπός.
Κατόπιν συσκευάζονται σε σακιά και οδηγούνται στο ελαιοτριβείο, όπου λιώνονται και έτσι παίρνουμε το λάδι.
Τα ελαιοτριβεία σήμερα, είναι εφοδιασμένα με υπερσύγχρονα μηχανήματα και έτσι η παραγωγική διαδικασία είναι αρκετά εύκολη.
Στα παλιά, όμως χρόνια, τα ελαιοτριβεία είχαν δύο μόνο μυλόπετρες, δηλ. δυο μεγάλες κυκλικές πέτρες, οι οποίες ήταν τοποθετημένες η μια πάνω στην άλλη.
Ανάμεσά τους έμπαιναν οι ελιές και με την περιστροφή της μιας μυλόπετρας γινόταν το λιώσιμο της ελιάς.
Παράγωγα και χρήσεις
Όλοι γνωρίζουμε ότι από τον καρπό της ελιάς παίρνουμε το ελαιόλαδο. Αυτό είναι και το πιο γνωστό προϊόν της ελιάς, αφού αποτελεί απαραίτητο συστατικό της καθημερινής μας διατροφής.
Όμως υπάρχουν και άλλα προϊόντα της ελιάς που δεν είναι και τόσο γνωστά.
Το ξέρατε ότι το πράσινο σαπούνι παράγεται από το κουκούτσι της ελιάς;
Παλιότερα το ελαιόλαδο είχε σπουδαία σημασία στην καθημερινή ζωή. Χρησιμοποιείτο για τη συντήρηση των τροφών, σαν φάρμακο και σαν λιπαντικό στις μηχανές. Ακόμα σαν καύσιμο στις λάμπες λαδιού ή και σαν λούστρο για τα πασχαλινά αυγά.
Ιστορία
Αλήθεια, που συναντάμε την ελιά και το ελαιόλαδο;
Στο χθες ή στο σήμερα; Στους ελαιώνες της Μεσογείου και τα παραδοσιακά ελαιοτριβεία ή στο τραπέζι μας; Στο καντήλι που φωτίζει τις εικόνες μας; Στα αρχαία μνημεία τέχνης όπου διηγούνται συναρπαστικούς μύθους και γενναία κατορθώματα;
Ξετυλίγοντας το νήμα της ιστορίας της ελιάς και του ελαιόλαδου, έχουμε την ευκαιρία να κάνουμε ένα μαγευτικό ταξίδι γνώσης στο χώρο, το χρόνο και τις αισθήσεις.
Η ελιά είναι ένα δέντρο που συνδέεται με την ιστορία μας. Από τα αρχαία χρόνια είναι γνωστός ο ρόλος της στην εξέλιξη της οικονομίας και του πολιτισμού μας. Υπήρξε ιερό δέντρο και λατρευτικό σύμβολο των αρχαίων Ελλήνων και του Χριστιανισμού.
Στη Προϊστορική εποχή
Η φυσιογνωμία ενός λαού θεμελιώνεται καθοριστικά εκτός των άλλων και μέσα από τη σχέση του με τον περιβάλλοντα χώρο. Κι αν θα έπρεπε να δώσουμε το στίγμα της ελληνικής φύσης κατονομάζοντας κάποια καρποφόρα δέντρα που επέδρασαν στις κοινωνικοοικονομικές πραγματικότητες την πρώτη θέση αναμφίβολα διεκδικεί η ελιά.
Δέντρο του μεσογειακού χώρου η ελιά, επηρέασε καταλυτικά την εξέλιξη του πολιτισμού σ’ ένα χώρο όπου αναπτύχθηκαν μερικοί από τους πιο πρώιμους πολιτισμούς.
Η σύνδεση της με τη διατροφή και τη λατρεία αποτελεί σημαντικό φαινόμενο που εισχωρεί στη μυθολογία των μεσογειακών λαών και διαμορφώνει λατρευτικές πρακτικές, δοξασίες, έθιμα και συνήθειες αρκετές από τις οποίες διατηρούνται ακόμα και σήμερα.
Η καλλιέργεια της ελιάς πιστεύεται, ότι αποτελεί ένα ξεχωριστό στοιχείο πολιτισμού που οδηγεί στις πιο σύνθετες κοινωνικές δομές. Αποτελεί πολιτισμικό ορόσημο στην εξέλιξη του μεσογειακού πολιτισμού.
Τα πρώτα στάδια εκμετάλλευσης της ελιάς από τους κατοίκους του προϊστορικού Αιγαίου παραμένουν ακόμη σκοτεινά. Πιστεύεται, ωστόσο, ότι από τη Νεολιθική τουλάχιστον εποχή, μαζί με τους βρώσιμους καρπούς διαφόρων δέντρων, θα γινόταν ευκαιριακά και συλλογή των καρπών της αγριελιάς (Olea europaea oleaster) για τη συμπλήρωση και τον εμπλουτισμό του διαιτολογίου.
Στη Μινωική Εποχή
O Μίνωας, σύμφωνα με τις αρχαιολογικές πηγές, αλλά και οι διάδοχοί του ήταν οι πρώτοι προστάτες του ιερού δέντρου της ελιάς, το οποίο και εικάζεται ότι έπαιξε καθοριστικό οικονομικό ρόλο κατά την ακμή της μινωικής κυριαρχίας. Σχετικά με αυτό ο Πωλ Φωρ, Γάλλος μελετητής του Μινωικού πολιτισμού, γράφει πως «η ελιά εξασφάλιζε την οικονομική κυριαρχία της Κρήτης στον αιγαιοπελαγίτικο κόσμο». Η συστηματική καλλιέργεια της ελιάς συνέβαλε στην αλματώδη ανάπτυξη του μινωικού πολιτισμού. Ολόκληρη δε κοινωνικοοικονομική, λατρευτική, εθιμική αλλά και καλλιτεχνική πραγματικότητα δημιουργήθηκε γύρω από το ιερό δέντρο. Η Κρήτη έως και σήμερα συγκεντρώνει το ενδιαφέρον όλων εκείνων που ασχολούνται με την καταγωγή και την εξέλιξη της ελιάς μέσα στον ελλαδικό και μεσογειακό χώρο. Άλλωστε, η πληθώρα των γραπτών μαρτυριών, από τη Μινωική ήδη περίοδο, και των αρχαιολογικών ευρημάτων, που βρέθηκαν στο νησί και τα οποία σχετίζονται με τον υλικοτεχνικό εξοπλισμό και τη διαδικασία εξαγωγής και αποθήκευσης του λαδιού, των σκευών καθημερινής χρήσης όπου φυλάσσονταν οι καρποί, των εικαστικών απεικονίσεων των ελαιόδεντρων κ.λπ., είναι τόσο μεγάλη, ώστε δικαίως συντηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον των ειδικών επιστημών
Μινωική τέχνη και ελιά
Η φύση στη μινωική τέχνη εγκωμιάζεται, εξυμνείται. Η απεικόνιση του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου, περιβεβλημένη από την απαιτούμενο θρησκευτικό συμβολισμό έχει μεταφερθεί στους εσωτερικούς χώρους των ανακτόρων. Από τις διάφορες καθημερινές δραστηριότητες (κυνήγι, εμπορικές συναλλαγές, αθλήματα, κοινωνικές συνάξεις) ή λατρευτικές τελετές (προσφορές σε ιερά δάση και ιερά κορυφών) δεν απουσιάζει και η ελιά.
Η εμμονή στην τόσο συχνή και πιστή συχνά αναπαράσταση φύλλων, κλαδιών και δέντρων ελιάς μπορεί να στηριχθεί σε δυο υποθέσεις: ή ότι οι καλλιτέχνες θέλησαν να αποδώσουν πιστά τη χλωρίδα του κρητικού τοπίου, η οποία εκείνη την εποχή φαίνεται πως κατακλυζόταν από ελαιόδεντρα, ή ότι αυτό καθαυτό το ελαιόδεντρο λόγω της ανθεκτικότητας και μακροβιότητας αλλά και της ωφελιμότητάς του αντιμετωπίστηκε ως «μέγιστο αγαθό», με αποτέλεσμα να γίνει αντικείμενο συμβολισμού, γεγονός που με τη σειρά του είχε ως συνέπεια τη λατρευτική του ένταξη σε θρησκευτικά τελετουργικά.
Ήδη στην τρίτη π.Χ. χιλιετία φαίνεται πως οι άνθρωποι κατασκεύαζαν χρυσά περίαπτα σε σχήμα φύλλων ελιάς, τα οποία βρέθηκαν σε τάφους στο Μόχλο Σητείας. Εντυπωσιακό είναι ακόμη το κλαδί της ελιάς που βλέπουμε στην κόμη της κροκοσυλλέκτριας στην τοιχογραφία που βρέθηκε στο Ακρωτήρι της Θήρας. Πιστεύεται ότι ο ρόλος του κλάδου στην τοιχογραφία είναι τελετουργικός.
Σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο τα σημαντικά δέντρα «απομονώθηκαν» και αντιμετωπίστηκαν ως ξεχωριστά αντικείμενα λατρείας (δεντρολατρεία). Γι αυτό είναι πολύ συχνή η απεικόνιση ιερών αλσών ή δασών από ελιές, πλατάνια και δρυς. Ένα τέτοιο έξοχο πρώιμο Νεοανακτορικό δείγμα είναι η απεικόνιση ενός ελαιώνα στη μικρογραφική τοιχογραφία του «Ιερού Άλσους», το οποίο ανακαλύφθηκε στην Κνωσό. Στη σύνθεση αυτή γύρω από χοντρούς κορμούς βρίσκεται συγκεντρωμένο πλήθος ανθρώπων με τα χέρια στραμμένα στον ουρανό. Η όλη παράσταση μας κάνει να συμπεράνουμε πως πρόκειται για κάποια εορταστική τελετή σε ανακτορικό ιερό άλσος.
Σε άλλη τοιχογραφία, ανάγλυφη, θραύσματα της οποίας διασώζονται ως σήμερα στη βόρεια είσοδο του ανακτόρου της Κνωσού, απεικονίζονται κλαδιά ελιάς.
Και στις δυο τοιχογραφίες, δείγματα υψηλής τέχνης, εντυπωσιάζει η ακριβής απόδοση των στενόμακρων λογχοειδών φύλλων και του χρωματικού παιχνιδίσματος των ελαιόδεντρων κάτω από το φως.
Παράλληλα, βεβαιώνεται η άποψη ότι οι Μινωίτες γνώριζαν πολύ καλά την εξημερωμένη πλέον ελιά, ήδη από τη Νεοανακτορική περίοδο, αφού τα φύλλα της άγριας ελιάς είναι ασυγκρίτως μικρότερα και έχουν μικρά αγκάθια.
Ελαιόδεντρο αποτυπώνεται στη θαυμάσια σαρκοφάγο της Αγίας Τριάδας και βρίσκεται μέσα στον ιερό περίβολο.
Ελαιόδεντρα μπορούμε να δούμε και σε πλήθος μυκηναϊκών παραστάσεων. Ελαιόδεντρα κοσμούν τα χρυσά κύπελλα που βρέθηκαν στο μυκηναϊκό τάφο του Βάφειου Λακωνίας.
Στα ομηρικά χρόνια
Στα ομηρικά χρόνια η ελιά φαίνεται να είχε το δικό της ξεχωριστό ρόλο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Στους κήπους του Αλκίνοου, του βασιλιά των Φαιάκων, υπήρχαν ελιές μαζί με άλλα δέντρα με βρώσιμους καρπούς. Ο ποιητής κάνει σαφή διαχωρισμό μεταξύ της άγριας ελιάς που ονομάζει «φυλίη» και της ήμερης «ελαίη». Παρουσιάζει μάλιστα τον Οδυσσέα ναυαγό να σέρνεται γυμνός σαν σκουλήκι στη γη των Φαιάκων μέχρι που βρήκε καταφύγιο σ’ ένα δάσος όπου φύονταν μαζί άγριες και ήμερες ελιές. Ακόμη και η θεά Αθηνά εμφανίζεται να παρηγορεί τον Οδυσσέα κάτω από το ιερό της δέντρο.
Στην Οδύσσεια επίσης αναφέρεται ότι στο σπίτι του Οδυσσέα, ανάμεσα στις μεγάλες ποσότητες χρυσού και ορείχαλκου, ήταν αποθηκευμένο άφθονο μυρωμένο ελαιόλαδο.
Φυσικά η κύρια χρήση του ελαιόλαδου, στον Όμηρο, ήταν κυρίως καλλωπιστική και τελετουργική.
Η Αφροδίτη αλείφει καθημερινά με ελαιόλαδο αρωματισμένο με ρόδα το νεκρό Έκτορα, που το σώμα του είχε κακοποιηθεί όταν ο Αχιλλέας το έσερνε πίσω από το άρμα του, ενώ εκλεκτής ποιότητας ελαιόλαδο μαζί με μέλι και κρασί προσφέρονται ως χοές στους νεκρούς.
Ο ίδιος ο Δίας όταν είδε πως δεν κατάφερε να σώσει από το θάνατο τον αγαπημένο του γιο, Σαρπηδόνα, (η μυθολογία τον αναφέρει ως αδερφό του Μίνωα και του Ραδάμανθυ), διέταξε τον Απόλλωνα να πάρει από τη φωτιά της μάχης το άψυχο σώμα του και να το φροντίσει:
«…πάρε μακριά και λούσε τον στου ποταμού το ρέμα
μετά και λάδι αθάνατο πιάσε λαδάλειψέ τον,
με ρούχα θεϊκά γύρου βάλε και τυλιξέ τον,
και τα γοργά τα δίδυμα τα αδέρφια συνοδεία,
στον Ύπνο και τον Θάνατο, δώσ’ τον για τη Λυκία…»
Στην Ιλιάδα ο Αχιλλέας περιποιείται το τρίχωμα και τη χαίτη των αλόγων με ελαιόλαδο. Αλλά και στην περιποίηση των γυναικείων μαλλιών, συνηθιζόταν η χρήση ελαιόλαδου. Στην Οδύσσεια αναφέρεται επίσης ότι οι γυναίκες άλειφαν με λάδι και τους χιτώνες τους, πράγμα που επιβεβαιώνει και ο Πλούταρχος (Βίος Αλεξάνδρου 36), ο οποίος υποστηρίζει ότι το ελαιόλαδο δίνει λάμψη στα λεύκα ρούχα.
Τέλος συνηθέστατη ήταν και η χρήση του ελαιόλαδου και στην καθαριότητα του σώματος, όπως αναφέρει ο Όμηρος στην Ιλιάδα: ο Οδυσσέας και ο Διομήδης πλένονται με ζεστό νερό και αμέσως μετά αλείφονται με ελαιόλαδο.
Οι αρχαίοι Έλληνες γνώστες της ελαιοκομικής τέχνης
Από τα κείμενα που άφησαν οι αρχαίοι συγγραφείς, Έλληνες και Ρωμαίοι, συμπεραίνουμε ότι η γνώση της ελαιοκομίας ήταν ευρύτατη κατά την αρχαιότητα, τόσο δε στην Ελλάδα όσο και στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το δέντρο της ελιάς γνώρισε εξαιρετική άνθιση.
Για την καλλιέργεια της ελαίας, ο Θεόφραστος γράφει πως η εξάπλωση του δέντρου γινόταν με πολλούς τρόπους, αλλά όχι με μπήξιμο ενός κλαδιού στη γη, όπως γίνεται με τη συκιά και τη ροδιά. Αντίθετα, χώνοντας τα κουκούτσια της ελιάς στη γη θα φυτρώσουν απλώς αγριελιές. Όταν μάλιστα επισκέφτηκε τον Τάραντα της Ιταλίας, βλέποντας τους εκεί ελαιώνες, έγραψε ότι ο αέρας της θάλασσας και η ομίχλη καταστρέφουν την ανθοφορία. Έτσι υπάρχουν θαυμάσια δέντρα που δεν δίνουν καθόλου καρπό. Ο Θεόφραστος, έχοντας άποψη για το κλάδεμα της ελιάς, έγραψε ότι τα δέντρα πρέπει να διατηρούνται κοντά και μάλιστα όσο λιγότερα κλαδιά έχουν, τόσο καλύτερα θα αναπτυχθούν και θα δώσουν περισσότερο καρπό. Συμπληρώνει δε ότι η αγριελιά δεν γίνεται ποτέ ήμερη. Ωστόσο, λέει, μερικοί ισχυρίζονται πως αν μεταφυτευτεί, αφού της κόψουν το φύλλωμα, τότε ξαναφυτρώνει και δίνει ελιές.
Ο Σόλων, στους σχετικούς με την ελιά νόμους του, καθόριζε την απόσταση φύτευσης σε τουλάχιστον εννέα πόδια η μια από την άλλη.
Εξάλλου, συχνή κατά την αρχαιότητα, ήταν η φύτευση συκιάς πλάι σε ελαιόδεντρο, επικρατούσε δε η αντίληψη ότι αν φυτευθεί κλαδί ελιάς μέσα στον κορμό μιας συκιάς, θα αναπτυχθεί. Κατά τον Πλίνιο, στο μέσο της αγοράς στην αρχαία Ρώμη μια ελιά και μια συκιά αναπτύχθηκαν.
Ο Βιργίλιος ισχυρίζεται ότι η ελιά είναι η λιγότερο δαπανηρή καλλιέργεια και «μόλις το δέντρο ενωθεί με τη γη αντέχει όλες τις κακουχίες».
Το μάζεμα της ελιάς κατά την αρχαιότητα γινόταν κυρίως με τον ραβδισμό, παρότι οι αρχαίοι συγγραφείς καταδίκαζαν τη μέθοδο αυτή. Ο Πλίνιος επανειλημμένα συνιστά: «μην κουνάτε και μη ραβδίζετε τα δέντρα σας. Το μάζεμα με το χέρι εξασφαλίζει κάθε χρόνο μεγάλη καρποφορία. Οι ελαιοκομικές γνώσεις των αρχαίων, εξαιρετικά προωθημένες για την εποχή τους, συχνά συνεπικουρούνταν και από την αστρονομία, η οποία και προέβλεπε για την καλή ή φτωχή σοδειά. Ο Θαλής ο Μιλήσιος, για παράδειγμα, είχε προβλέψει, από τις αστρονομικές παρατηρήσεις του, μια εξαιρετική σοδειά για το 596 π. Χ. Εγκατέστησε τότε στη Χίο και στη Μήλο πολλά νέα πιεστήρια, κάνοντας έτσι μέσα σ’ ένα χρόνο πλούσιους τους κατοίκους του νησιού. Αλλά και ο Δημόκριτος είχε ασχοληθεί με τη σχέση της καλής σοδειάς και της θέσης των άστρων.
Τέλος, σχετικά με τις ασθένειες που πλήττουν το δέντρο της ελιάς, ο Φλωρεντίνος, αναφερόμενος σ’ αυτές και τη θεραπεία τους, έγραφε: «… πρέπει λοιπόν, αν βρούμε, ότι οι ρίζες του δέντρου ξεραίνονται και είναι άρρωστες, να ξέρουμε ότι αιτία είναι τα σκουλήκια, τα οποία βρίσκονται βαθιά στις ρίζες. Μπορούμε να τα εξαφανίσουμε με πολλούς τρόπους αλλά ο καλύτερος είναι να φυτέψουμε κοντά στις ρίζες της ελιάς σκυλοκρόμμυδες».
Διαδικασία συλλογής ελαιοκάρπου
Σχετικά με τον τρόπο συλλογής του ελαιοκάρπου από τις ιερές ελιές της Αττικής, ο Αριστοτέλης μας αναφέρει δυο διαδικασίες. Σύμφωνα με την παλιά, που η έρευνα απέδειξε ότι ίσχυε μέχρι το 390 π.Χ. περίπου, η πόλη εκχωρούσε το δικαίωμα συλλογής του καρπού από τις μορίες σε ιδιώτες, οι οποίοι αναλάμβαναν να καλλιεργήσουν τα ιερά δέντρα, να συλλέξουν τον καρπό, να προχωρήσουν στην έκθλιψη και την παραγωγή του ελαιολάδου αποδίδοντας στο δημόσιο την ποσότητα που είχε εκ των προτέρων συμφωνηθεί.
Μετά τον 4ο αιώνα, η πόλη αποφάσισε να αλλάξει τον τρόπο συλλογής του ελαιοκάρπου για λόγους που μόνο να υποπτευθούμε μπορούμε. Η νέα διαδικασία καινοτομούσε σε δυο κυρίως σημεία. Το πρώτο ήταν ότι η πόλη δεν ανέθετε πλέον τη συλλογή σε ιδιώτες αλλά σε έναν πολύ σημαντικό δημόσιο άρχοντα που ονομαζόταν «επώνυμος», γιατί αυτός έδινε το όνομά του στο έτος κατά το οποίο βρισκόταν στην εξουσία. Η δεύτερη και σημαντικότερη αλλαγή συνέκειτο στο γεγονός ότι το λάδι δε μαζευόταν πια μόνο από τα ιερά δέντρα, αλλά οι ιδιοκτήτες ή χρήστες των κτημάτων, μέσα στα οποία βρίσκονταν μορίες, είχαν την υποχρέωση να δίνουν στον άρχοντα μια συγκεκριμένη ποσότητα λαδιού ανεξαρτήτως προελεύσεως. Η συλλογή του ελαιοκάρπου ήταν πλέον μια κατά κάποιον τρόπο φορολογία εκείνων που είχαν στα κτήματά τους ιερές ελιές. Το λάδι αυτό χρησίμευε για τα έπαθλα που δίνονταν στους παναθηναϊκούς αγώνες. Αν ο «επώνυμος» άρχοντας μετά το τέλος της θητείας του δεν παρέδιδε στους ταμίες της πόλης την προβλεπόμενη ποσότητα δεν του επιτρεπόταν να γίνει αρεοπαγίτης, αφού δεν είχε εκτελέσει όπως έπρεπε το καθήκον του.
Η αυστηρή αυτή πολιτική της Αθηναϊκής πολιτείας, η οποία αντικατοπτρίζει το σεβασμό και την τιμή που απέδιδαν στο ιερό δέντρο της ελιάς οι αρχαίοι Αθηναίοι, αλλά και την άμεση παρέμβαση του κράτους στη γεωργική οικονομία, συντέλεσε στην ανάδειξη του Αθηναϊκού κράτους σε ένα από τα μεγαλύτερα και σπουδαιότερα κέντρα ελαιοπαραγωγής σε ολόκληρη τη Μεσόγειο.
Ποικιλίες ελαιόδεντρων
Κατά τον Ιπποκράτη, το Θεόφραστο, τον Αριστοτέλη, τον Έρμιππο, τον Αριστοφάνη, τον Παυσανία, τον Πλίνιο και τον Όμηρο αναφέρονται συνολικά 16 διαφορετικές ποικιλίες σε όλη την Ελλάδα, που ανάλογα τον προορισμό τους, το σχήμα του καρπού τους αλλά και τον τρόπο παρασκευής τους κατατάσσονται ως εξής:
1. Καλλιστέφανος: Αναφέρεται από τον Αριστοτέλη και πρόκειται για την αγριελιά που φυόταν στην Ολυμπία και από την οποία φτιάχνονταν τα στεφάνια των Ολυμπιονικών.
2. Φαυλία ή Φαύλιος: Αναφέρεται από το Θεόφραστο ως ποικιλία χωρίς μεγάλο ενδιαφέρον, με λευκό και μικρού μεγέθους καρπό.
3. Εχίνος: Τα φύλλα της ποικιλίας αυτής έφεραν στην απόληξή τους μια μεγάλη αγκάθα.
4. Στεμφυλίτης: Αυτή έφερε καρπούς μελανούς, κατάλληλους να γίνουν με σύνθλιψη θλαστοί και να παρασκευαστούν με αλάτι. Από τον Ιπποκράτη οι ελιές αυτές καλούνται «τρύγες στεμφυλίτιδες». Οι ελιές που είχαν προσβληθεί από το δάκο ή από σκώληκες ονομάζονταν «πιτυρίδες».Σύμφωνα με άλλους συγγραφείς «πιτυρίς ή επίτυρις» ήταν είδος αλατισμένων ελιών.
5. Μορία: Αναφέρεται από τον Αριστοφάνη και πρόκειται για την ήμερη ελιά, δηλαδή την ιερή ελιά της θεάς Αθηνάς, που βρισκόταν στο σηκό του Ερεχθείου, και από την οποία εξαπλώθηκε η καλλιέργεια του ιερού δέντρου σ’ ολόκληρη την Αττική.
6. Δρυπεπής ή Ρυσσή: Είδος ελιάς που έφερε μεγάλο καρπό, σαν βελανίδι, ωρίμαζε δε μόνος του πάνω στο δέντρο και τελικά έπεφτε αφού συρρικνωνόταν. Οι ελιές αυτές παρασκευάζονταν με άφθονο αλάτι και πιθανώς έμοιαζαν με τις κρητικές αλατσολιές.
7. Ραφανίς: Είδος ελιάς που ο καρπός της έμοιαζε με ραφανίδα, δηλαδή με ραπάνι.
8. Νίτρις: Είδος ελιάς, της οποίας οι καρποί παρασκευάζονταν επίσης με αλάτι.
9. Κολυμβάς ή Νηκτρίς ή Βομβία: Οι καρποί της διατηρούνταν ολόκληροι μέσα σε άρμη και λάδι. Πρόκειται για τις ελιές που σήμερα ονομάζονται κολυμβάδες ή κολυμπιστές.
10. Αλμάς ή Υποπάρθενος: Ο καρπός της διατηρούνταν επίσης μέσα σε άρμη.
11. Ορχάς ή Ορχέμων: Είδος ελιάς που ο καρπός της είχε σχήμα όρχη.
12. Γεργέριμος ή Ισχάς: Είδος ελιάς που ο καρπός της έπεφτε από το δέντρο μετά από πλήρη ωρίμανση.
13. Γογγυλίς: Ποικιλία που οι καρποί της έμοιαζαν με τους χουρμάδες.
14. Τράμπελος: Άγνωστη μέχρι σήμερα ποικιλία ελιάς.
15. Ισχυάς: Ποικιλία της οποίας ο καρπός είχε σχήμα νεφρού.
16. Λευκόκαρπος: Πρόκειται μάλλον για την ίδια ποικιλία με την Φαυλία.
Ελιά Κύκλος Ζωής
Η ελιά έως 7 ετών δεν παράγει καρπούς,
χρειάζεται την προσοχή των καλλιεργητών,
γιατί σε αυτή την ηλικία γίνεται το κέντρισμα.
Σε ηλικία 7 έως 15 ετών, αρχίζει να παράγει καρπούς.
Σε ηλικία 30-70 ετών, βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη.
Στην «τρίτη ηλικία» η ελιά φτάνει από 150- 1000 χρόνια ζωής!
Η ελιά ευδοκιμεί σχεδόν αποκλειστικά στην λεκάνη της Μεσογείου και ο τρόπος καλλιέργειας της αποτελεί βασικό παράγοντα διατήρησης του οικοσυστήματος.
Ζει και προσφέρει καρπούς για αιώνες, καλλιεργείται σε κάθε έδαφος, αγαπά το μεσογειακό κλίμα, ζητά ελάχιστη περιποίηση και αξιοποιείται πλήρως ως καρπός, φύλλωμα και ξύλο.
Η ελιά συμβάλλει στην αποτροπή της διάβρωσης σε περιοχές με οξυμένο το φαινόμενο της ερημοποίησης κι αποτελεί πρωταρχικό παράγοντα ανάπτυξης περιοχών με σοβαρά προβλήματα απασχόλησης και συνοχής.
Σήμερα υπάρχουν στην Ελλάδα 150.000.000 περίπου ελαιόδεντρα,
λειτουργούν 2.800 ελαιοτριβεία και 500.000 οικογένειες ζουν από
την καλλιέργεια της ελιάς.
Ελαιόλαδο
Από τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους το ελαιόλαδο χρησιμοποιήθηκε για την κάλυψη διαφόρων αναγκών.
Σε οροπέδιο των Μεθάνων βρέθηκε από τον Δέφνερ το αρχαιότερο ελαιοτριβείο (όπως υπολογίζεται της 4ης π.Χ. χιλιετίας)- πράγμα που μαρτυρεί ότι η χρήση του λαδιού ήταν γνωστή από την εποχή εκείνη.
Κατά τους ομηρικούς χρόνους, το λάδι χρησιμοποιείται κυρίως για την επάλειψη του σώματος και όχι για τροφή ή φωτισμό.
Από πινακίδες της Γραμμικής Β, που βρέθηκαν στην Πύλο και όπου διαβάζουμε τη λέξη po-qa (φοβρή / φοβράς), συμπεραίνουμε ότι την περίοδο εκείνη ο καρπός της ελιάς χρησιμοποιείται ως τροφή των κτηνών. Εξάλλου οι συνεχείς αναφορές σε αρωματικά ελαιόλαδα μας κάνει να συμπεράνουμε ότι τουλάχιστον στη συγκεκριμένη εποχή η χρήση του λαδιού εντοπίζεται κυρίως στις θρησκευτικές τελετές, στον καλλωπισμό του σώματος και στην παρασκευή θεραπευτικών αλοιφών.
Ως τροφή
Τη σημασία της ελιάς και των προϊόντων της στη διατροφή κατά την αρχαιότητα μαρτυρεί ο Σοφοκλής. Την αποκαλεί «παιδοτρόφον»: ...που πιο πολύ ευδοκιμεί σ’ αυτήν εδώ τη γη: η γαλανόφυλλη ελιά, που τρέφει παλικάρια.
Ένα δείγμα πλούτου από την κλασική αρχαιότητα μας μεταφέρει ο Αριστοφάνης στον «Πλούτο» του. Το κρασί και το λάδι συγκαταλέγονται στα προϊόντα που περιλαμβάνει ανάμεσα στα βασικά είδη: «Γεμάτο ειν’ άσπρο αλεύρι το κελάρι μαύρο κρασί και μυρωδάτο οι πλόσκες. Ασήμι και χρυσάφι ξεχειλίζουν όλα τα σκεύη του σπιτιού είναι θάμα. Γεμάτο λάδι είναι το κιούπι, μύρα τα μπουκαλάκια, κι η σοφίτα σύκα.»
Το έλαιον ήταν απαραίτητο ως φωτιστικό αλλά και ως βασικό διατροφικό αγαθό από την προϊστορική εποχή. Η χρήση του στη μαγειρική διευρύνεται στα κλασικά χρόνια. Επινοούνται περίπλοκοι τρόποι μαγειρικής και αναζητούνται πρωτότυπες ιδέες. Μερικές ενδιαφέρουσες συνταγές μαγειρικής ψαριών μας παραδίδει ο Αρχέστρατος το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται πολύ συχνά, συνήθως μαζί με τυρί ή ακόμη και χορταρικά. Ο σπάρος, για παράδειγμα, καταναλωνόταν με τυρί και λάδι. Ο γλαύκος έβραζε μέσα σε νερό, λάδι και χορταρικά και μετά τη βράση περιέχυναν λάδι στο ψάρι και το έβαζαν σε άλμη ζεστή, σύμφωνα με τη συνταγή που διέσωσε ο Ορειβάσιος.
Το ελαιόλαδο ήταν απαραίτητο στη μαγειρική των δημητριακών καρπών, των λαχανικών και των οσπρίων , όπως γίνεται ακόμη και σήμερα στην παραδοσιακή κουζίνα των Ελλήνων, ιδιαιτέρως στις περιοχές όπου ευδοκιμεί η ελιά. Ο Ορειβάσιος μας δίνει μια πιο συγκεκριμένη εικόνα, η οποία αφορά στη χρήση του ελαιόλαδου σε φαγητά με κύριο συστατικό τα όσπρια: «…Πρέπει λοιπόν όταν τα όσπρια βράσουν καλά, τότε να τα ανακατεύεις και πιάνοντας με τα χέρια τη χύτρα να την αναταράξεις για να μην παρακαούν. Και να χρησιμοποιείς λάδι για τα βραστά και για όλα τα άλλα που συνοδεύουν εκείνο».
Το ελαιόλαδο που προοριζόταν για μαγειρική χρήση ήταν πάντα πολύ καλής ποιότητας, ανάλογα με τις συνθήκες παραγωγής που επικρατούσαν σε κάθε τόπο. Οι αγρότες συνήθιζαν να το καταναλώνουν και ωμό (δεν είναι και τόσο ασυνήθιστο ακόμη και σήμερα το φαινόμενο) είτε βρέχοντας μ’ αυτό παξιμάδι είτε αρτύζοντας τα βρασμένα χόρτα και άλλα σαλατικά. Το λάδι δεν χρησιμοποιείται μόνο στη μαγειρική αλλά και στη ζαχαροπλαστική. Ο Αθήναιος κάνει λόγο για ένα αρχαίο κρητικό γλύκισμα που το έλεγαν γλυκίνα. Το παρασκεύαζαν «δια γλυκέος οίνου και ελαίου». Πολλά γλυκίσματα της αρχαίας αλλά και της σύγχρονης διατροφικής παράδοσης στηρίζονται στο ελαιόλαδο. Ο Αθήναιος, πάλι, μιλά για «σασαμοτυροπαγή πέμματα» (είδος τυρόπιτας με σησάμι) που βράζονταν σε λάδι και για «εγκρίδες» (είδος τηγανίτας) και τις εγκρίδες τις έβραζαν στο λάδι και τις περιέχυναν με μέλι.
Διατροφικός Θησαυρός της Υγείας
Από την αρχαιότητα είναι γνωστό ότι το ελαιόλαδο κατέχει εξέχουσα θέση στις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων. Ο Ιπποκράτης και άλλοι μεγάλοι γιατροί της εποχής εκείνης όπως ο Γαληνός και ο Διοσκουρίδης είχαν πιστέψει στις ευεργετικές επιδράσεις του ελαιολάδου στην Υγεία και συνιστούσαν την κατανάλωσή του για την θεραπεία αρκετών παθήσεων. Πολλούς αιώνες μετά, το ελαιόλαδο συνεχίζει να αποτελεί απαραίτητο συστατικό στη διατροφή μας καθώς αποδεικνύει συνεχώς ότι παρέχει υγεία και μακροβιότητα.
Οι ευεργετικές επιδράσεις των συστατικών του
Το ελαιόλαδο έχει αποδειχθεί ότι βοηθά:
• στην πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων καθώς η κατανάλωση του μειώνει την κακή χοληστερίνη ενώ διατηρεί σταθερά τα επίπεδα της καλής χοληστερίνης ή τα ανεβάζει
• στην επιβράδυνση του γήρατος χάρη στα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα και στην βιταμίνη Ε που περιέχει
• στην απορρόφηση των βιταμινών από τον οργανισμό χάρη στις πολυφαινόλες που περιέχει
• στην πρόληψη της σκλήρυνσης των αρτηριών και της αθηροσκλήρυνσης
• στη διευκόλυνση της λειτουργίας του συκωτιού και στην αποτροπή την δημιουργία πέτρας στη χολή
• στη διαιτητική αγωγή του διαβήτη
• στην ενίσχυση του οργανισμού έναντι του καρκίνου
• Υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι βοηθά στα πεπτικά έλκη. Η κατανάλωσή του ανακουφίζει από τους κοιλιακούς πόνους, ελαττώνει τη δυσπεψία και μειώνει τη συγκέντρωση γαστρικού υγρού, ενώ βοηθάει και στην καλή λειτουργία των εντέρων που ατονούν.
Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι το ελαιόλαδο είναι συνώνυμο της καλής υγείας.
Τα είδη ελαιόλαδου
• Eξτρα παρθένο ελαιόλαδο: η καλύτερη ποιότητα λαδιού. Ο βαθμός οξύτητας δεν πρέπει να ξεπερνά το 1%. Τα καλύτερης ποιότητας λάδια έχουν αρκετά χαμηλότερο βαθμό (0,4-0,5%). Το λάδι αυτό έχει εξαιρετικό άρωμα, γεύση και χρώμα.
• Παρθένο ελαιόλαδο: πολύ καλής ποιότητας λάδι, με ελαφρώς μεγαλύτερη οξύτητα που δεν πρέπει να ξεπερνά το 1,5%. Εχει άρωμα, γεύση και χρώμα αντίστοιχα με αυτά του έξτρα παρθένου ελαιόλαδου.
• Αγνό ελαιόλαδο: καλής ποιότητας λάδι με καλή γεύση και αρκετά μεγαλύτερη οξύτητα που δεν πρέπει να ξεπερνά το 3,3%.
Τα διάφορα είδη:
Εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο: Πρόκειται για το καλύτερο σε ποιότητα λάδι. Εχει εξαιρετικό χρώμα, άρωμα και γεύση, ενώ η οξύτητά του δεν ξεπερνά το 1%.
Παρθένο ελαιόλαδο: Διαφοροποιείται από το εξαιρετικά παρθένο, όχι μόνον ως προς τον βαθμό οξύτητας, η οποία ωστόσο, δεν ξεπερνά το 2%, αλλά και γευστικά.
Μειονεκτικό παρθένο ελαιόλαδο: Πρόκειται για λάδι μέτριας ποιότητας και γεύσης, με οξύτητα μεγαλύτερη του 2 %.
Μείγμα ελαιολάδου από εξευγενισμένα και παρθένα ελαιόλαδα: Εχει ευχάριστη γεύση και οσμή, ανοικτό κιτρινοπράσινο χρώμα και η οξύτητά του δεν ξεπερνά το 1%.
Ραφιναρισμένο ελαιόλαδο: Πρόκειται για ένα σχεδόν άγευστο λάδι με οξύτητα έως 0,3%.
Πυρηνέλαιο: Εχει απαλή, ήπια γεύση και προέρχεται από την ανάμειξη ραφιναρισμένου πυρηνέλαιου και παρθένου ελαιόλαδου.
Αγουρέλαιο: Το αγουρέλαιο είναι το πρώτο λάδι της ελιάς, που με κόπο και αγώνα συλλέγεται για να φτάσει σε εμάς, αφού παράγεται σε περιορισμένη ποσότητα. Στα μέσα με τέλη του Οκτώβρη, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες της περιοχής και της χρονιάς, οι πιο φρέσκιες και γερές ελιές, άγουρες και πράσινες, που δεν έχουν ζαρώσει, αλλά ούτε έχουν χτυπηθεί για να πέσουν από το δέντρο, συλλέγονται για να δώσουν τον χυμό τους, ο οποίος αμέσως αναλύεται για να επιβεβαιωθούν και τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όλα τα πρώτα λάδια είναι και αγουρέλαια. Το λάδι του πρώτου, άγουρου καρπού, της πρώτης σοδειάς είναι ξεχωριστό και μάλιστα, σύμφωνα με το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιολάδου, τα βασικά οργανοληπτικά κριτήρια αξιολόγησής του επικεντρώνονται σε τρία κύρια χαρακτηριστικά του: Στο φρουτώδες, το πικρό και το πικάντικο. Με λίγα λόγια πρόκειται για ένα λάδι με έντονη γεύση ελιάς και άρωμα, που το κάνουν μοναδικό και ξεχωριστό.
πηγή: http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=11899&subid=2&pubid=930617
ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΩΣ ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΟ
Ήδη από την εποχή του Iπποκράτη το ελαιόλαδο φημιζόταν για τις πολλές θεραπευτικές του ιδιότητες, ιδιαίτερα δε στις δερματικές παθήσεις. Στην αρχαιότητα, άλλωστε, που δεν γινόταν χρήση σαπουνιού για την προσωπική υγιεινή, οι άνθρωποι άλειφαν τα μαλλιά και το σώμα τους με λάδι ελιάς για να τα καθαρίσουν, να τα αρωματίσουν και να τα κάνουν πιο απαλά. Eπίσης, άλειφαν με αυτό κάποια από τα ρούχα τους για να τους χαρίσουν γυαλάδα.
Δραστικά συστατικά
Tο ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικές ουσίες, όπως η βιταμίνη E και οι πολυφαινόλες, αλλά και σε χλωροφύλλη (ειδικά το παρθένο ελαιόλαδο). Eπιπλέον, περιέχει και άλλα σημαντικά δραστικά συστατικά, όπως υψηλά ποσοστά βιταμίνης K, αλλά και ιχνοστοιχεία, όπως νάτριο και κάλιο, που είναι ευεργετικά για το δέρμα, και σίδηρο, που κάνει πολύ καλό στα μαλλιά.
Iδιότητες
H χλωροφύλλη που περιέχεται στο ελαιόλαδο, λόγω των αυξημένων αντιοξειδωτικών ουσιών που αυτό περιέχει, έχει μεγαλύτερη αντοχή και σταθερότητα στο φως συγκριτικά με άλλα είδη ελαίων. Aν, λοιπόν, αλείψετε με ελαιόλαδο το δέρμα και τα μαλλιά σας, θα τα ωφελήσετε, θα τα προστατέψετε κυρίως από ξηρότητα και θα βελτιώσετε την υφή τους. Χάρη στην αντιοξειδωτική δράση που έχουν οι πολυφαινόλες και η βιταμίνη E, προστατεύεται το δέρμα από πρόωρη γήρανση, αφού «καταπολεμώνται» οι καταστροφικές ελεύθερες ρίζες. Για να διατηρεί το ελαιόλαδο τη διατροφική του αξία, που είναι σημαντικότατη πρώτα από όλα για λόγους υγείας (π.χ. έχει αντιοξειδωτική δράση στα κύτταρα του οργανισμού, ενώ τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα που περιέχει σε μεγάλη επάρκεια βοηθούν στη μείωση της «κακής» χοληστερίνης και στην αύξηση της «καλής», απομακρύνοντας έτσι τον κίνδυνο εκδήλωσης καρδιακών νοσημάτων κ.ά.), είναι καλύτερο να καταναλώνεται ωμό στις σαλάτες και στα φαγητά.
πηγή: http://www.vita.gr/html/ent/090/ent.2090.asp
Πώς παράγεται το λάδι;
Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, η συγκομιδή του καρπού και η διαδικασία παραγωγής του λαδιού μπορεί να έγινε πιο εύκολη, αλλά στην ουσία ο τρόπος παραμένει ο ίδιος ανά τους αιώνες
Μάζεμα του καρπού:
ο καρπός μαζεύεται από το Νοέμβριο έως και το Μάρτιο, δηλαδή έξι με οχτώ μήνες μετά την εμφάνιση της ανθοφορίας του δένδρου. Για την παραγωγή της καλύτερης ποιότητας λαδιού, ο καρπός πρέπει να μαζεύεται όταν αλλάζει το χρώμα του, τότε δηλαδή που υπάρχει η μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε λάδι και η καλύτερη γεύση. Μολονότι έχουν κάνει την εμφάνισή τους μηχανές, το μάζεμα του καρπού γίνεται στις περισσότερες χώρες με τον παραδοσιακό τρόπο: με τα χέρια. Οι εργάτες τινάζουν τα κλαδιά με ραβδιά, αφού απλώσουν πανιά ή δίχτυα για τη συλλογή του καρπού, και συγκεντρώνουν τον καρπό σε τσουβάλια. Σε κάποιες περιοχές, δεν κάνουν ούτε αυτό, αλλά περιμένουν τον καρπό να ωριμάσει και να πέσει μόνος του από το δένδρο (π.χ., στην Κέρκυρα). Βέβαια, το λάδι αυτό δεν είναι πολύ καλής ποιότητας. Οταν μαζευτεί ο καρπός, πρέπει να μεταφερθεί στο ελαιοτριβείο όσο γίνεται πιο γρήγορα (1-2 μέρες). Αυτό συμβαίνει, γιατί αν αφεθεί ο καρπός οι ελιές αρχίζουν να αλλοιώνονται (επέρχεται ζύμωση).
Επεξεργασία του καρπού: για να πάρουμε το λάδι, ο καρπός συνθλίβεται με μηχανικά μέσα. Τα παλιά χρόνια, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν μεγάλους πέτρινους τροχούς για να συνθλίψουν τον καρπό και να πάρουν το λάδι του. Σήμερα οι ελιές μπαίνουν σε μηχανές με ανοξείδωτους τροχούς, αφού πρώτα πλένονται και διαχωρίζονται από τα φύλλα, και στη συνέχεια πολτοποιούνται και συμπιέζονται. Προστίθεται νερό στον πολτό και, αφού περάσει από μηχανές που φιλτράρουν τυχόν ιζήματα, το νερό και το λάδι διαχωρίζονται. Η διαδικασία είναι φυσική χωρίς να προστίθενται άλλα υλικά (πέρα από το νερό). Το ελαιόλαδο είναι στην πραγματικότητα το μόνο είδος λαδιού που μπορεί να φαγωθεί, όπως βγαίνει από τον καρπό.
Αξιολόγηση: όπως και το καλό κρασί, έτσι και κάθε ποικιλία ελαιόλαδου κρίνεται από τη γεύση, το χρώμα, το άρωμα και την οξύτητά του. Κάθε είδος ελαιόλαδου είναι μοναδικό αφού είναι προϊόν εντελώς συγκεκριμένων συνθηκών (έδαφος, κλίμα, τύπος και ηλικία ελαιόδενδρων, εποχή που μαζεύτηκε ο καρπός και επεξεργασία του). Το χρώμα του είναι βασικά πράσινο, αλλά οι αποχρώσεις του πολλές. Η γεύση μπορεί να είναι έντονη ή απαλότερη, ακόμα και λίγο καυτερή. Οταν γίνεται σωστά η επεξεργασία του ελαιόλαδου, διατηρεί πλήρως το άρωμα, τις βιταμίνες και τη γεύση του καρπού από τον οποίο προήλθε.
Ενδιαφέρουσες πληροφορίες
• Εκτός από τις Μεσογειακές χώρες, λάδι και ελιές παράγονται και στην Κίνα, στη Χιλή, στο Περού, στη Βραζιλία, στο Μεξικό, στην Ανγκόλα, στη Νότια Αμερική, στην Ουραγουάη, στο Αφγανιστάν, στην Αυστραλία και στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 800 εκατομμύρια ελαιόδενδρα στον κόσμο και το 93% από αυτά βρίσκονται στην περιοχή της Μεσογείου -από όπου προήλθε και το ελαιόδενδρο- και όπου παράγεται και το ελαιόλαδο καλύτερης ποιότητας.
• Η φυσιολογική διάρκεια ζωής ενός ελαιόδενδρου είναι 300-600 χρόνια. Πολλοί υποστηρίζουν ότι υπάρχουν ελιές με ηλικία που ξεπερνά τα 1.000 χρόνια.
• Υπάρχουν περισσότερες από 70 ποικιλίες ελαιοδένδρων στον κόσμο.
• Οι πράσινες ελιές είναι μαύρες ελιές που δεν έχουν αφεθεί να ωριμάσουν.
• Οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν ελαιόλαδο για να διευκολύνουν τη μεταφορά των ογκόλιθων με τους οποίους έφτιαχναν τις πυραμίδες.
• Κάθε ελαιόδενδρο κατά μέσο όρο δίνει 40 κιλά καρπού το χρόνο, το λάδι του οποίου αντιστοιχεί στο 8-10% της ποσότητας αυτής.
Πώς καλλιεργούνται τα ελαιόδενδρα;
Κανονικά πρέπει να γίνονται δύο σκαλίσματα το χρόνο στο έδαφος γύρω από τα δέντρα. Λίπασμα ρίχνουμε τη χρονιά που τα δένδρα έχουν καρπό. Επίσης, μετά το μάζεμα (ή και ταυτόχρονα με αυτό) κλαδεύουμε τα δένδρα. Στην Ελλάδα, το ράντισμα για τις αρρώστιες το έχει αναλάβει το κράτος με ειδικά αεροπλάνα (συνήθως PZL).
Πώς πρέπει να αποθηκεύουμε το λάδι;
Οι εχθροί του ελαιόλαδου είναι ο αέρας, η ζέστη και το φως. O καλύτερος τρόπος είναι η φύλαξή του σε αεροστεγώς κλεισμένα δοχεία (τενεκέδες) μακριά από ζέστη και φως. Ετσι μπορεί να διατηρηθεί έως και δύο χρόνια. Ενοείται ότι λάδι που φυλάγεται σε γυάλινα δοχεία χρειάζεται περισσότερη προσοχή. Δεν έχει νόημα να το διατηρούμε σε ψυγείο. Το ελαιόλαδο στο ψυγείο θα θολώσει. Αυτό βέβαια δεν επηρεάζει σε τίποτα το λάδι. Αν το αφήσουμε σε θερμοκρασία δωματίου θα επανέλθει σε λίγο στην κανονική του κατάσταση.
Το καλό λάδι φαίνεται από το χρώμα;
Oχι. Αρκετοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι το καλύτερο λάδι είναι αυτό που έχει πράσινο χρώμα. Το χρώμα όμως δεν αποτελεί πολύ αξιόπιστο κριτήριο για την ποιότητα ή τη γεύση του. Εξαιρετικής ποιότητας λάδια παρουσιάζουν αποκλίσεις τόσο στο χρώμα όσο και στη γεύση.
Το ελαιόλαδο είναι το καλύτερο λάδι για τηγάνισμα;
Βεβαίως, και όχι μόνο. Το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται σε κάθε είδος μαγειρέματος - τηγάνισμα, ψήσιμο, βράσιμο, σοτάρισμα. Το ελαιόλαδο διατηρεί καλύτερα τη συνοχή του στο τηγάνισμα. Πρέπει όμως να μην το αφήνουμε να 'καίγεται' σε πολύ ψηλές θερμοκρασίες και να στραγγίζεται έπειτα από κάθε χρήση. Το αγνό παρθένο ελαιόλαδο πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ως συμπλήρωμα στα φαγητά και ποτέ στο μαγείρεμα.
Το παραμύθι της ελιάς
Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε σε μια φτωχογειτονιά ένα φτωχό μα πολύ καλόκαρδο κορίτσι που το έλεγαν Ελιά.
Κάθε μέρα η Ελιά γύριζε τη γειτονιά της, έβλεπε τον κόσμο να ζει φτωχός και δυστυχισμένος και γύριζε στο σπίτι της πολύ στενοχωρημένη.
Κάτι πρέπει να κάνω να τους βοηθήσω, σκεφτόταν. Κι από την άλλη μέρα κιόλας άρχισε. Βγήκε στη γειτονιά, κράτησε τα παιδιά της γειτόνισσας για να πάει να δουλέψει και να μπορεί να φέρει στα παιδιά της λίγο φαΐ.
Μια άλλη μέρα πήγε στη γριούλα που ήταν άρρωστη, της μαγείρεψε, της σκούπισε το σπίτι, την έπλυνε, την ταΐσε. Την άλλη μέρα πάλι έβγαλε τον παράλυτο γέρο με το καρότσι του βόλτα, για να πάρει αέρα και ήλιο.
Τα βράδια γύριζε κατάκοπη, μα ευχαριστημένη που είχε καταφέρει να δώσει λίγη χαρά στους φτωχούς ανθρώπους.
Οι μέρες περνούσαν κι η Ελιά όλο δούλευε, όσο αδυνάτιζε. Μα έβλεπε πως ότι κι αν έκανε, ο κόσμος ήταν πάντα φτωχός και δυστυχισμένος.
Αυτό τη στενοχωρούσε πάρα πολύ κι έτσι στενοχωρημένη κάθισε στην αυλή του σπιτιού της και συλλογιζόταν.
- Τι να κάνω, τι να κάνω. Δεν μπορώ να βλέπω τόση δυστυχία. Το σπουργίτι που την είδε τόσο στενοχωρημένη - και που την αγαπούσε γιατί κάθε μέρα του έριχνε σπόρους και ψίχουλα - δεν άντεξε και πέταξε βαθιά στο δάσος.
Εκεί βρήκε την καλή νεράιδα και της είπε:
- Τρέξε, καλή νεράιδα, η Ελιά είναι πολύ στενοχωρημένη, χλωμή κι αδύνατη.
Η καλή νεράιδα ανήσυχη έτρεξε στην αυλή της Ελιάς και τη ρώτησε:
- Τι έχεις, Ελιά μου, κι είσαι τόσο λυπημένη;
- Αχ, καλή μου νεράιδα. Δεν μπορώ να βλέπω τόση φτώχεια και δυστυχία γύρω μου.
- Και τι θέλεις, δηλαδή;
- θέλω να τους γίνω χρήσιμη, θέλω να τους προσφέρω κάτι πολύτιμο που να τους δώσει ζωή και χαρά.
-Το θέλεις αλήθεια τόσο πολύ;
- Και βέβαια το θέλω, δε βλέπεις πως έλιωσα από τη στενοχώρια μου;
- Τότε σταμάτησε να στενοχωριέσαι, θα σε κάνω αυτό που θέλεις. Και τσουπ! την άγγιξε με το ραβδάκι της κι αμέσως η Ελιά έγινε ένα μεγάλο δέντρο, που έβγαλε φύλλα, λουλουδάκια άσπρα, που έγιναν ελιές πράσινες, μωβ, μαύρες.
Έπεσαν στη γη, τα κουκούτσια φύτρωσαν, έγιναν δεντράκια και σχημάτισαν ένα μεγάλο ελαιώνα.
Ήρθαν οι γείτονες, μάζεψαν τις ελιές, έβγαλαν λάδι, έφαγαν, χόρτασαν, ρόδισαν τα μαγουλά τους, ζωήρεψαν κι άρχισαν να χαμογελούν και να ζουν ευτυχισμένοι.
Για να ευχαριστήσουν την ελιά και να της δείξουν την αγάπη τους, πήραν το λάδι τους, το έβαλαν στο καντήλι, για να θυμίζουν στην Παναγιά και στο Χριστό, την καλοσύνη της ελιάς και την αγάπη της για τον κόσμο.
Κι η Παναγιά με τη σειρά της την ευλόγησε. Κι ο Χριστός κάτω απ' την ελιά ήρθε και ξεκουράστηκε.
Κι εκείνη καμάρωνε ευχαριστημένη στη μέση στον ελαιώνα και φρόντιζε, όταν έρχονται οι άνθρωποι να τη μαζέψουν να 'ναι γεμάτη ελιές, να χορταίνουν οι φτωχοί, και να φωτίζονται απ' τις καντήλες όλες οι εκκλησιές.
Η ξερή καρδιά της ελιάς
Όταν σταυρώθηκε ο Χριστός και απλώθηκε η θλίψη στον κόσμο,
μάδησαν τα φύλλα των δέντρων, ακόμη και οι βράχοι σκιστήκαν στα δύο.
Μόνο η ελιά έμεινε έτσι όπως ήταν, χωρίς να πέσουν τα φύλλα της.
Τα άλλα δέντρα πειράχτηκαν και ρώτησαν γιατί.
Κι εκείνη τους απάντησε:
«Εσάς σας πέσανε τα φύλλα μα φύλλα θα ξανακάνετε.
Εμένα δεν πέσανε τα φύλλα, μα το ξέρει η καρδιά μου...».
Γι' αυτό και η καρδιά της ελιάς είναι πάντα ξερή.
Μύθος από τη Νάξο για τους ξερούς κορμούς,
που έχουν οι αιωνόβιες ελιές.
Η ελιά και ο συμβολισμός της
-Ελιά, σύμβολο γαλήνης, προστασίας, γονιμότητας.
-Θεϊκό δώρο. Δέντρο του καλού συνδεδεμένο με την αναγέννηση και το φως.
-Σύμβολο ειρήνης και νίκης, σύμβολο αθανασίας και ευφορίας.
-Η ελιά για τους αρχαίους Έλληνες ήταν σύμβολο των ολυμπιακών ιδεωδών, της Ειρήνης, της Σοφίας και της Νίκης. Γι' αυτό και το μοναδικό βραβείο που
έπαιρνε ο Ολυμπιονίκης ήταν ένα στεφάνι φτιαγμένο από κλαδί ελιάς, ο «κότινος». ---Μέσα στο ναό της Ήρας στην Αρχαία Ολυμπία, υπήρχε μια ελιά,
η «καλλιστέφανος ελαία», από της οποίας τα κλαδιά φτιαχνόταν ο κότινος.
-Το ελαιόλαδο ήταν το βραβείο για τους νικητές των περίφημων Παναθηναϊκών Αγώνων, που γίνονταν προς τιμή της θεάς Αθηνάς.
-Στην αρχαία Αθήνα το βραβείο του νικητή στο αγώνισμα του
δρόμου ήταν 700 αμφορείς που περιείχαν 2,5 τόνους ελαιόλαδο.
-Στην αρματοδρομία το βραβείο ήταν 5 τόνοι ελαιόλαδο εξαιρετικής ποιότητας.
-Ο μύθος λέει ότι ο Ηρακλής φύτεψε την ελιά, μετά την ολοκλήρωση των 12 άθλων του.
-Οι Αθηναίοι στα νομίσματά τους απεικόνιζαν την Αθηνά με στεφάνι ελιάς στο κράνος της και έναν αμφορέα με λάδι ή ένα κλαδί ελιάς.
-Με κλάδους ελιάς ήταν στεφανωμένο και το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός στην Ολυμπία, έργο του Φειδία, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου.
-Με λάδι έκαναν οι αρχαίοι Έλληνες σπονδές στους βωμούς,
άλειφαν επιτύμβιες στήλες και ιερές πέτρες.
-Το κλαδί ελιάς που κρατούσε ένα περιστέρι ήταν για τον Νώε ο οιωνός ότι
η ανθρώπινη ζωή θα ξανάρχιζε στη γη, μετά τον βιβλικό κατακλυσμό.
-Στην αρχαία Αίγυπτο πίστευαν ότι η θεά Ίσις,
γυναίκα του Όσιρη, κρατούσε το μυστικό για την καλλιέργεια της ελιάς.
-Το λάδι της ελιάς αποτελεί θρησκευτικό αγαθό.
-Η ελιά συνδέθηκε συμβολικά και με άλλες θεότητες,
κυρίως θεότητες της βλάστησης και της γονιμότητας.
-Χρησιμοποιούνταν ως πένθιμη τροφή. Από την αρχαιότητα το λάδι της το χρησιμοποιούσαν στα ταφικά έθιμα και θεωρούνταν από
τα σημαντικότερα πράγματα που στερούνταν οι νεκροί.
-Αυτή η συμβολική πλευρά της ελιάς διατηρείται ως τις μέρες μας,
μέσω της χρήσης του λαδιού στα βασικά χριστιανικά μυστήρια
Άνδρος: Λάϊνα στη Μελίδα
Το δέντρο της ελιάς είναι στενά συνδεδεμένο με την ιστορία της Μεσογείου. Το ήπιο κλίμα που επικρατεί στο χώρο αυτό ευνόησε τη διάδοση και καλλιέργειά της. Από τα προϊστορικά χρόνια η ελιά συμβιώνει με τους λαούς που κατοίκησαν τη Μικρά Ασία, τη Συρία, και την Παλαιστίνη, τον Ελλαδικό χώρο και την Κύπρο, την Ιταλία και τη Σικελία, την Ιβηρική Χερσόνησο, τη Νότια Γαλλία και τα παράλια της Βόρειας Αφρικής.
Πρόσφατες έρευνες στα νησιά του Αιγαίου αποκάλυψαν φύλλα ελιάς ηλικίας 60.000 ετών. Σαν αυτοφυές δέντρο η αγριελιά πρωτοεμφανίστηκε στην ανατολική Μεσόγειο. Η καλλιέργεια της ήμερης ποικιλίας που δίνει το λάδι τοποθετείται γύρω στο 3.500 π.Χ. Σχετίζεται με την καλλιέργεια της γης, που ξεκίνησε από τον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής.
Για την παραγωγή του λαδιού από τη σύνθλιψη των καρπών χρησιμοποιήθηκαν αρχικά λίθινοι τριπτήρες, γουδιά και χειρόμυλοι, όμοιοι με αυτούς της άλεσης των σιτηρών.
Οι Φοίνικες, λαός της ανατολικής Μεσογείου, διέδωσαν πιθανότατα την καλλιέργεια της ελιάς στην Κρήτη και στα παράλια της Ελλάδος και οι Έλληνες αργότερα στους λαούς της Δυτικής Μεσογείου.
Η orea europea L., η ελιά των ελαιοπαραγωγών χωρών της Ευρώπης, της Ελλάδος, της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Γαλλίας, με τα προϊόντα της, τις μαύρες και πράσινες ελιές και το πολύτιμο για τη διατροφή ελαιόλαδο, το υγρό χρυσάφι (al-zait) των Αράβων, στηρίζει την οικονομία και το εμπόριο των λαών που έζησαν ή ζούσαν στην σκιά της.
Τα υποπροϊόντα της ελιάς, από τους αρχαίους χρόνους χρησιμοποιούνται στο χώρο της φαρμακευτικής και του καλλωπισμού. Ακόμη και η υγιεινή του σώματος γινόταν αρχικά με το λάδι και αργότερα με το σαπούνι. Για τον φωτισμό χρησιμοποιούσαν στα λυχνάρια λάδι και για τη θέρμανση τον πυρήνα των καρπών της ελιάς. Το γερό της ξύλο χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα για την κατασκευή εργαλείων, επίπλων και σαν οικοδομικό υλικό. Επιπλέον το φύλλωμά της αποτελεί πολύτιμο λίπασμα.
Η ελιά, σύμβολο της ειρήνης και έπαθλο των νικητών στους Ολυμπιακούς αγώνες, δώρο της Αθηνάς, της Θεάς της Σοφίας, στην ίδρυση της πόλης των Αθηνών, επηρέασε με το πέρασμα του χρόνου τα έθιμα, τις παραδόσεις, τα τραγούδια, τις εικαστικές τέχνες, τις τέχνες του λόγου, τη λατρεία των θρησκειών όλων των λαών που συνδέονται μαζί της.
Η ασημοπράσινη παρουσία της σφραγίζει το μεσογειακό τοπίο και ένας ιδιαίτερος πολιτισμός, ο πολιτισμός της ελιάς, καταγράφεται στον ευρύτερο αυτό γεωγραφικό χώρο, συνδέοντας τους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν εκεί στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορία της.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ:
Διαπιστώθηκε πως η επίτευξη των στόχων μας πραγματοποιήθηκε. Οι μαθητές ευαισθητοποιήθηκαν πάνω στο θέμα ΕΛΙΑ κατανόησαν τη διαχρονική σχέση του ανθρώπου με το ΠΡΟΙΟΝ αυτό και διαπίστωσαν τα προβλήματα που μπορούν να προκύψουν στην διατήρηση της ανθρώπινης ζωής από την απουσία της ή την μη σωστή χρήση της . Από τη μία απέκτησαν γνώσεις για την ιστορία της ελιάς από τους αρχαίους χρόνους μέχρι τις μέρες μας και την επίδρασή της πάνω στον άνθρωπο και τις δραστηριότητες του, και από την άλλη έμαθαν να συνεργάζονται αρμονικά για την συγκέντρωση στοιχείων , την αξιολόγηση και την ταξινόμηση τους καθώς επίσης και την επίλυση τυχών προβλημάτων που προκύπτουν. .Αργότερα στη ζωή τους θα χρειαστεί να συμμετέχουν στα κοινά , θα πρέπει λοιπόν να γίνουν ενεργοί πολίτες που θα λειτουργούν με γνώμονα το κοινό συμφέρον και πάντα με σεβασμό και στη φύση και στον άνθρωπο. Εμείς, η ομάδα των μαθητών του ΓΝ1 του 7ου ΕΠΑΛ Λάρισας, θα προσπαθήσουμε στην πορεία της ζωής μας να χρησιμοποιούμε όσο το δυνατόν πιο ορθολογιστικά αυτό τον αιώνιο καρπό που τόσο πλουσιοπάροχα αυτό το ιερό δέντρο μας προσφέρει. .
Πατρίδα τα λιοτρίβια σου
δουλεύουν νύχτα μέρα.
Με του λαδιού τη μυρωδιά
γεμίζουν τον αέρα.
ΚΙ ειν' οι ελιές, Πατρίδα μου
ακούραστες γριούλες.
Με τον καρπό τους τρέφουνε
παιδάκια και μανούλες.
Κι είν' οι ελιές, Πατρίδα μου
δέντρα ευλογημένα
που στέκονται στον άνεμο
με τα κλαδιά απλωμένα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου