Συντονίστρια Εκπαιδευτικός: Χουρμουζιάδου Δέσποινα
Παιδαγωγική Ομάδα: Βαϊόπουλος Αθανάσιος, Καστώρη Ελένη
.....Είδα πέρα, μακριά, στην άκρια της ψυχής μου μυστικά να διαβαίνουνε φάροι ψηλοί ξωμάχοι.
Στους γκρεμούς τραβερσωμένα κάστρα…..
Άξιον Εστί - Οδ. Ελύτης
Στο Πρόγραμμα συμμετείχαν 55 Μαθητές και Mαθήτριες της Γ΄ Γυμνασίου
ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΣ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΒΡΕΙΤΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΜΑΣ: http://7gym-laris.lar.sch.gr/perivalon/per_faroi3.htm
ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Α. ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ:
Να γνωρίσουν οι μαθητές:
Την αναγκαιότητα των φάρων.
Το ρόλο τους στην αποφυγή ναυαγίων.
Τον τρόπο κατασκευής και θεμελίωσης.
Τη χρήση των υλικών ανέγερσης άλλοτε και σήμερα.
Τη χρήση για τη λειτουργία διαφόρων μορφών ενέργειας [ λάδι, πετρέλαιο, ασετιλίνη, φωτοβολταϊκά στοιχεία.]
Β΄. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ:
Να γνωρίσουν την αρχιτεκτονική «αγράμματων» μαστόρων.
Να ηρεμήσουν μέσα στο ειδυλλιακό τοπίο.
Γ΄ ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ:
Οι μαθητές δουλεύοντας σε ομάδες μαθαίνουν να συνεργάζονται.
Αναπτύσσουν την ικανότητα της παρατήρησης και της έρευνας.
Εκφράζονται ελεύθερα και δημιουργικά.
Δ΄ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ:
Να μάθουν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και να συνειδητοποιήσουν πόσο σημαντικό ρόλο μπορούν να παίξουν στην επίλυση περιβαλλοντικών προβλημάτων.
ΥΠΟΘΕΜΑΤΑ
H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΦΑΡΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ
ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΦΑΡΩΝ - ΦΑΡΟΠΛΟΙΑ
ΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΩΝ ΦΩΤΕΙΝΩΝ ΓΙΓΑΝΤΩΝ
ΠΕΤΡΙΝΟΙ ΦΑΡΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΦΑΡΟΦΥΛΑΚΑ
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
S. O. S ΕΚΠΕΜΠΟΥΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΦΑΡΟΙ
ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ & ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΦΑΡΩΝ
ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΚΑΙ Η ΓΟΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΦΑΡΟΥ
ΟΙ ΦΑΡΟΙ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΜΑΣ
Στις 26-28 Απριλίου 2012 η Περιβαλλοντική Ομάδα πραγματοποίησε τριήμερη εκδρομή σε Άρτα Πρέβεζα και Λευκάδα. Στα πλαίσια αυτής της εκδρομής επισκεφθήκαμε το ΚΠΕ Αράχθου και το Μουσείο Φάρων, που στεγάζεται στο Φαρόσπιτο του Φάρου της Κόπραινας, καθώς και το Φάρο της Λευκάδας, που βρίσκεται στο Φρούριο της Αγίας Μαύρας. Την ομάδα συνόδευσαν οι καθηγητές: κ.κ. Χουρμουζιάδου Δέσποινα ΠΕ05, Βαϊόπουλος Αθανάσιος ΠΕ11, Σερέτη Φανή ΠΕ06 και Λίτσιος Ιωάννης ΠΕ01.
Ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΚΟΠΡΑΙΝΑΣ
Ο φάρος αυτός κατασκευάστηκε το 1893 και βρίσκεται στην Κόπραινα του νομού Αρτας. Επειδή ο Αμβρακικός κόλπος είχε αβαθή νερά έπρεπε να κατασκευαστεί ένας φάρος που να βοηθά τα καράβια να κάνουν ασφαλή το διάπλου. Ο φάρος είναι κυλινδρικός πύργος, ύψους εννέα μέτρων. Θεμελιώθηκε σε πασσάλους καρφωμένους στο έδαφος. Αρχικά είχε έναν εξωτερικό κλειστό διάδρομο που συνέδεε τον πύργο του Φάρου με την κατοικία του φαροφύλακα. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου το λιμάνι βομβαρδίστηκε και ο πύργος του φάρου καταστράφηκε. Για μια πενταετία έμεινε ανενεργός. Το 1945, στα πλαίσια ανασυγκρότησης του φαρικού δικτύου, επαναλειτούργησε ως επιτηρούμενος με φαροφύλακα και με πηγή ενέργειας το πετρέλαιο. Το 1957 αντικαταστάθηκε το μηχάνημα του πετρελαίου με αυτόματο πυρσό ασετυλίνης. Το 1985 έγινε μετατροπή του φάρου σε ηλιακό, με χαρακτηριστικό φως τις δυο λευκές αναλαμπές μ’ ένα ερυθρό τομέα ανά 16 δευτερόλεπτα και φωτοβολία πέντε ναυτικά μίλια.
Η Κόπραινα (Αλυκή) ήταν λιμάνι με σημαντική εμπορική κίνηση από τη Βυζαντινή εποχή και καθ' όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. Σήμερα έχουν γίνει αναστηλώσεις στα παλιά κτίρια και το μέρος παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για τον επισκέπτη.
Το κτίριο του φάρου σήμερα λειτουργεί σαν Μουσείο το οποίο εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 2000. Το μουσείο βασικά στεγάζεται στο σπίτι του φαροφύλακα το οποίο βρίσκεται δίπλα στον Πετρόκτιστο φάρο. Τα εκθέματα περιλαμβάνουν εργαλεία και όργανα παλιών φάρων. Επίσης παρουσιάζονται: Ο μηχανισμός λειτουργίας των φάρων, η χρησιμότητά τους στην πλοήγηση, η ζωή του φαροφύλακα, ορισμένα στοιχεία της τοπικής ιστορία της Κόπραινας. Από την ταράτσα του μουσείου έχετε πανοραμική θέα του υγρότοπου, της εκβολής του Βωβού ποταμού και του Δέλτα του Αραχθου.
Ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ
Στον προμαχώνα του Παντοκράτορα, στο βόρειο τμήμα του Φρουρίου της Αγίας Μαύρας κατασκευάστηκε φάρος με τετράγωνο πύργο ύψους 6 μέτρων και κατοικία φαροφυλάκων, το δε εστιακό του ύψος είναι 17 μέτρα. Σύμφωνα με στοιχεία της Υπηρεσίας Φάρων λειτούργησε για πρώτη φορά το 1861. Τροποποιήθηκε το 1889 με φωτιστικό μηχάνημα Sautter-Lemonnier που κατασκευάστηκε στο Παρίσι. Λειτουργούσε με πετρέλαιο ως το 1953, οπότε τα παλιά μηχανήματα αντικαταστάθηκαν με αυτόματο πυρσό ασετυλίνης. Το 1990 έγινε η μετατροπή του σε ηλιακό. Η πρόσβαση στον φάρο είναι εύκολη αφού βρίσκεται πάνω στα τείχη του κάστρου της Αγίας Μαύρας στην άκρη της γέφυρας του καναλιού της Λευκάδας. Ο φάρος βρίσκεται στην είσοδο του νησιού όπου δεσπόζει το κάστρο της Αγίας Μαύρας σαν σιωπηλός φρουρός και μάρτυρας άλλων εποχών.
Το κάστρο κάποτε αγκάλιαζε την πόλη και έκοβε τον δρόμο σε εχθρούς και πειρατές. Χτίστηκε γύρω στο 1300 από τον Φράγκο ηγεμόνα Ιωάννη Ορσίνι όταν πήρε την Λευκάδα για προίκα στον γάμο του με την κόρη του Δεσπότη Ηπείρου Νικηφόρου Α΄. Είναι ένα από τα επιβλητικότερα κάστρα της εποχής του και αποτελεί πρότυπο οχυρωματικής τέχνης των μεσαιωνικών χρόνων. Το 1479 το κάστρο κατελήφθη από τους Τούρκους. Τότε χτίστηκε μια μεγάλη τοξοτή γέφυρα με 360 καμάρες που διέσχιζε την λιμνοθάλασσα από την παραλία έως την θέση Καλκάνη, στηρίζοντας τους σωλήνες του Τουρκικού υδραγωγείου που έφερνε νερό στο κάστρο. Το έργο αυτό χαρακτήριζε όλη τη περιοχή , καταστράφηκε όμως από τους σεισμούς. Κάποια ίχνη σώζονται μέσα στην λιμνοθάλασσα.
ΠΕΤΡΙΝΟΙ ΦΑΡΟΙ – ΜΝΗΜΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Περήφανοι. Μοναχικοί. Αγέρωχοι... Φάροι της ελπίδας και της προσμονής. Στην αγκαλιά της θάλασσας, εκεί όπου η ματιά ακουμπά για να ανασάνει πάνω στο μπλε του νερού και στο λευκό του σύννεφου, στέκουν οι φάροι. Φάροι πέτρινοι, τσιμεντένιοι και πλινθόκτιστοι που βρίσκονται σε ακρωτήρια, απόκρημνες πλαγιές ή ερημικές παραλίες. Μεταξύ ουρανού και θάλασσας, απλώνουν στη νύχτα το σημάδι τους σε πλοία περαστικά, ενώ όταν η μέρα προβάλλει σεμνά, υποτάσσονται στο μεγαλείο του φωτός. Ο φάρος, το μάτι του καπετάνιου, αλλά και ο φάρος, το μάτι του μοναχικού φαροφύλακα, που επιμένει να δηλώνει πως είναι εκεί, με συντροφιά τις εικόνες από πλοία και βάρκες που χάνονται στον ορίζοντα.
Ανακαλύπτουμε φάρους από το 2 αιώνα π.Χ. μέχρι και σήμερα, άλλους με πολύ καλή αρχιτεκτονική σύνθεση και άλλους με καθαρά βιομηχανικό σχεδιασμό (φανοί) με πρωταγωνιστή το στατικό φορέα τους. Ξεκινούν από τα βάθη της ιστορίας με ξεχωριστές μορφές που άλλοτε αφομοιώνονται από τα τοπικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και άλλοτε αναβοσβήνουν στο δικό τους χρώμα. Τις πιο πολλές φορές οι φάροι παραμονεύουν σε δύσβατες και απομακρυσμένες περιοχές, με αποτέλεσμα την εποχή που δεν είχε λυθεί το ζήτημα της ενεργειακής αυτονομίας τους να απαιτούν την ανθρώπινη παρουσία. Έτσι ήταν αναγκαίο να υπάρχει σε αυτούς χώρος φιλοξενίας για τους φαροφύλακες.
Το Ελληνικό φαρικό δίκτυο αριθμεί 120 παραδοσιακούς φάρους, ηλικίας 2 αιώνων περίπου, με έντονα σημάδια φθοράς και ερήμωσης στο μεγαλύτερο ποσοστό τους. Προγράμματα αναπαλαίωσης υπάρχουν , όπως άλλωστε και για πολλές άλλες κατηγορίες κατασκευών , αλλά το θέμα είναι αν και πότε πρόκειται να υλοποιηθούν. Η ανακατασκευή βέβαια δεν στοχεύει στην επαναλειτουργία των φάρων με την λογική της αντικατάστασης της δορυφορικής τεχνολογίας και των σύγχρονων συστημάτων πλοήγησης, αλλά στη διατήρηση αυτών των ξεχωριστών αρχιτεκτονικών κτισμάτων , αυτών των περήφανων κατασκευών που είναι κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Θα 'ναι όμορφο να μπορεί να είναι ανοιχτή η πόρτα τους σε κάθε είδους εκδηλώσεις ή ακόμα να μπορούν να λειτουργούν ως εκθεσιακοί χώροι και λαογραφικά μουσεία. Εξάλλου, μετά από τόσους αιώνες μοναξιάς αυτοί οι παράξενοι ακρίτες λίγη παρέα την αξίζουν....
ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ Ο ΦΑΡΟΣ
Ας μιλήσουμε για ένα φώς μέσα στο σκοτάδι. Ένα φώς που καθοδηγεί, που προστατεύει, ειδοποιεί και δίνει ελπίδα στο ναυτικό, μέσα στη σκοτεινή θάλασσα. Οι φρουροί της θάλασσας, οι «άγιοι των Ναυτικών», το άσβεστο φώς που καθοδηγεί. Αυτό είναι φάρος!
Ο Φάρος είναι ένα βοήθημα για τους ναυτικούς που βρίσκεται στη στεριά. Απλά-απλά είναι μία τεράστια λάμπα, που για να λειτουργήσει χρειάζεται ένα εργονομικό ανθεκτικό κτήριο για να στεγάσει τον ιδιαίτερο τεχνικό φωτιστικό εξοπλισμό, την διαβίωση του ανθρώπινου δυναμικού για τον χειρισμό του, τον περιβάλλοντα χώρο και τους δρόμους προσέγγισης σ’ αυτόν, από την ξηρά και την θάλασσα.
Τα κτήρια των φάρων αποτελούνται από τον πύργο, τον κλωβό με το φωτιστικό μηχάνημα και την κατοικία των φαροφυλάκων. Στην Ελλάδα λόγω του ήπιου κλίματος, των μικρών αποστάσεων για τις ανάγκες της φωτοβολίας, ο πύργος και η κατοικία, πλην ορισμένων εξαιρέσεων, βρίσκονται ενσωματωμένοι δημιουργώντας ένα ενιαίο κτιριακό σύνολο. Ο πύργος, άλλοτε κυκλικός, τετράγωνος ή οκταγωνικός ξεπετάγεται από την ισόγεια κατοικία που σαν βασικό σχέδιο ακολουθεί τον άξονα της κεντρικής εισόδου που βρίσκεται ευθεία και απέναντι από την είσοδο του πύργου εσωτερικά του κτηρίου. Ο πύργος εσωκλείει στα περισσότερα κτίσματα, κυκλική κλίμακα με σφηνοειδή σκαλοπάτια, που οδηγεί στη κορυφή του, στον κλωβό, όπου βρίσκεται και το φωτιστικό μηχάνημα. Τα σκαλοπάτια πέτρινα κι αυτά είτε είναι αρθρωτά στηριζόμενα στο κέντρο του πύργου δημιουργώντας έτσι μια κολόνα από την βάση έως την κορυφή, είτε είναι στηριγμένα και δομημένα εσωτερικά στο τοίχο του πύργου δημιουργώντας ένα κενό από τη βάση ως τη κορυφή του.
Ανάλογα με τις ανάγκες φωτοβολίας σε κάθε περιοχή, της τοπικής μορφολογίας του εδάφους, των καιρικών συνθηκών της περιοχής, των δομικών υλικών, και τέλος η διάθεση προβολής του φάρου ως σύμβολο υπεροχής και γοήτρου της περιοχής, είναι οι βασικοί παράγοντες που καθορίζουν το ύψος του πύργου, όπου στην κορυφή του στεγάζεται ο μηχανισμός φωτοβολίας. Στην ισόγεια κατοικία των φαροφυλάκων υπάρχουν τα δωμάτια κατάκλισης, κουζίνα και αποθηκευτικός χώρος. Για αποθήκευση νερού χρησιμοποιείται στέρνα βρόχινου νερού που βρίσκεται υπογείως είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά του κτηρίου. Ανάλογα όμως του μεγέθους του κτηρίου, του αριθμού των φαροφυλάκων και των αναγκών διαβίωσης σε απομακρυσμένα μέρη, πολλές φορές οι χώροι του κτηρίου δεν επαρκούσαν και έτσι δίπλα στα κτήρια κτίζονταν και άλλοι βοηθητικοί χώροι. Οι τουαλέτες στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν εξωτερικά του κτηρίου. Αυτοί οι βοηθητικοί χώροι χρησίμευαν ως κουζίνα μαζί με φούρνο με ξύλα, αφοδευτήρια και αποθήκες. Ένα άλλο στοιχείο που καθορίζει το μέγεθος του κτηρίου είναι και το κατά πόσο απομακρυσμένο και δυσπρόσιτο σημείο είναι κτισμένος ο φάρος. Στο κατά πόσο δηλαδή αυτάρκεις θα έπρεπε να ζουν οι φαροφύλακες. Φάροι που είναι κτισμένοι κοντά σε οικισμούς και πόλεις δεν είχαν ανάγκες.
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΦΑΡΟΥ
Για τον κόσμο της ξηράς όλοι οι φάροι φωτίζουν το ίδιο μέσα στη νύχτα. Όμως για τους ναυτικούς κάθε φάρος έχει τον δικό του ξεχωριστό τρόπο να φωτίζει και είναι απολύτως αναγνωρίσιμος. Εάν όλοι οι φάροι είχαν το ίδιο φως, τα πλοία σε παλαιότερες εποχές που δεν υπήρχαν άλλα τεχνικά βοηθήματα, υπήρχε πιθανότητα να ακολουθήσουν λάθος πορεία. Σήμερα κάθε φάρος έχει τον δικό του προσωπικό "κώδικα" φωτισμού, που κάθε ναυτικός αναγνωρίζει. Είναι κάτι σαν τον Κώδικα Μορς, που αποτελείται από εναλλασσόμενους σύντομους και παρατεταμένους φωτισμούς με λευκό ή κόκκινο φως. Για την αναγνώρισή τους οι ναυτικοί συμβουλεύονται ειδικά βιβλία, τους φαροδείκτες. Ο φαροδείκτης είναι ένα βιβλίο που υπάρχει σε κάθε καράβι και περιλαμβάνει όλους τους φάρους και σημαντικά στοιχεία γι' αυτούς. πχ τη θέση που βρίσκονται, το ύψος τους από την επιφάνεια της θάλασσας, πώς ακριβώς εκπέμπουν το φωτεινό τους σήμα.
Η ταυτότητα του φάρου επισημαίνεται από τον αριθμό των αναλαμπών καθώς και από το διάστημα σκότους μετά από την αναλαμπή ή τη σειρά των αναλαμπών του. Κοιτάζοντας στο χάρτη θα δείτε ότι οι φάροι επισημαίνονται από μια χρωματιστή «σταγόνα» και δίπλα αναφέρονται τα στοιχεία του.
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
Είναι χαρακτηριστικό ότι σε περιόδους ανακατατάξεων και συγκρούσεων οι θάλασσες παρέμεναν σκοτεινές. Αντίθετα, σε περιόδους σταθερότητας, τότε που το εμπόριο και η θαλάσσια συγκοινωνία διεξάγονταν ελεύθερα, οι φάροι όχι μόνο λειτουργούσαν αλλά και αυξάνονταν. Κατά μια έννοια λοιπόν, οι φάροι είναι δείκτες πολιτισμού, ειρήνης και ευημερίας.
Η Μεσόγειος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «μάνα των φάρων», καθώς στα νερά της εμφανίζονται τα πρώτα "φανάρια" παγκοσμίως. Στα νυχτερινά ταξίδια των ναυτικών, «συνοδοιπόροι» ήταν οι πυρσοί, που οι αρχαίοι ναυτικοί -Λίβυοι, Φοίνικες, Έλληνες- άναβαν σε κορυφές λόφων ή εισόδους πόλεων. Άλλωστε, στη Μεσόγειο βρίσκεται και ο πιο φημισμένος φάρος της αρχαιότητας, αυτός της Αλεξάνδρειας, με ύψος 130-160 μέτρα και φωτοβολία περίπου 60 μιλίων, που η φήμη του ήταν τόση, ώστε το νησάκι «Φάρος» όπου χτίστηκε, «βάφτισε» τις κατασκευές του είδους.
Από διαφορετικές πηγές προκύπτει ότι τουλάχιστον από το 1650 υπήρχαν φάροι στα νερά του Αρχιπελάγους και της Κρήτης. Οι φάροι αυτοί κάλυπταν τα μεγάλα λιμάνια εκείνης της εποχής, ενώ στις μικρότερες σκάλες δεν υπάρχουν ενδείξεις για μόνιμο φωτισμό. Τα λιμάνια της Χίου, της Ρόδου και τα κρητικά λιμάνια σημειώνονται σε δεκάδες αποτυπώσεις με φάρους στους λιμενοβραχίονές τους.
Η σύγκριση με την υπόλοιπη Μεσόγειο δείχνει ότι έτσι κι αλλιώς, λίγα μεγάλα λιμάνια όπως η Γένοβα ή η Κωνσταντινούπολη, διαθέτουν κτιστούς φάρους μέχρι τον 17ο αιώνα, τότε που αρχίζει η ανάπτυξη του νεότερου φαρικού δικτύου σε ολόκληρη την Ευρώπη, ενώ σε δύο μοναδικά θαλασσινά περάσματα, στη Σικελία και στον Βόσπορο, οι φάροι δεν έπαυσαν να λειτουργούν από την αρχαιότητα.
Ο φωτισμός των ακτών για εκείνες τις περιόδους πρέπει να χωρισθεί σε δύο κατηγορίες. Στο οργανωμένο δίκτυο με μόνιμες φωτιές σε κτίρια ή πύργους και στο περιστασιακό δίκτυο με φωτιές που καλύπτουν ειδικές ανάγκες. Όσο προχωρούμε προς τον 19ο αιώνα το οργανωμένο δίκτυο επεκτείνεται, ενώ το περιστασιακό δίκτυο συρρικνώνεται. Οι περιστασιακές φωτιές, πολλές φορές ταυτίζονται με τις γνωστές «βίγλες», τους αμυντικούς δηλαδή εποπτεύοντες πύργους των νησιών, αλλά εξυπηρετούν και τη ναυτιλία.
19ος ΑΙΩΝΑΣ - ΝΕΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ
Η ίδρυση και η λειτουργία των φάρων συνδέεται με την γεωγραφική θέση κάθε χώρας. Οι ανάγκες της ναυσιπλοΐας επέβαλαν από τις αρχές του 19ου αιώνα την ανάπτυξη ενός οργανωμένου δικτύου φάρων που θα προστάτευε όσους έπλεαν στα στενά περάσματα, σε περιοχές με επικίνδυνες ξέρες και υφάλους και θα τους καθοδηγούσαν στα λιμάνια. Πλησιάζοντας στον 19ο αιώνα, οι ανάγκες της ναυτιλίας επέβαλαν την ανάπτυξη του οργανωμένου πλέον δικτύου φάρων. Ήδη η Βαλτική, το αγγλικό Κανάλι και οι ακτές του Βισκαϊκού κόλπου, οι ισπανικές, οι γαλλικές και οι ιταλικές ακτές της Μεσογείου, διέθεταν εκατοντάδες φάρους και στα τέλη του 18ου αιώνα οργανωμένες υδρογραφικές υπηρεσίες των ευρωπαϊκών χωρών σχεδίαζαν τα φαρικά δίκτυα.
Στο Αιγαίο
Στα νερά του Αιγαίου γύρω στα 1800, στις εισόδους των λιμανιών της Χίου, της Μυτιλήνης, της Ρόδου, των Χανίων, του Ηρακλείου, του Πειραιά, στο Έμβολο της Θεσσαλονίκης, υπήρχαν φάροι με διαφορετική μεταξύ τους λειτουργία και μορφή. Στην προβλήτα του λιμανιού της Μυτιλήνης το 1782 υπάρχει ένας τετράγωνος υψηλός πύργος που στην κορυφή του φέρει μεταλλικό κυλινδρικό κλωβό και καλάθι όπου άναβαν ξερόκλαδα για να φωτίζουν τις νύχτες το λιμάνι. Στη Ρόδο, την ίδια εποχή ο οχυρός πύργος του Αγίου Νικολάου χρησιμοποιείται σαν φάρος με ανοικτή φωτιά στην κορυφή του, ενώ στην περίπτωση του Πειραιά κάποια απλά φανάρια επάνω στις μισοβυθισμένες εξωτερικές αρχαίες προβλήτες, φώτιζαν την είσοδο του σημερινού προλιμένα.
Σημαντική είναι η αύξηση των φάρων στα περάσματα του Αιγαίου από την Επανάσταση του 1821 και μέχρι το 1935. Χαρακτηριστικό είναι το ευφυολόγημα του θεμελιωτή του δικτύου των φάρων Ε. Λυκούδη, ο οποίος χαριτολογώντας σημείωνε ότι το Αιγαίο έμοιαζε με τεράστιο πολυέλαιο.
Στα Επτάνησα
Παράλληλα με την αγγλική κατοχή των Επτανήσων, μια αλυσίδα από φάρους καλύπτει μέσα σε λίγες δεκαετίες το σύνολο των νησιών. Πρόκειται για τους πρώτους φάρους στον ελλαδικό χώρο που κτίζονται με συστηματικό σχεδιασμό σύμφωνα με τις προδιαγραφές του υπόλοιπου ευρωπαϊκού δικτύου. Οι Άγγλοι άρχισαν κτίζοντας τους δύο φάρους της Κέρκυρας περί το 1822- τον πρώτο εξ’ αυτών επάνω στην ακρόπολη του κάστρου της - και στη συνέχεια τους φάρους στο Γάιο και στη Λάκκα των Παξών, το 1825.
Το δίκτυο του Ιονίου απλώθηκε στη συνέχεια καλύπτοντας το κανάλι της Λευκάδας, το Βαθύ της Ιθάκης, τις άκρες του κόλπου του Αργοστολίου στην Κεφαλονιά με δύο φάρους, το Κρυονέρι και το λιμάνι της Ζακύνθου και τέλος τις νησίδες Στροφάδια. Ειδικά στη Ζάκυνθο, ο φάρος του λιμανιού αναφέρεται ότι αντικατέστησε παλαιότερο, χωρίς να έχουν εντοπισθεί περισσότερα στοιχεία. Εδώ κυριαρχούν τα στρογγυλά πετρόκτιστα κτίσματα με αποκλειστική χρήση φάρου. Οι φάροι του Ιονίου επεκτάθηκαν σταδιακά μέχρι τη νότια άκρη της Ιόνιας βρετανικής αποικίας. Ο τελευταίος φάρος της Αγγλοκρατίας φώτισε το ακρωτήρι Μουδάρι των Κυθήρων το 1859.
ΤΟ ΦΑΡΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Τον 19ο αιώνα δημιουργούνται τα φαρικά δίκτυα-ασφαλή «μονοπάτια» για τα πλοία σε απόκρημνες ή επικίνδυνες ακτές, κοντά σε εισόδους λιμανιών. Συχνότατα, οι φάροι κατασκευάζονται μετά από κάποιο ναυάγιο. Στην Ελλάδα, χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του φάρου Αρμενιστή (Μύκονος), που κατασκευάστηκε το 1891, μετά το ναυάγιο του ατμόπλοιου Volta της Βρετανικής Τηλεγραφικής Εταιρείας.
Παρότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε ενδιαφερθεί για τη δημιουργία φάρων στην Ελλάδα, ο φωτισμός δεν επαρκούσε με αποτέλεσμα οι ακτές της Πελοποννήσου και των νησιών του Αιγαίου να αποτελούν μόνιμο κίνδυνο για τα διερχόμενα πλοία. Η ακριβής χρονολογία κατασκευής του πρώτου Ελληνικού φάρου δεν μας είναι γνωστή. Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι ο πρώτος φάρος κτίστηκε στην Αίγινα το 1827 όταν ο Καποδίστριας την όρισε πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους. Εκείνος ο πρώτος επίσημος ελληνικός φάρος, καταγραμμένος πλέον στους διεθνείς καταλόγους της εποχής του ίσως να μην ήταν τίποτε περισσότερο από ένα κινητό φανάρι, κρεμασμένο από ένα κοντάρι στην κορυφή του Αγίου Νικόλα του θαλασσινού, της μικρής εκκλησίας του λιμανιού της Αίγινας. Ακολουθεί η Τζια, όπου σε επαφή με την εκκλησία και εκεί του Αγίου Νικόλα, στο Βουρκάρι, σηκώνεται το πρώτο κτίσμα του φάρου το 1831, που αντικαταστάθηκε 30 χρόνια αργότερα από ένα νεότερο.
Ο πρώτος ελληνικός φάρος, με τη σύγχρονη σημασία του όρου και της λειτουργίας, κτίστηκε στη νησίδα Γάιδαρος του λιμανιού της Ερμούπολης το 1834, από τον δήμο της πόλης σε μία εντυπωσιακή κίνηση ανάδειξης του αναπτυσσόμενου λιμανιού. Είναι ο μοναδικός «επώνυμος» φάρος στην Ελλάδα, έργο ενός εκ των αρχιτεκτόνων της νεοκλασικής αυτής κυκλαδίτικης πόλης, του Βαυαρού Γιόχαν Ερλάχερ. Άλλος ένας φάρος πολύ κατώτερος ως προς την αρχιτεκτονική του από τον φάρο της Ερμούπολης, κτίστηκε την ίδια περίοδο, μεταξύ των ετών 1831 και 1835, στο παλιό λιμάνι των Σπετσών. Τα παλαιά φανάρια του λιμανιού του Πειραιά, που ήσαν τοποθετημένα στον προλιμένα και υπήρχαν ήδη από το τέλος της Τουρκοκρατίας, ξανακτίστηκαν το 1839. Τέλος στη νότια ακτή του επίνειου της πρωτεύουσας, στον κάβο Θεμιστοκλή –εκεί που σήμερα βρίσκεται η έδρα της Υπηρεσίας Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού, εμφανίζεται ένα μικρό φανάρι το 1837. Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια ακόμη μέχρι να κτιστεί το 1856, ο φάρος που φωτίζει μέχρι τις μέρες μας την είσοδο του λιμανιού του Πειραιά, επάνω στη νησίδα Ψυτάλλεια.
Το παράδειγμα της Ερμούπολης και των Σπετσών μιμήθηκαν τα επόμενα χρόνια, υψώνοντας λιθόκτιστους περιστροφικούς μηχανικούς φάρους τα περισσότερα νησιά του Αργοσαρωνικού και των Κυκλάδων. Αργότερα, μία άλλη ενότητα φάρων, κτίστηκε στις ακτές του Αιγαίου από την Οθωμανική διοίκηση. Κτίστηκαν από τη Γαλλική Εταιρεία Οθωμανικών Φάρων μεταξύ των ετών 1861 και 1912 και κάλυψαν τις ακτές και τα λιμάνια της Μακεδονίας, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τις Κρητικές ακτές.
Το 1863 το φαρικό δίκτυο στην Ελλάδα αριθμούσε 29 φάρους και φανούς, ενώ τον επόμενο χρόνο με την προσάρτηση των Ιονίων νήσων προστέθηκαν άλλοι 15 που είχαν κατασκευαστεί ήδη από το 1822 από τη Μεγάλη Βρετανία στην οποία ανήκαν μέχρι τότε τα Επτάνησα
Μέχρι το 1887, χρονολογία σταθμό για την ιστορία των Ελληνικών φάρων, προστέθηκαν άλλοι 25 φάροι και φανοί (σύνολο 49), πρώην Τούρκικοι, που αποκτήθηκαν με την προσάρτηση της Θεσσαλίας το 1881. Το 1887 επί Χαριλάου Τρικούπη θα ψηφιστεί ο νόμος «περί συστάσεως ταμείου φάρων» ο οποίος θα λύσει οριστικά όλα τα μέχρι τότε προβλήματα και θα δώσει νέα ώθηση στην ανάπτυξή τους.
Μετά τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-13 θα προστεθούν και άλλοι 35 φάροι και φανοί που είχαν κατασκευαστεί από τους Γάλλους για λογαριασμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με την ενσωμάτωση των «νέων Χωρών» στο Ελληνικό Κράτος και ο συνολικός αριθμός θα ανέλθει στους 193.
Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και λειτουργία του φαρικού δικτύου θα παίξει ο Στυλιανός Λυκούδης ο οποίος γεννήθηκε στη Σύρο το 1878 και υπηρέτησε στην υπηρεσία φάρων για περισσότερο από 50 χρόνια μέχρι και την αποστρατεία του το 1939. Έτσι κατά την 25ετία 1913-1936 με την αναδιοργάνωση της υπηρεσίας φάρων υπό την ευθύνη και την καθοδήγηση του Στυλιανού Λυκούδη θα προστεθούν άλλοι 191 πυρσοί, αριθμός αρκετά σημαντικός στην ολοκλήρωση του φαρικού δικτύου.
Από το 1830 οι ελληνικοί φάροι άρχισαν να φωτίζονται με πετρέλαιο. Έδιναν σταθερό φως ή φως σε αναλαμπές, για τις οποίες χρησιμοποιούνταν ωρολογιακός μηχανισμός που κουρδίζονταν κατά διαστήματα από το φαροφύλακα. Η λάμψη τους κάλυπτε 15 έως 25 ναυτικά μίλια. Από το 1915 πολλοί φάροι αντικατέστησαν το μηχανισμό πετρελαίου με μηχανήματα ασετυλίνης, που ήταν αυτόματα και πολύ πιο αξιόπιστα. Ο εφοδιασμός τους γίνονταν μια φορά το χρόνο. Όμως και αυτά τα μηχανήματα καταργήθηκαν λόγω υψηλού κόστους συντήρησης και λειτουργίας.
Στις απαρχές του Β΄ παγκοσμίου πολέμου η Ελλάδα είχε 388 πυρσούς και φάρους. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής οι φάροι θα υποστούν σημαντικές φθορές, αφού αποτελούσαν εύκολο και εμφανή στόχο τόσο στις αεροπορικές, όσο και στις ναυτικές επιδρομές. Μετά την απελευθέρωση, από του 388 φάρους και φανούς που υπήρχαν σε λειτουργία στις Ελληνικές θάλασσες βρέθηκαν να λειτουργούν μόνον 28.
Το 1945 άρχισε μία συστηματική προσπάθεια για την αποκατάσταση των ζημιών και το 1946 λειτουργούσαν ήδη 374 φάροι, φανοί και φωτοσημαντήρες. Σε μια προσπάθεια ανασυγκρότησής τους, επισκευάστηκαν αρκετοί, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις η αποκατάσταση των ζημιών δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Η ηλεκτροδότηση των φάρων ήταν η επόμενη μεγάλη εξέλιξη, δίνοντας μεγάλη ακτινοβολία με μικρό κόστος λειτουργίας.
Το φαρικό δίκτυο της χώρας μας σήμερα θεωρείται από τα μεγαλύτερα και πιο οργανωμένα στον κόσμο. Αυτό αποτελείται από 1431 φάρους, φανούς και φωτοσημαντήρες εκ των οποίων οι 57 είναι επιτηρούμενοι, ενώ οι 8 είναι μόνιμα επανδρωμένοι. Οι περισσότεροι λειτουργούν πλέον με ηλιακή ενέργεια που συλλέγεται από γεννήτριες και αποθηκεύεται σε συσσωρευτές.
Οι εξελίξεις των τηλεπικοινωνιών και περισσότερο στις δορυφορικές επικοινωνίες ήρθαν σαν χαριστική βολή για τους φάρους. Έως το 1980 η Υπηρεσία Φάρων απασχολούσε 320 φαροφύλακες οι οποίοι συντηρούσαν το δίκτυο και προλάμβαναν τις φθορές στα χτίσματα. Σταδιακά ο αριθμός των φαροφυλάκων τους μειώθηκε και σήμερα δεν ξεπερνούν τους 70. Αρκετοί φάροι έχουν υποστεί μεγάλες φθορές ή έχουν καταρρεύσει. Παρά το γεγονός ότι η Υπηρεσία Φάρων καταβάλλει προσπάθειες για τη συντήρησή τους, η έλλειψη απαιτούμενων κονδυλίων οδηγεί στη σταδιακή εγκατάλειψή τους.
ΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΩΝ ΦΩΤΕΙΝΩΝ ΓΙΓΑΝΤΩΝ
Ο φωτισμός των ακτών ήταν από την αρχαιότητα ένα πολύπλοκο πρόβλημα. Η πρώτη σκέψη ήταν να συντηρούνται στις ακτές μεγάλες φωτιές που να κατευθύνουν τα πλοία. Για να φαίνονται από μακριά, οι φωτιές αυτές άναβαν πάνω σε ψηλούς πύργους και συντηρούνταν καίγοντας ξύλα ή χρησιμοποιώντας λίπος ζώων και άλλες καύσιμες ύλες. Όμως οι βροχές και οι άνεμοι έσβηναν ακόμα και την πιο δυνατή φωτιά. Χρειάστηκε, επομένως, να βρεθεί ένα κάλυμμα για τη φωτιά.
Τη λύση έδωσε αρκετούς αιώνες μετά το γυαλί, που μπορούσε να προστατεύσει τη φλόγα χωρίς να μειώσει τη φωτεινότητά της. Όμως η καύσιμη ύλη έβγαζε πυκνό καπνό που κάλυπτε το γυάλινο κάλυμμα του φάρου και έκρυβε το φως του. Για πολλούς αιώνες οι φάροι φώτιζαν τη νύχτα τόσο αμυδρά που από μακριά έμοιαζαν με μικρά κεριά, τα οποία οι ναυτικοί έπρεπε να έχουν εξασκηθεί για να μπορούν να διακρίνουν. Επιπλέον, υπήρχε πάντα πρόβλημα εφοδιασμού τους και αποθήκευσης της καύσιμης ύλης. Φυτικά λάδια και ιχθυέλαια χρησιμοποιούνταν μέχρι τον 18ο αιώνα ως καύσιμη ύλη στους φάρους, καθώς, παρά το υψηλό τους κόστος, προσέφεραν καλύτερο αποτέλεσμα.
Ο φωτισμός των φάρων δεν είχε μεγάλη απόδοση μέχρι το 1780 όταν ο Ελβετός μηχανικός Aime Argand εφεύρε τον καυστήρα–λάμπα πετρελαίου που φέρει το όνομα του. Ο καυστήρας αυτός χρησιμοποιούσε ένα φυτίλι από το οποίο εξατμίζονταν το πετρέλαιο. Ο καυστήρας αυτός αργότερα προσαρμόσθηκε για χρήση στο φωτισμό με φωταέριο ενώ το 1901 ο Arthur Kitson κατασκεύασε έναν καυστήρα μέσα στον οποίο το πετρέλαιο εξατμίζονταν σ’ένα χάλκινο σωλήνα . Το σχέδιο του Kitson βελτιώθηκε από τον David Hood το 1921, αυτός ο τύπος καυστήρα χρησιμοποιήθηκε ως τις μέρες μας,όταν δεν ήταν εφαρμόσιμο το ηλεκτρικό ρεύμα .
Η μεγάλη εφεύρεση , που έλυσε οριστικά το πρόβλημα του φωτισμού των φάρων, ήταν η λυχνία [Fresnel]. Ο Γάλλος φυσικός Φρενέλ χρησιμοποίησε τους λεγόμενους καταδιοπτρικούς δακτυλίους, πετυχαίνοντας τη διάθλαση και ανάκλαση του φωτός μέσα από πολύπλοκα γυάλινα πρίσματα. Έτσι με μια μικρή αρχικά εστία φωτός, ο φάρος απέκτησε μια ισχυρή φωτεινή δέσμη που έφτανε μίλια μακριά. Με τη χρήση του πετρελαίου, από τα μέσα του 18ου αιώνα, ο ένας φάρος μετά τον άλλο αντικαθιστούν τα μηχανήματά τους.
Οι απαιτήσεις όμως της ασφαλούς ναυσιπλοΐας για ανεγέρσεις φάρων σε δυσπρόσιτες περιοχές όπως οι ύφαλοι, οι σκόπελοι, οι βραχονησίδες κ.α. και η ανάγκη επάνδρωσης των φάρων αυτών, οδήγησε την έρευνα στην κατασκευή φωτιστικών μηχανημάτων που δεν απαιτούσαν την καθημερινή ανθρώπινη παρουσία. Έτσι το 1911 η Σουηδική εταιρία AGA παρουσίασε μια τέτοια συσκευή που λειτουργούσε με αέριο ασετυλίνης. Η συσκευή αυτή άναβε αυτόματα τη νύχτα και τις μέρες με πυκνή συννεφιά και έσβηνε πάλι αυτόματα όταν υπήρχε επαρκής ορατότητα. Την περίοδο 1913-1916 εγκαταστάθηκαν εγκαταστάθηκαν 25 τέτοιοι αυτόματοι φάροι σε ισάριθμες περιοχές της χώρας μας.
Από το 1946 έχουμε τη χρήση του ηλεκτρικού ρεύματος στη λειτουργία των φάρων, εκεί όπου τα κτίσματα ήταν προσιτά και η ηλεκτροδότησή τους ήταν εύκολη. Τα τελευταία χρόνια σταδιακά εγκαταλείπεται και η ηλεκτρική ενέργεια και αντικαθίσταται με φωτοβολταϊκά στοιχεία που μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια σε ηλεκτρική.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
Όταν ταξιδεύεις νύκτα στη θάλασσα, τότε καταλαβαίνεις τι σημασία μπορεί να έχει ένα φωτάκι μίλια μακριά. Είναι η παρηγοριά στο ζοφερό σκότος, είναι η συντροφιά στην απεραντοσύνη της θάλασσας, είναι η προστασία και η καθοδήγηση. Ο φάρος αναβοσβήνει δηλώνοντας την ταυτότητά του και συγχρόνως ανοιγοκλείνει το μάτι του προσωπικά για τον καθένα που τον κοιτά. Αναβοσβήνει ο φάρος λες και επιμένει να θυμίζει την αέναη πάλη του ανθρώπου με την θάλασσα, να θυμίζει την αυθεντικότητα των δυσκολιών του ταξιδιού, την υπενθύμιση του ορόσημου.
Μια βόλτα στους φάρους της Ελληνικής Γης είναι συναρπαστική. Και όταν η βόλτα γίνεται με το σκοτάδι, νιώθεις ακριβώς τι σημαίνει ο φάρος για τους ναυτικούς και κατανοείς γιατί χρησιμοποιούμε τη λέξη ''φάρος'' όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση στο φως που λάμπει μέσα στο σκοτάδι... Γιατί η ακτίνα του φωτός είναι η ελπίδα μέσα στη σκοτεινιά, είναι ο ήλιος μετά τη νύχτα, είναι η εικόνα της σιωπής και της μοναξιάς, που σπάει από το φως της γνώσης και της αίσθησης του ''ανήκειν''!
Οι Ελληνικές ακτές, μήκους 18.400 χιλιομέτρων, είναι γεμάτες παγίδες, νησιά και βράχους. Έχουν καταμετρηθεί τρεις χιλιάδες νησιά και βραχονησίδες, αμέτρητοι ύφαλοι κάτω απ' την επιφάνεια της θάλασσας, και σκόπελοι που μόλις ξεπροβάλλουν στην επιφάνεια. Όλα αυτά αποτελούν θανάσιμες παγίδες, ειδικά τη νύχτα για τους ναυτικούς. Γι αυτό οι φάροι ήταν πάντα σήμα κατατεθέν σε κάθε κοντινή και απομακρυσμένη περιοχή της χώρας. Οι φάροι αποτελούν ένα σημαντικό βοήθημα στους ναυτιλλόμενους. Χαρακτηρίζουν τοπία, έχουν αρχιτεκτονική αξία, αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία της ναυσιπλοΐας. Σκορπίζουν το φως τους μέσα στο σκοτάδι της νύχτας και δείχνουν στα καράβια τη σωστή κατεύθυνση που πρέπει να πάρουν για να μπουν στα λιμάνια. Ακόμη προειδοποιούν τα πλοία για τον κίνδυνο που διατρέχουν από τους βράχους .
Το ελληνικό φαρικό δίκτυο θεωρείται από τα μεγαλύτερα, τα πυκνότερα και τα πιο οργανωμένα στον κόσμο. Με τέτοια μεγέθη και με τόσα νησιά και νησιώτικα συμπλέγματα, χρειαζόταν ένα σύστημα φωτισμού των θαλασσών για την ασφαλή ναυσιπλοΐα. Η χρησιμότητα της ανάπτυξης και λειτουργίας των φάρων φαίνεται και από το μεγάλο κοινωνικό έργο που επιτελεί:
Συντελεί αποφασιστικά στην ασφάλεια της ναυσιπλοΐας προφυλάσσοντας ανθρώπινες ζωές και πλωτά μέσα, με το να κατευθύνει τα πλοία σε σωστές πορείες και με ασφαλή προσέγγιση στα λιμάνια. Για κάθε ναυτικό, "φάρος" σημαίνει ελπίδα, αισιοδοξία και ασφάλεια της ρότας του.
Συντελεί στην αποφυγή οποιασδήποτε καταστροφής εξ' ατυχήματος ή ρύπανσης του θαλασσίου οικοσυστήματος που ως γνωστόν έχουν ολέθριες συνέπειες στις παράκτιες περιοχές, τον τουρισμό, την αλιεία και την εν γένει οικονομική δραστηριότητα των περιοχών.
Οι Φαροφύλακες και τα Φαρόπλοια ως εκ της αποστολής τους και στο μέτρο των δυνατοτήτων τους, περισυνέλεξαν ναυαγούς ή ρυμούλκησαν ακυβέρνητα σκάφη ενημερώνοντας και συνδράμοντας τις αρμόδιες αρχές.
Τέλος η σημασία της παρουσίας του Φαροφύλακα σε παραμεθόριες περιοχές ήταν και παραμένει εξαιρετικά σημαντική. Η καθημερινή έπαρση της σημαίας και ο έλεγχος του χώρου που επιτηρεί, αποτελούν εθνική υπηρεσία υψίστης σημασίας.
Δυστυχώς, ο σύγχρονος ασύνορος κόσμος μας, με τη φοβερή βιομηχανική και ισοπεδωτική τυποποίηση και την κακώς εννοούμενη ανάπτυξη, δεν έχει ανάγκη την ανθρώπινη παρουσία, την οποία, άλλωστε, προσπάθησε και προσπαθεί όπου βρει πρόσφορο έδαφος να υποκαταστήσει. Τα δορυφορικά συστήματα , τα σύγχρονα συστήματα ναυσιπλοΐας και το G.P.S παραγκώνισαν τα «φωτεινά μάτια στο σκοτάδι το θαλασσινό», κάνοντάς τα γραφικές, αγαπημένες φιγούρες ρομαντικών ποιητών. Τα πλοία σήμερα, θαλασσινές πάνοπλες τεχνολογικά πολιτείες, αντικρίζουν «τον φάρο τον περιαυγή» με αδιαφορία. Όμως, η ανεξάντλητη ελληνική παράδοση, σε όποια της μορφή και κατηγορία, με τη μοναδική ποιότητα και την αμίμητη αισθητική και ιστορική αξία την παγκοσμίως αναγνωρισμένη, είναι βαθιά ριζωμένη. Ως Έλληνες είμαστε φύσει αισιόδοξα άτομα και είναι σύνδρομος προς τον πολιτισμό μας η ευαισθησία. Δεν αποδεχόμαστε την καθίζηση και προσπαθούμε, από όπου είμαστε ταγμένοι, να προβάλλουμε τις προσωπικές μας αντιστάσεις. Οι πέτρινοι φάροι είναι μνημεία, σύνδεσμοι μεταξύ του σήμερα και του χθες. Αναγκαία σημεία για τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του κάθε τόπου. Με δυο λόγια κειμήλια.
Γι αυτό το λόγο αποτελεί χρέος όλων μας, αλλά και του καθενός ξεχωριστά, να συνδράμουμε στη συντήρηση, αποκατάσταση και αναπαλαίωση όλων των ελληνικών φάρων για να παραδοθούν στις επόμενες γενιές ατόφιοι, δείγματα μιας ανεπανάληπτης εποχής μακράν της αυτοματοποιήσεως, αναπόσπαστα στοιχεία των θαλασσών της Ελλάδας, της ναυτικής μας παράδοσης και πειστήρια παρελθοντολογικής τεχνολογίας απόλυτα συζευγμένης με τη θάλασσα και τη ναυσιπλοΐα. Στη χώρα με το άπλετο φως και την διαφανή ατμόσφαιρα, είναι πολύ πρόσφατη η ιστορία των φάρων για να την αφήσουμε στην ομίχλη της άγνοιας, στο ημίφως της ημιμάθειας. Ίσως ήρθε η ώρα να φωτίσουμε εμείς τους φάρους, ώστε αυτά τα σύμβολα να μην χαθούν αλλά αντίθετα να εξακολουθούν να φωτίζουν τα πλοία στη θάλασσα, το παρελθόν στους νεότερους, τη παράδοσή μας, τη ψυχή μας.
ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
Oι πέτρινοι φάροι της χώρας μας είναι κτίρια που φτιάχτηκαν για να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένες ανάγκες της ναυσιπλοΐας. Πρώτο λόγο στη σχεδίασή τους είχε η λειτουργικότητα και η αντοχή στις καιρικές συνθήκες και το χρόνο. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία η αισθητική τους βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα. Σήμερα πολλοί από αυτούς λειτουργούν σαν μουσεία και ειδικά αυτοί που βρίσκονται μέσα η κοντά σε αστικές περιοχές αποτελούν πραγματικά στολίδια για την πόλη τους π.χ. ο φάρος της Αλεξανδρουπόλεως, των Χανίων , στο Ρέθυμνο , στην Ρόδο και αλλού, οι οποίοι είναι μερικοί από τους πλέον πολυφωτογραφημένους ελληνικούς φάρους.
Οι πέτρινοι φάροι της Ελλάδας είναι ζωντανά μουσεία, και προσελκύουν τον επισκέπτη. Ευτυχώς που υπάρχει και η Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού, που μαζί με το ΑΠΘ, ενδιαφέρονται και προσπαθούν να αποκαταστήσουν και να διασώσουν αυτά τα μνημεία. Τον Ιούνιο του 2013, στη χώρα μας προγραμματίστηκε να γίνει το παγκόσμιο συνέδριο φάρων, την ώρα που μόλις 58 από τους 141 φάρους συντηρούνται τακτικά από την Υπηρεσία Φάρων, ενώ οι υπόλοιποι είναι σε πολύ κακή κατάσταση. «Κάθε φάρος είναι ένα μικρό μουσείο του εαυτού του», λένε τα στελέχη της Υπηρεσίας Φάρων.
Το 2007 είχε ξεκινήσει μια σημαντική προσπάθεια για να αποκατασταθούν αυτά τα πέτρινα κτίσματα, που είναι κατασκευασμένα από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού και είναι όλα μνημεία. Ωστόσο, η Πολιτεία ποτέ δεν είχε τη διάθεση να ενστερνιστεί το όραμα των ανθρώπων του Πολεμικού Ναυτικού, των τοπικών κοινωνιών και των αρμόδιων επιστημόνων. Αυτό αποδεικνύει η απροθυμία με την οποία οι υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού προχωρούν σε χαρακτηρισμούς των φάρων ως διατηρητέων. Πολυετείς καθυστερήσεις και... αναχώματα είχαν ως αποτέλεσμα μέχρι σήμερα να είναι χαρακτηρισμένοι ως διατηρητέοι μόλις 33 πέτρινοι φάροι, ενώ εκκρεμούν αποφάσεις χαρακτηρισμού για πολλούς άλλους επί διετία...
Η αρχή της αξιολόγησης των ελληνικών φάρων ως μνημείων έγινε το 2007. Τότε μέσω του προγράμματος EC Pharos, το ΑΠΘ και συγκεκριμένα το Εργαστήριο Δομικών Υλικών της Πολυτεχνικής Σχολής, μελέτησαν τους ελληνικούς φάρους και πρότειναν τα υλικά και τις μεθόδους αποκατάστασής τους, διότι τα μνημεία χάνονταν, εξαιτίας των φθορών, το ένα μετά το άλλο και μόνον επισκέψιμα δεν ήταν. Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου προγράμματος (συμμετείχαν Αγγλία, Ιταλία, Νορβηγία, Κύπρος) αποκαταστάθηκε πιλοτικά ο φάρος του Αγγελοχωρίου Θεσσαλονίκης, που παραμένει από τα καλύτερα δείγματα και είναι προσβάσιμος για τους πολίτες, ένα στολίδι για την περιοχή. Από τότε, η Υπηρεσία Φάρων προσπάθησε να προωθήσει τις αποκαταστάσεις με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, ώστε να σωθούν όλοι οι ελληνικοί φάροι. Το... δρόμο του Αγγελοχωρίου ακολούθησε και ο φάρος στην Κασσάνδρα.
Παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια, παρά την οικονομική κρίση, σήμερα είναι υπό αποκατάσταση πέντε φάροι σε όλη τη χώρα (Τρίκερι, Κόγχη Σαλαμίνας, Αγιος Ηλίας Αμοργού, Κοκκινόπουλο Ψαρών, Μονεμβασιά). Αυτές οι αποκαταστάσεις περιμένουν την έγκριση των κονδυλίων από το ΕΣΠΑ. Την τελευταία τετραετία, η Υπηρεσία Φάρων κατόρθωσε να αποκαταστήσει, χάρη στην αυταπάρνηση των στελεχών της, συνολικά 14 φάρους [ Σπέτσες, Βρυσάκι Λαυρίου, Μελαγκάβι Κορινθιακού, Ψαρομύτα, Οθωνοί, Πρασονήσι Ρόδου, Υψηλή Καστελόριζου, Πασσάς Οινουσών, Φάσσα Άνδρου, Λιθάρι Σκύρου, Ακρωτήρι Σαντορίνης, Σουσάκι Αργοσαρωνικού] - οχτώ με ίδιους πόρους, τρεις με κονδύλια της τοπικής αυτοδιοίκησης και του ΕΣΠΑ και τρεις με δωρεές του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη [Φάροι Ταίναρου, Μαλέα και Ντάνα]. Παράλληλα το ΓΕΝ έδωσε την άδεια στην Αναπτυξιακή Εταιρεία Αμβρακικού για την επισκευή και αναπαλαίωση του φάρου Κόπραινας Άρτας η οποία και ολοκληρώθηκε και ο φανός λειτουργεί ως ναυτιλιακό βοήθημα και ως Μουσείο.
Οι φάροι είναι νεότερα μνημεία, που χάνονται εξαιτίας της αδιαφορίας των υπόλοιπων φορέων της ελληνικής Πολιτείας. Συνολικό σχέδιο αποκατάστασης και αξιοποίησής τους δεν υπήρξε ποτέ. Άλλωστε, είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ η Υπηρεσία Φάρων κατέθεσε πρόταση το 2007, για αποκατάσταση 50 φάρων μέσω του ΕΣΠΑ, στην πορεία συρρίκνωσαν την πρόταση κάνοντας λόγο για αποκατάσταση 46, μετά 12 και στο τέλος χρηματοδοτήθηκε η αποκατάσταση μόλις πέντε, όπως προαναφέρθηκε. Οι αρμόδιοι της Υπηρεσίας Φάρων κάνουν έκκληση για να βρεθούν οι απαιτούμενοι πόροι ώστε να μη χαθούν αυτά τα μοναδικά μνημεία της πατρίδας μας. Σήμερα, σε πολλούς από αυτούς τους φάρους δεν υπάρχει καν πρόσβαση. Δεν θέλουν να αλλοιωθεί το τοπίο. Θέλουν να διατηρηθεί κάθε φάρος και να βελτιωθεί η δυνατότητα πρόσβασης, διατηρώντας παράλληλα και τα χαρακτηριστικά του άμεσου περιβάλλοντός του. Η χρηστικότητα των φάρων παραμένει, αλλά εξασθενεί. Δεν μπορούμε όμως να αφήνουμε στην τύχη τους τόσο αξιόλογα μνημεία……
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΦΑΡΩΝ
Στις περισσότερες χώρες η ιδέα που έχει επικρατήσει είναι η μετατροπή των φάρων σε ναυτικά μουσεία , αλλά δεν είναι λίγοι εκείνοι οι φάροι που έχουν πουληθεί σε ιδιώτες για διάφορες χρήσεις. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα του πρώτου αγγλικού φάρου Burnham-on-Sea που έγινε πλήρως αυτοματοποιημένος, ο οποίος πουλήθηκε σε ιδιώτη και μετατράπηκε σε κατοικία. Ο φάρος αυτός που βρίσκεται στο κανάλι του Μπρίστολ χτίστηκε το 1830 και είναι ένας κυκλικός πύργος 33 μέτρων, με επτά πατώματα και ενσωματωμένη στο κατώτατο σημείο του την κατοικία του φαροφύλακα. Το 1996 ο φάρος τέθηκε σε δημοπρασία και οι τρέχοντες ιδιοκτήτες τον μετέτρεψαν σε ενιαία κατοικία.
Άποψη δική μας πάντως είναι, ότι δεν πρέπει επ' ουδενί τρόπο να πουληθούν οι φάροι σε ιδιώτες, αλλά να βρεθούν τρόποι χρηματοδότησης της αναπαλαίωσής τους και να αποδοθούν στη χρήση του κοινού. Μπορούμε να προτείνουμε νέους τρόπους εναλλακτικής χρήσης των φάρων προκειμένου να μην εγκαταλειφθούν, όπως :
1. Τουριστική εκμετάλλευση με:
Ασφαλή πρόσβαση των επισκεπτών μέσω ξηράς και θάλασσας.
Διευθέτηση του περιβάλλοντος χώρου του φάρου.
Αξιοποίηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος.
Ανάδειξη των πολιτιστικών αξιών της περιοχής με ειδικές διαδρομές-επισκέψεις χώρων.
Λειτουργία έκθεσης στο κύριο σώμα του φάρου σχετικά με την ιστορία των φάρων και την τυπολογική, τεχνολογική τους εξέλιξη.
Δημιουργία εκθεσιακού χώρου-μουσείο- ή άλλου χώρου προσέλκυσης κοινού-ενυδρείο- στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το φάρο.
2. Φιλοξενία - Σε σχέση με τον τουρισμό μια άλλη πρόταση θα ήταν , να μετατραπούν τα «φαρόσπιτα» σε ξενώνες διαμονής . Πολλοί από τους φίλους των φάρων, ανάμεσα σ΄αυτούς κι εμείς, θα θεωρούσαν μαγευτική την διαμονή σε ένα φάρο.
3. Εκπαιδευτικούς σκοπούς - Οι φάροι θα μπορούσαν να είναι πρότυπα εκπαιδευτικά κέντρα Ναυτικών σπουδών.
4. Επιστημονικές έρευνες (θαλασσίων ερευνών).
5. Κέντρα κατάδυσης.
6. Μετεωρολογία - εγκατάσταση μετεωρολογικών σταθμών.
7. Επιτήρηση θαλάσσιας κίνησης - συστήματα Vessel Traffic Management Systems.
8. Εθνικά ναυτικά μουσεία και πολιτιστικά κέντρα.
Όπως και να έχει πρέπει όλοι να βάλουμε τα δυνατά μας έτσι ούτως ώστε τα πολιτιστικά αυτά μνημεία του τόπου μας , να συνεχίσουν να μας δείχνουν το δρόμο μέσα στις τρικυμίες , και να αποτελούν σύμβολα πορείας και προορισμού.
Γιατί όσο υπάρχουν φάροι το ταξίδι θα συνεχίζεται.......
Η ΓΟΗΤΕΙΑ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
Οι φάροι πάντα ασκούσαν μία διαρκή γοητεία στους ανθρώπους, είτε ήτανε στεριανοί, είτε θαλασσινοί. Δεν έχουν μόνο ενδιαφέρον σαν αρχιτεκτονικά κτίσματα, αλλά διαπερνώντας το σκοτάδι με το φως τους, είναι σημεία αναφοράς για τους ναυτιλλόμενους και μεταφορικά για το ανθρώπινο πνεύμα. Ο συμβολικός χαρακτήρας των φάρων για τους στεριανούς συμπυκνώνει την ουσία της απομόνωσης και της μοναξιάς, για τους ναυτιλλόμενους την ελπίδα και τη "σιγουράντζα" του σωστού προσανατολισμού της "ρότας" τους.
Aν είναι αλήθεια ότι η ναυτοσύνη αποτελεί θεμέλιο της εθνικής συνείδησης, ο φάρος, με την ιδιότυπη σχέση επικοινωνίας που εξασφάλιζε ανάμεσα στον ταξιδευτή και τον προορισμό του, αποτελεί ένα από τα σύμβολά της. Έτσι, στους ναυτικούς ο φάρος ήταν σημείο αναφοράς της πορείας τους, καθώς και συντροφιά, γιατί το φως του σήμαινε την παρουσία κάποιων ανθρώπων εκεί, που και αυτοί με τον δικό τους τρόπο τους συμπαραστέκονταν για το «καβατζάρισμα» του κάβου. Kαι οι κάβοι είχαν ιστορία. Oι κάβοι είναι σημεία, είναι κορυφές ξηράς στη θάλασσα. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που φτιάχτηκαν φάροι σε σημεία μεγάλων ναυαγίων. Aντίθετα, είναι πολλές οι περιπτώσεις πραγματικού ανθρώπινου αγώνα για να κρατηθεί άσβεστο κατά τη νύκτα με πολύ δύσκολες συνθήκες το φως του φάρου. H μετατροπή του ανθρώπινου μόχθου και αγώνα σε ΦΩΣ για προστασία πάλι του ανθρώπου που θαλασσοταξιδεύει είναι το στοιχείο που κάνει το φάρο ΣYMBOΛO. Kάνει το φάρο να στέκει ως ορόσημο και τιμή για κάθε τόπο που τον έχει. Kαι το ταξίδι συνεχίζεται...
H τεχνολογία εξελίσσεται και οι φάροι δέχονται κάθε φορά και τα νέα τεχνικά επιτεύγματα. Σαν ένα αυτόνομο τεχνολογικό επίτευγμα ο φάρος και τα στοιχεία που τον αποτελούν, σιγά - σιγά με την πάροδο του χρόνου και των νέων εφαρμογών εμπλουτίζεται με τη νέα τεχνολογία και μετατρέπεται σε επανδρωμένο εργαλείο με αυτόματα συστήματα. Έτσι οι φάροι απογυμνώνονται από το ανθρώπινο στοιχείο και σήμερα, πλην ελαχίστων, στέκουν έρημοι φωτίζοντας ακόμα τα περάσματα, μα στέλνοντας ένα επιθανάτιο φως ειδοποιώντας ότι το θαυμαστό κτιριακό κέλυφος τους καταστρέφεται φορτισμένο από τον αιώνιο ανθρώπινο αγώνα για πολιτισμό. Γιατί οι Φάροι είναι πολιτισμός.
Αν και οι φάροι έχουν αυτοματοποιηθεί και η ανθρώπινη παρουσία είναι απούσα, από αυτό το φωτάκι στο μαύρο ορίζοντα της θαλασσινής νύχτας, πάντα είναι παρούσα η αίσθηση ότι εκεί είναι κάποιος που ξενυχτά για να μας βοηθήσει να κρατήσουμε σωστά την πορεία. Είναι ανάγκη να μοιραστούμε τις δυσκολίες της φουρτούνας, της κούρασης, της βάρδιας, της αβεβαιότητας του υγρού στοιχείου.
Ο φάρος αναβοσβήνει δηλώνοντας την ταυτότητά του και συγχρόνως ανοιγοκλείνει το μάτι του προσωπικά για τον καθένα που τον κοιτά. Αναβοσβήνει ο φάρος λες και επιμένει να θυμίζει την αέναη πάλη του ανθρώπου με τη θάλασσα, να θυμίζει την αυθεντικότητα των δυσκολιών του ταξιδιού, την υπενθύμιση του ορόσημου. Αναρωτιόμαστε μήπως βρισκόμαστε σ' ένα χρονικό σημείο που μπορεί να χρειαζόμαστε να προσδιορίσουμε τη θέση μας, μέσα από την προσέγγιση στις ζωές ανθρώπων και επαγγελμάτων μιας εποχής μόλις πίσω μας. Αναρωτιόμαστε μήπως τώρα χρειαζόμαστε να πλησιάσουμε τους φάρους, να τους συναντήσουμε και να μας διηγηθούν για πράγματα που μόλις πέρασαν. Μήπως χρειάζεται να φωτίσουμε περισσότερο την ιστορία της ναυτοσύνης μας. Οι φάροι είναι εκεί από τότε που έγιναν. Ακίνητοι και αέναοι στο καθήκον τους. Ακίνητοι και ζωντανοί! Μνήμη και Παρουσία. Οι φάροι που συνδέθηκαν με ζωές ανθρώπων όπως φτάνουν μέχρι τις μέρες μας. Ένα ταξίδι - μια γνωριμία - για τον καθένα μας ξεχωριστά.
Παιδαγωγική Ομάδα: Βαϊόπουλος Αθανάσιος, Καστώρη Ελένη
.....Είδα πέρα, μακριά, στην άκρια της ψυχής μου μυστικά να διαβαίνουνε φάροι ψηλοί ξωμάχοι.
Στους γκρεμούς τραβερσωμένα κάστρα…..
Άξιον Εστί - Οδ. Ελύτης
Στο Πρόγραμμα συμμετείχαν 55 Μαθητές και Mαθήτριες της Γ΄ Γυμνασίου
ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΣ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΒΡΕΙΤΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΜΑΣ: http://7gym-laris.lar.sch.gr/perivalon/per_faroi3.htm
ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Α. ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ:
Να γνωρίσουν οι μαθητές:
Την αναγκαιότητα των φάρων.
Το ρόλο τους στην αποφυγή ναυαγίων.
Τον τρόπο κατασκευής και θεμελίωσης.
Τη χρήση των υλικών ανέγερσης άλλοτε και σήμερα.
Τη χρήση για τη λειτουργία διαφόρων μορφών ενέργειας [ λάδι, πετρέλαιο, ασετιλίνη, φωτοβολταϊκά στοιχεία.]
Β΄. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ:
Να γνωρίσουν την αρχιτεκτονική «αγράμματων» μαστόρων.
Να ηρεμήσουν μέσα στο ειδυλλιακό τοπίο.
Γ΄ ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ:
Οι μαθητές δουλεύοντας σε ομάδες μαθαίνουν να συνεργάζονται.
Αναπτύσσουν την ικανότητα της παρατήρησης και της έρευνας.
Εκφράζονται ελεύθερα και δημιουργικά.
Δ΄ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ:
Να μάθουν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και να συνειδητοποιήσουν πόσο σημαντικό ρόλο μπορούν να παίξουν στην επίλυση περιβαλλοντικών προβλημάτων.
H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΦΑΡΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ
ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΦΑΡΩΝ - ΦΑΡΟΠΛΟΙΑ
ΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΩΝ ΦΩΤΕΙΝΩΝ ΓΙΓΑΝΤΩΝ
ΠΕΤΡΙΝΟΙ ΦΑΡΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΦΑΡΟΦΥΛΑΚΑ
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
S. O. S ΕΚΠΕΜΠΟΥΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΦΑΡΟΙ
ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ & ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΦΑΡΩΝ
ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΚΑΙ Η ΓΟΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΦΑΡΟΥ
ΟΙ ΦΑΡΟΙ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΜΑΣ
Στις 26-28 Απριλίου 2012 η Περιβαλλοντική Ομάδα πραγματοποίησε τριήμερη εκδρομή σε Άρτα Πρέβεζα και Λευκάδα. Στα πλαίσια αυτής της εκδρομής επισκεφθήκαμε το ΚΠΕ Αράχθου και το Μουσείο Φάρων, που στεγάζεται στο Φαρόσπιτο του Φάρου της Κόπραινας, καθώς και το Φάρο της Λευκάδας, που βρίσκεται στο Φρούριο της Αγίας Μαύρας. Την ομάδα συνόδευσαν οι καθηγητές: κ.κ. Χουρμουζιάδου Δέσποινα ΠΕ05, Βαϊόπουλος Αθανάσιος ΠΕ11, Σερέτη Φανή ΠΕ06 και Λίτσιος Ιωάννης ΠΕ01.
Ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΚΟΠΡΑΙΝΑΣ
Ο φάρος αυτός κατασκευάστηκε το 1893 και βρίσκεται στην Κόπραινα του νομού Αρτας. Επειδή ο Αμβρακικός κόλπος είχε αβαθή νερά έπρεπε να κατασκευαστεί ένας φάρος που να βοηθά τα καράβια να κάνουν ασφαλή το διάπλου. Ο φάρος είναι κυλινδρικός πύργος, ύψους εννέα μέτρων. Θεμελιώθηκε σε πασσάλους καρφωμένους στο έδαφος. Αρχικά είχε έναν εξωτερικό κλειστό διάδρομο που συνέδεε τον πύργο του Φάρου με την κατοικία του φαροφύλακα. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου το λιμάνι βομβαρδίστηκε και ο πύργος του φάρου καταστράφηκε. Για μια πενταετία έμεινε ανενεργός. Το 1945, στα πλαίσια ανασυγκρότησης του φαρικού δικτύου, επαναλειτούργησε ως επιτηρούμενος με φαροφύλακα και με πηγή ενέργειας το πετρέλαιο. Το 1957 αντικαταστάθηκε το μηχάνημα του πετρελαίου με αυτόματο πυρσό ασετυλίνης. Το 1985 έγινε μετατροπή του φάρου σε ηλιακό, με χαρακτηριστικό φως τις δυο λευκές αναλαμπές μ’ ένα ερυθρό τομέα ανά 16 δευτερόλεπτα και φωτοβολία πέντε ναυτικά μίλια.
Η Κόπραινα (Αλυκή) ήταν λιμάνι με σημαντική εμπορική κίνηση από τη Βυζαντινή εποχή και καθ' όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. Σήμερα έχουν γίνει αναστηλώσεις στα παλιά κτίρια και το μέρος παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για τον επισκέπτη.
Το κτίριο του φάρου σήμερα λειτουργεί σαν Μουσείο το οποίο εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 2000. Το μουσείο βασικά στεγάζεται στο σπίτι του φαροφύλακα το οποίο βρίσκεται δίπλα στον Πετρόκτιστο φάρο. Τα εκθέματα περιλαμβάνουν εργαλεία και όργανα παλιών φάρων. Επίσης παρουσιάζονται: Ο μηχανισμός λειτουργίας των φάρων, η χρησιμότητά τους στην πλοήγηση, η ζωή του φαροφύλακα, ορισμένα στοιχεία της τοπικής ιστορία της Κόπραινας. Από την ταράτσα του μουσείου έχετε πανοραμική θέα του υγρότοπου, της εκβολής του Βωβού ποταμού και του Δέλτα του Αραχθου.
Στον προμαχώνα του Παντοκράτορα, στο βόρειο τμήμα του Φρουρίου της Αγίας Μαύρας κατασκευάστηκε φάρος με τετράγωνο πύργο ύψους 6 μέτρων και κατοικία φαροφυλάκων, το δε εστιακό του ύψος είναι 17 μέτρα. Σύμφωνα με στοιχεία της Υπηρεσίας Φάρων λειτούργησε για πρώτη φορά το 1861. Τροποποιήθηκε το 1889 με φωτιστικό μηχάνημα Sautter-Lemonnier που κατασκευάστηκε στο Παρίσι. Λειτουργούσε με πετρέλαιο ως το 1953, οπότε τα παλιά μηχανήματα αντικαταστάθηκαν με αυτόματο πυρσό ασετυλίνης. Το 1990 έγινε η μετατροπή του σε ηλιακό. Η πρόσβαση στον φάρο είναι εύκολη αφού βρίσκεται πάνω στα τείχη του κάστρου της Αγίας Μαύρας στην άκρη της γέφυρας του καναλιού της Λευκάδας. Ο φάρος βρίσκεται στην είσοδο του νησιού όπου δεσπόζει το κάστρο της Αγίας Μαύρας σαν σιωπηλός φρουρός και μάρτυρας άλλων εποχών.
Το κάστρο κάποτε αγκάλιαζε την πόλη και έκοβε τον δρόμο σε εχθρούς και πειρατές. Χτίστηκε γύρω στο 1300 από τον Φράγκο ηγεμόνα Ιωάννη Ορσίνι όταν πήρε την Λευκάδα για προίκα στον γάμο του με την κόρη του Δεσπότη Ηπείρου Νικηφόρου Α΄. Είναι ένα από τα επιβλητικότερα κάστρα της εποχής του και αποτελεί πρότυπο οχυρωματικής τέχνης των μεσαιωνικών χρόνων. Το 1479 το κάστρο κατελήφθη από τους Τούρκους. Τότε χτίστηκε μια μεγάλη τοξοτή γέφυρα με 360 καμάρες που διέσχιζε την λιμνοθάλασσα από την παραλία έως την θέση Καλκάνη, στηρίζοντας τους σωλήνες του Τουρκικού υδραγωγείου που έφερνε νερό στο κάστρο. Το έργο αυτό χαρακτήριζε όλη τη περιοχή , καταστράφηκε όμως από τους σεισμούς. Κάποια ίχνη σώζονται μέσα στην λιμνοθάλασσα.
ΠΕΤΡΙΝΟΙ ΦΑΡΟΙ – ΜΝΗΜΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Περήφανοι. Μοναχικοί. Αγέρωχοι... Φάροι της ελπίδας και της προσμονής. Στην αγκαλιά της θάλασσας, εκεί όπου η ματιά ακουμπά για να ανασάνει πάνω στο μπλε του νερού και στο λευκό του σύννεφου, στέκουν οι φάροι. Φάροι πέτρινοι, τσιμεντένιοι και πλινθόκτιστοι που βρίσκονται σε ακρωτήρια, απόκρημνες πλαγιές ή ερημικές παραλίες. Μεταξύ ουρανού και θάλασσας, απλώνουν στη νύχτα το σημάδι τους σε πλοία περαστικά, ενώ όταν η μέρα προβάλλει σεμνά, υποτάσσονται στο μεγαλείο του φωτός. Ο φάρος, το μάτι του καπετάνιου, αλλά και ο φάρος, το μάτι του μοναχικού φαροφύλακα, που επιμένει να δηλώνει πως είναι εκεί, με συντροφιά τις εικόνες από πλοία και βάρκες που χάνονται στον ορίζοντα.
Ανακαλύπτουμε φάρους από το 2 αιώνα π.Χ. μέχρι και σήμερα, άλλους με πολύ καλή αρχιτεκτονική σύνθεση και άλλους με καθαρά βιομηχανικό σχεδιασμό (φανοί) με πρωταγωνιστή το στατικό φορέα τους. Ξεκινούν από τα βάθη της ιστορίας με ξεχωριστές μορφές που άλλοτε αφομοιώνονται από τα τοπικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και άλλοτε αναβοσβήνουν στο δικό τους χρώμα. Τις πιο πολλές φορές οι φάροι παραμονεύουν σε δύσβατες και απομακρυσμένες περιοχές, με αποτέλεσμα την εποχή που δεν είχε λυθεί το ζήτημα της ενεργειακής αυτονομίας τους να απαιτούν την ανθρώπινη παρουσία. Έτσι ήταν αναγκαίο να υπάρχει σε αυτούς χώρος φιλοξενίας για τους φαροφύλακες.
Το Ελληνικό φαρικό δίκτυο αριθμεί 120 παραδοσιακούς φάρους, ηλικίας 2 αιώνων περίπου, με έντονα σημάδια φθοράς και ερήμωσης στο μεγαλύτερο ποσοστό τους. Προγράμματα αναπαλαίωσης υπάρχουν , όπως άλλωστε και για πολλές άλλες κατηγορίες κατασκευών , αλλά το θέμα είναι αν και πότε πρόκειται να υλοποιηθούν. Η ανακατασκευή βέβαια δεν στοχεύει στην επαναλειτουργία των φάρων με την λογική της αντικατάστασης της δορυφορικής τεχνολογίας και των σύγχρονων συστημάτων πλοήγησης, αλλά στη διατήρηση αυτών των ξεχωριστών αρχιτεκτονικών κτισμάτων , αυτών των περήφανων κατασκευών που είναι κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Θα 'ναι όμορφο να μπορεί να είναι ανοιχτή η πόρτα τους σε κάθε είδους εκδηλώσεις ή ακόμα να μπορούν να λειτουργούν ως εκθεσιακοί χώροι και λαογραφικά μουσεία. Εξάλλου, μετά από τόσους αιώνες μοναξιάς αυτοί οι παράξενοι ακρίτες λίγη παρέα την αξίζουν....
ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ Ο ΦΑΡΟΣ
Ας μιλήσουμε για ένα φώς μέσα στο σκοτάδι. Ένα φώς που καθοδηγεί, που προστατεύει, ειδοποιεί και δίνει ελπίδα στο ναυτικό, μέσα στη σκοτεινή θάλασσα. Οι φρουροί της θάλασσας, οι «άγιοι των Ναυτικών», το άσβεστο φώς που καθοδηγεί. Αυτό είναι φάρος!
Ο Φάρος είναι ένα βοήθημα για τους ναυτικούς που βρίσκεται στη στεριά. Απλά-απλά είναι μία τεράστια λάμπα, που για να λειτουργήσει χρειάζεται ένα εργονομικό ανθεκτικό κτήριο για να στεγάσει τον ιδιαίτερο τεχνικό φωτιστικό εξοπλισμό, την διαβίωση του ανθρώπινου δυναμικού για τον χειρισμό του, τον περιβάλλοντα χώρο και τους δρόμους προσέγγισης σ’ αυτόν, από την ξηρά και την θάλασσα.
Τα κτήρια των φάρων αποτελούνται από τον πύργο, τον κλωβό με το φωτιστικό μηχάνημα και την κατοικία των φαροφυλάκων. Στην Ελλάδα λόγω του ήπιου κλίματος, των μικρών αποστάσεων για τις ανάγκες της φωτοβολίας, ο πύργος και η κατοικία, πλην ορισμένων εξαιρέσεων, βρίσκονται ενσωματωμένοι δημιουργώντας ένα ενιαίο κτιριακό σύνολο. Ο πύργος, άλλοτε κυκλικός, τετράγωνος ή οκταγωνικός ξεπετάγεται από την ισόγεια κατοικία που σαν βασικό σχέδιο ακολουθεί τον άξονα της κεντρικής εισόδου που βρίσκεται ευθεία και απέναντι από την είσοδο του πύργου εσωτερικά του κτηρίου. Ο πύργος εσωκλείει στα περισσότερα κτίσματα, κυκλική κλίμακα με σφηνοειδή σκαλοπάτια, που οδηγεί στη κορυφή του, στον κλωβό, όπου βρίσκεται και το φωτιστικό μηχάνημα. Τα σκαλοπάτια πέτρινα κι αυτά είτε είναι αρθρωτά στηριζόμενα στο κέντρο του πύργου δημιουργώντας έτσι μια κολόνα από την βάση έως την κορυφή, είτε είναι στηριγμένα και δομημένα εσωτερικά στο τοίχο του πύργου δημιουργώντας ένα κενό από τη βάση ως τη κορυφή του.
Ανάλογα με τις ανάγκες φωτοβολίας σε κάθε περιοχή, της τοπικής μορφολογίας του εδάφους, των καιρικών συνθηκών της περιοχής, των δομικών υλικών, και τέλος η διάθεση προβολής του φάρου ως σύμβολο υπεροχής και γοήτρου της περιοχής, είναι οι βασικοί παράγοντες που καθορίζουν το ύψος του πύργου, όπου στην κορυφή του στεγάζεται ο μηχανισμός φωτοβολίας. Στην ισόγεια κατοικία των φαροφυλάκων υπάρχουν τα δωμάτια κατάκλισης, κουζίνα και αποθηκευτικός χώρος. Για αποθήκευση νερού χρησιμοποιείται στέρνα βρόχινου νερού που βρίσκεται υπογείως είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά του κτηρίου. Ανάλογα όμως του μεγέθους του κτηρίου, του αριθμού των φαροφυλάκων και των αναγκών διαβίωσης σε απομακρυσμένα μέρη, πολλές φορές οι χώροι του κτηρίου δεν επαρκούσαν και έτσι δίπλα στα κτήρια κτίζονταν και άλλοι βοηθητικοί χώροι. Οι τουαλέτες στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν εξωτερικά του κτηρίου. Αυτοί οι βοηθητικοί χώροι χρησίμευαν ως κουζίνα μαζί με φούρνο με ξύλα, αφοδευτήρια και αποθήκες. Ένα άλλο στοιχείο που καθορίζει το μέγεθος του κτηρίου είναι και το κατά πόσο απομακρυσμένο και δυσπρόσιτο σημείο είναι κτισμένος ο φάρος. Στο κατά πόσο δηλαδή αυτάρκεις θα έπρεπε να ζουν οι φαροφύλακες. Φάροι που είναι κτισμένοι κοντά σε οικισμούς και πόλεις δεν είχαν ανάγκες.
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΦΑΡΟΥ
Για τον κόσμο της ξηράς όλοι οι φάροι φωτίζουν το ίδιο μέσα στη νύχτα. Όμως για τους ναυτικούς κάθε φάρος έχει τον δικό του ξεχωριστό τρόπο να φωτίζει και είναι απολύτως αναγνωρίσιμος. Εάν όλοι οι φάροι είχαν το ίδιο φως, τα πλοία σε παλαιότερες εποχές που δεν υπήρχαν άλλα τεχνικά βοηθήματα, υπήρχε πιθανότητα να ακολουθήσουν λάθος πορεία. Σήμερα κάθε φάρος έχει τον δικό του προσωπικό "κώδικα" φωτισμού, που κάθε ναυτικός αναγνωρίζει. Είναι κάτι σαν τον Κώδικα Μορς, που αποτελείται από εναλλασσόμενους σύντομους και παρατεταμένους φωτισμούς με λευκό ή κόκκινο φως. Για την αναγνώρισή τους οι ναυτικοί συμβουλεύονται ειδικά βιβλία, τους φαροδείκτες. Ο φαροδείκτης είναι ένα βιβλίο που υπάρχει σε κάθε καράβι και περιλαμβάνει όλους τους φάρους και σημαντικά στοιχεία γι' αυτούς. πχ τη θέση που βρίσκονται, το ύψος τους από την επιφάνεια της θάλασσας, πώς ακριβώς εκπέμπουν το φωτεινό τους σήμα.
Η ταυτότητα του φάρου επισημαίνεται από τον αριθμό των αναλαμπών καθώς και από το διάστημα σκότους μετά από την αναλαμπή ή τη σειρά των αναλαμπών του. Κοιτάζοντας στο χάρτη θα δείτε ότι οι φάροι επισημαίνονται από μια χρωματιστή «σταγόνα» και δίπλα αναφέρονται τα στοιχεία του.
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
Είναι χαρακτηριστικό ότι σε περιόδους ανακατατάξεων και συγκρούσεων οι θάλασσες παρέμεναν σκοτεινές. Αντίθετα, σε περιόδους σταθερότητας, τότε που το εμπόριο και η θαλάσσια συγκοινωνία διεξάγονταν ελεύθερα, οι φάροι όχι μόνο λειτουργούσαν αλλά και αυξάνονταν. Κατά μια έννοια λοιπόν, οι φάροι είναι δείκτες πολιτισμού, ειρήνης και ευημερίας.
Η Μεσόγειος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «μάνα των φάρων», καθώς στα νερά της εμφανίζονται τα πρώτα "φανάρια" παγκοσμίως. Στα νυχτερινά ταξίδια των ναυτικών, «συνοδοιπόροι» ήταν οι πυρσοί, που οι αρχαίοι ναυτικοί -Λίβυοι, Φοίνικες, Έλληνες- άναβαν σε κορυφές λόφων ή εισόδους πόλεων. Άλλωστε, στη Μεσόγειο βρίσκεται και ο πιο φημισμένος φάρος της αρχαιότητας, αυτός της Αλεξάνδρειας, με ύψος 130-160 μέτρα και φωτοβολία περίπου 60 μιλίων, που η φήμη του ήταν τόση, ώστε το νησάκι «Φάρος» όπου χτίστηκε, «βάφτισε» τις κατασκευές του είδους.
Από διαφορετικές πηγές προκύπτει ότι τουλάχιστον από το 1650 υπήρχαν φάροι στα νερά του Αρχιπελάγους και της Κρήτης. Οι φάροι αυτοί κάλυπταν τα μεγάλα λιμάνια εκείνης της εποχής, ενώ στις μικρότερες σκάλες δεν υπάρχουν ενδείξεις για μόνιμο φωτισμό. Τα λιμάνια της Χίου, της Ρόδου και τα κρητικά λιμάνια σημειώνονται σε δεκάδες αποτυπώσεις με φάρους στους λιμενοβραχίονές τους.
Η σύγκριση με την υπόλοιπη Μεσόγειο δείχνει ότι έτσι κι αλλιώς, λίγα μεγάλα λιμάνια όπως η Γένοβα ή η Κωνσταντινούπολη, διαθέτουν κτιστούς φάρους μέχρι τον 17ο αιώνα, τότε που αρχίζει η ανάπτυξη του νεότερου φαρικού δικτύου σε ολόκληρη την Ευρώπη, ενώ σε δύο μοναδικά θαλασσινά περάσματα, στη Σικελία και στον Βόσπορο, οι φάροι δεν έπαυσαν να λειτουργούν από την αρχαιότητα.
Ο φωτισμός των ακτών για εκείνες τις περιόδους πρέπει να χωρισθεί σε δύο κατηγορίες. Στο οργανωμένο δίκτυο με μόνιμες φωτιές σε κτίρια ή πύργους και στο περιστασιακό δίκτυο με φωτιές που καλύπτουν ειδικές ανάγκες. Όσο προχωρούμε προς τον 19ο αιώνα το οργανωμένο δίκτυο επεκτείνεται, ενώ το περιστασιακό δίκτυο συρρικνώνεται. Οι περιστασιακές φωτιές, πολλές φορές ταυτίζονται με τις γνωστές «βίγλες», τους αμυντικούς δηλαδή εποπτεύοντες πύργους των νησιών, αλλά εξυπηρετούν και τη ναυτιλία.
Η ίδρυση και η λειτουργία των φάρων συνδέεται με την γεωγραφική θέση κάθε χώρας. Οι ανάγκες της ναυσιπλοΐας επέβαλαν από τις αρχές του 19ου αιώνα την ανάπτυξη ενός οργανωμένου δικτύου φάρων που θα προστάτευε όσους έπλεαν στα στενά περάσματα, σε περιοχές με επικίνδυνες ξέρες και υφάλους και θα τους καθοδηγούσαν στα λιμάνια. Πλησιάζοντας στον 19ο αιώνα, οι ανάγκες της ναυτιλίας επέβαλαν την ανάπτυξη του οργανωμένου πλέον δικτύου φάρων. Ήδη η Βαλτική, το αγγλικό Κανάλι και οι ακτές του Βισκαϊκού κόλπου, οι ισπανικές, οι γαλλικές και οι ιταλικές ακτές της Μεσογείου, διέθεταν εκατοντάδες φάρους και στα τέλη του 18ου αιώνα οργανωμένες υδρογραφικές υπηρεσίες των ευρωπαϊκών χωρών σχεδίαζαν τα φαρικά δίκτυα.
Στο Αιγαίο
Στα νερά του Αιγαίου γύρω στα 1800, στις εισόδους των λιμανιών της Χίου, της Μυτιλήνης, της Ρόδου, των Χανίων, του Ηρακλείου, του Πειραιά, στο Έμβολο της Θεσσαλονίκης, υπήρχαν φάροι με διαφορετική μεταξύ τους λειτουργία και μορφή. Στην προβλήτα του λιμανιού της Μυτιλήνης το 1782 υπάρχει ένας τετράγωνος υψηλός πύργος που στην κορυφή του φέρει μεταλλικό κυλινδρικό κλωβό και καλάθι όπου άναβαν ξερόκλαδα για να φωτίζουν τις νύχτες το λιμάνι. Στη Ρόδο, την ίδια εποχή ο οχυρός πύργος του Αγίου Νικολάου χρησιμοποιείται σαν φάρος με ανοικτή φωτιά στην κορυφή του, ενώ στην περίπτωση του Πειραιά κάποια απλά φανάρια επάνω στις μισοβυθισμένες εξωτερικές αρχαίες προβλήτες, φώτιζαν την είσοδο του σημερινού προλιμένα.
Σημαντική είναι η αύξηση των φάρων στα περάσματα του Αιγαίου από την Επανάσταση του 1821 και μέχρι το 1935. Χαρακτηριστικό είναι το ευφυολόγημα του θεμελιωτή του δικτύου των φάρων Ε. Λυκούδη, ο οποίος χαριτολογώντας σημείωνε ότι το Αιγαίο έμοιαζε με τεράστιο πολυέλαιο.
Στα Επτάνησα
Παράλληλα με την αγγλική κατοχή των Επτανήσων, μια αλυσίδα από φάρους καλύπτει μέσα σε λίγες δεκαετίες το σύνολο των νησιών. Πρόκειται για τους πρώτους φάρους στον ελλαδικό χώρο που κτίζονται με συστηματικό σχεδιασμό σύμφωνα με τις προδιαγραφές του υπόλοιπου ευρωπαϊκού δικτύου. Οι Άγγλοι άρχισαν κτίζοντας τους δύο φάρους της Κέρκυρας περί το 1822- τον πρώτο εξ’ αυτών επάνω στην ακρόπολη του κάστρου της - και στη συνέχεια τους φάρους στο Γάιο και στη Λάκκα των Παξών, το 1825.
Το δίκτυο του Ιονίου απλώθηκε στη συνέχεια καλύπτοντας το κανάλι της Λευκάδας, το Βαθύ της Ιθάκης, τις άκρες του κόλπου του Αργοστολίου στην Κεφαλονιά με δύο φάρους, το Κρυονέρι και το λιμάνι της Ζακύνθου και τέλος τις νησίδες Στροφάδια. Ειδικά στη Ζάκυνθο, ο φάρος του λιμανιού αναφέρεται ότι αντικατέστησε παλαιότερο, χωρίς να έχουν εντοπισθεί περισσότερα στοιχεία. Εδώ κυριαρχούν τα στρογγυλά πετρόκτιστα κτίσματα με αποκλειστική χρήση φάρου. Οι φάροι του Ιονίου επεκτάθηκαν σταδιακά μέχρι τη νότια άκρη της Ιόνιας βρετανικής αποικίας. Ο τελευταίος φάρος της Αγγλοκρατίας φώτισε το ακρωτήρι Μουδάρι των Κυθήρων το 1859.
ΤΟ ΦΑΡΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Τον 19ο αιώνα δημιουργούνται τα φαρικά δίκτυα-ασφαλή «μονοπάτια» για τα πλοία σε απόκρημνες ή επικίνδυνες ακτές, κοντά σε εισόδους λιμανιών. Συχνότατα, οι φάροι κατασκευάζονται μετά από κάποιο ναυάγιο. Στην Ελλάδα, χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του φάρου Αρμενιστή (Μύκονος), που κατασκευάστηκε το 1891, μετά το ναυάγιο του ατμόπλοιου Volta της Βρετανικής Τηλεγραφικής Εταιρείας.
Παρότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε ενδιαφερθεί για τη δημιουργία φάρων στην Ελλάδα, ο φωτισμός δεν επαρκούσε με αποτέλεσμα οι ακτές της Πελοποννήσου και των νησιών του Αιγαίου να αποτελούν μόνιμο κίνδυνο για τα διερχόμενα πλοία. Η ακριβής χρονολογία κατασκευής του πρώτου Ελληνικού φάρου δεν μας είναι γνωστή. Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι ο πρώτος φάρος κτίστηκε στην Αίγινα το 1827 όταν ο Καποδίστριας την όρισε πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους. Εκείνος ο πρώτος επίσημος ελληνικός φάρος, καταγραμμένος πλέον στους διεθνείς καταλόγους της εποχής του ίσως να μην ήταν τίποτε περισσότερο από ένα κινητό φανάρι, κρεμασμένο από ένα κοντάρι στην κορυφή του Αγίου Νικόλα του θαλασσινού, της μικρής εκκλησίας του λιμανιού της Αίγινας. Ακολουθεί η Τζια, όπου σε επαφή με την εκκλησία και εκεί του Αγίου Νικόλα, στο Βουρκάρι, σηκώνεται το πρώτο κτίσμα του φάρου το 1831, που αντικαταστάθηκε 30 χρόνια αργότερα από ένα νεότερο.
Ο πρώτος ελληνικός φάρος, με τη σύγχρονη σημασία του όρου και της λειτουργίας, κτίστηκε στη νησίδα Γάιδαρος του λιμανιού της Ερμούπολης το 1834, από τον δήμο της πόλης σε μία εντυπωσιακή κίνηση ανάδειξης του αναπτυσσόμενου λιμανιού. Είναι ο μοναδικός «επώνυμος» φάρος στην Ελλάδα, έργο ενός εκ των αρχιτεκτόνων της νεοκλασικής αυτής κυκλαδίτικης πόλης, του Βαυαρού Γιόχαν Ερλάχερ. Άλλος ένας φάρος πολύ κατώτερος ως προς την αρχιτεκτονική του από τον φάρο της Ερμούπολης, κτίστηκε την ίδια περίοδο, μεταξύ των ετών 1831 και 1835, στο παλιό λιμάνι των Σπετσών. Τα παλαιά φανάρια του λιμανιού του Πειραιά, που ήσαν τοποθετημένα στον προλιμένα και υπήρχαν ήδη από το τέλος της Τουρκοκρατίας, ξανακτίστηκαν το 1839. Τέλος στη νότια ακτή του επίνειου της πρωτεύουσας, στον κάβο Θεμιστοκλή –εκεί που σήμερα βρίσκεται η έδρα της Υπηρεσίας Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού, εμφανίζεται ένα μικρό φανάρι το 1837. Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια ακόμη μέχρι να κτιστεί το 1856, ο φάρος που φωτίζει μέχρι τις μέρες μας την είσοδο του λιμανιού του Πειραιά, επάνω στη νησίδα Ψυτάλλεια.
Το παράδειγμα της Ερμούπολης και των Σπετσών μιμήθηκαν τα επόμενα χρόνια, υψώνοντας λιθόκτιστους περιστροφικούς μηχανικούς φάρους τα περισσότερα νησιά του Αργοσαρωνικού και των Κυκλάδων. Αργότερα, μία άλλη ενότητα φάρων, κτίστηκε στις ακτές του Αιγαίου από την Οθωμανική διοίκηση. Κτίστηκαν από τη Γαλλική Εταιρεία Οθωμανικών Φάρων μεταξύ των ετών 1861 και 1912 και κάλυψαν τις ακτές και τα λιμάνια της Μακεδονίας, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τις Κρητικές ακτές.
Το 1863 το φαρικό δίκτυο στην Ελλάδα αριθμούσε 29 φάρους και φανούς, ενώ τον επόμενο χρόνο με την προσάρτηση των Ιονίων νήσων προστέθηκαν άλλοι 15 που είχαν κατασκευαστεί ήδη από το 1822 από τη Μεγάλη Βρετανία στην οποία ανήκαν μέχρι τότε τα Επτάνησα
Μέχρι το 1887, χρονολογία σταθμό για την ιστορία των Ελληνικών φάρων, προστέθηκαν άλλοι 25 φάροι και φανοί (σύνολο 49), πρώην Τούρκικοι, που αποκτήθηκαν με την προσάρτηση της Θεσσαλίας το 1881. Το 1887 επί Χαριλάου Τρικούπη θα ψηφιστεί ο νόμος «περί συστάσεως ταμείου φάρων» ο οποίος θα λύσει οριστικά όλα τα μέχρι τότε προβλήματα και θα δώσει νέα ώθηση στην ανάπτυξή τους.
Μετά τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-13 θα προστεθούν και άλλοι 35 φάροι και φανοί που είχαν κατασκευαστεί από τους Γάλλους για λογαριασμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με την ενσωμάτωση των «νέων Χωρών» στο Ελληνικό Κράτος και ο συνολικός αριθμός θα ανέλθει στους 193.
Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και λειτουργία του φαρικού δικτύου θα παίξει ο Στυλιανός Λυκούδης ο οποίος γεννήθηκε στη Σύρο το 1878 και υπηρέτησε στην υπηρεσία φάρων για περισσότερο από 50 χρόνια μέχρι και την αποστρατεία του το 1939. Έτσι κατά την 25ετία 1913-1936 με την αναδιοργάνωση της υπηρεσίας φάρων υπό την ευθύνη και την καθοδήγηση του Στυλιανού Λυκούδη θα προστεθούν άλλοι 191 πυρσοί, αριθμός αρκετά σημαντικός στην ολοκλήρωση του φαρικού δικτύου.
Από το 1830 οι ελληνικοί φάροι άρχισαν να φωτίζονται με πετρέλαιο. Έδιναν σταθερό φως ή φως σε αναλαμπές, για τις οποίες χρησιμοποιούνταν ωρολογιακός μηχανισμός που κουρδίζονταν κατά διαστήματα από το φαροφύλακα. Η λάμψη τους κάλυπτε 15 έως 25 ναυτικά μίλια. Από το 1915 πολλοί φάροι αντικατέστησαν το μηχανισμό πετρελαίου με μηχανήματα ασετυλίνης, που ήταν αυτόματα και πολύ πιο αξιόπιστα. Ο εφοδιασμός τους γίνονταν μια φορά το χρόνο. Όμως και αυτά τα μηχανήματα καταργήθηκαν λόγω υψηλού κόστους συντήρησης και λειτουργίας.
Στις απαρχές του Β΄ παγκοσμίου πολέμου η Ελλάδα είχε 388 πυρσούς και φάρους. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής οι φάροι θα υποστούν σημαντικές φθορές, αφού αποτελούσαν εύκολο και εμφανή στόχο τόσο στις αεροπορικές, όσο και στις ναυτικές επιδρομές. Μετά την απελευθέρωση, από του 388 φάρους και φανούς που υπήρχαν σε λειτουργία στις Ελληνικές θάλασσες βρέθηκαν να λειτουργούν μόνον 28.
Το 1945 άρχισε μία συστηματική προσπάθεια για την αποκατάσταση των ζημιών και το 1946 λειτουργούσαν ήδη 374 φάροι, φανοί και φωτοσημαντήρες. Σε μια προσπάθεια ανασυγκρότησής τους, επισκευάστηκαν αρκετοί, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις η αποκατάσταση των ζημιών δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Η ηλεκτροδότηση των φάρων ήταν η επόμενη μεγάλη εξέλιξη, δίνοντας μεγάλη ακτινοβολία με μικρό κόστος λειτουργίας.
Το φαρικό δίκτυο της χώρας μας σήμερα θεωρείται από τα μεγαλύτερα και πιο οργανωμένα στον κόσμο. Αυτό αποτελείται από 1431 φάρους, φανούς και φωτοσημαντήρες εκ των οποίων οι 57 είναι επιτηρούμενοι, ενώ οι 8 είναι μόνιμα επανδρωμένοι. Οι περισσότεροι λειτουργούν πλέον με ηλιακή ενέργεια που συλλέγεται από γεννήτριες και αποθηκεύεται σε συσσωρευτές.
Οι εξελίξεις των τηλεπικοινωνιών και περισσότερο στις δορυφορικές επικοινωνίες ήρθαν σαν χαριστική βολή για τους φάρους. Έως το 1980 η Υπηρεσία Φάρων απασχολούσε 320 φαροφύλακες οι οποίοι συντηρούσαν το δίκτυο και προλάμβαναν τις φθορές στα χτίσματα. Σταδιακά ο αριθμός των φαροφυλάκων τους μειώθηκε και σήμερα δεν ξεπερνούν τους 70. Αρκετοί φάροι έχουν υποστεί μεγάλες φθορές ή έχουν καταρρεύσει. Παρά το γεγονός ότι η Υπηρεσία Φάρων καταβάλλει προσπάθειες για τη συντήρησή τους, η έλλειψη απαιτούμενων κονδυλίων οδηγεί στη σταδιακή εγκατάλειψή τους.
ΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΩΝ ΦΩΤΕΙΝΩΝ ΓΙΓΑΝΤΩΝ
Ο φωτισμός των ακτών ήταν από την αρχαιότητα ένα πολύπλοκο πρόβλημα. Η πρώτη σκέψη ήταν να συντηρούνται στις ακτές μεγάλες φωτιές που να κατευθύνουν τα πλοία. Για να φαίνονται από μακριά, οι φωτιές αυτές άναβαν πάνω σε ψηλούς πύργους και συντηρούνταν καίγοντας ξύλα ή χρησιμοποιώντας λίπος ζώων και άλλες καύσιμες ύλες. Όμως οι βροχές και οι άνεμοι έσβηναν ακόμα και την πιο δυνατή φωτιά. Χρειάστηκε, επομένως, να βρεθεί ένα κάλυμμα για τη φωτιά.
Τη λύση έδωσε αρκετούς αιώνες μετά το γυαλί, που μπορούσε να προστατεύσει τη φλόγα χωρίς να μειώσει τη φωτεινότητά της. Όμως η καύσιμη ύλη έβγαζε πυκνό καπνό που κάλυπτε το γυάλινο κάλυμμα του φάρου και έκρυβε το φως του. Για πολλούς αιώνες οι φάροι φώτιζαν τη νύχτα τόσο αμυδρά που από μακριά έμοιαζαν με μικρά κεριά, τα οποία οι ναυτικοί έπρεπε να έχουν εξασκηθεί για να μπορούν να διακρίνουν. Επιπλέον, υπήρχε πάντα πρόβλημα εφοδιασμού τους και αποθήκευσης της καύσιμης ύλης. Φυτικά λάδια και ιχθυέλαια χρησιμοποιούνταν μέχρι τον 18ο αιώνα ως καύσιμη ύλη στους φάρους, καθώς, παρά το υψηλό τους κόστος, προσέφεραν καλύτερο αποτέλεσμα.
Ο φωτισμός των φάρων δεν είχε μεγάλη απόδοση μέχρι το 1780 όταν ο Ελβετός μηχανικός Aime Argand εφεύρε τον καυστήρα–λάμπα πετρελαίου που φέρει το όνομα του. Ο καυστήρας αυτός χρησιμοποιούσε ένα φυτίλι από το οποίο εξατμίζονταν το πετρέλαιο. Ο καυστήρας αυτός αργότερα προσαρμόσθηκε για χρήση στο φωτισμό με φωταέριο ενώ το 1901 ο Arthur Kitson κατασκεύασε έναν καυστήρα μέσα στον οποίο το πετρέλαιο εξατμίζονταν σ’ένα χάλκινο σωλήνα . Το σχέδιο του Kitson βελτιώθηκε από τον David Hood το 1921, αυτός ο τύπος καυστήρα χρησιμοποιήθηκε ως τις μέρες μας,όταν δεν ήταν εφαρμόσιμο το ηλεκτρικό ρεύμα .
Η μεγάλη εφεύρεση , που έλυσε οριστικά το πρόβλημα του φωτισμού των φάρων, ήταν η λυχνία [Fresnel]. Ο Γάλλος φυσικός Φρενέλ χρησιμοποίησε τους λεγόμενους καταδιοπτρικούς δακτυλίους, πετυχαίνοντας τη διάθλαση και ανάκλαση του φωτός μέσα από πολύπλοκα γυάλινα πρίσματα. Έτσι με μια μικρή αρχικά εστία φωτός, ο φάρος απέκτησε μια ισχυρή φωτεινή δέσμη που έφτανε μίλια μακριά. Με τη χρήση του πετρελαίου, από τα μέσα του 18ου αιώνα, ο ένας φάρος μετά τον άλλο αντικαθιστούν τα μηχανήματά τους.
Οι απαιτήσεις όμως της ασφαλούς ναυσιπλοΐας για ανεγέρσεις φάρων σε δυσπρόσιτες περιοχές όπως οι ύφαλοι, οι σκόπελοι, οι βραχονησίδες κ.α. και η ανάγκη επάνδρωσης των φάρων αυτών, οδήγησε την έρευνα στην κατασκευή φωτιστικών μηχανημάτων που δεν απαιτούσαν την καθημερινή ανθρώπινη παρουσία. Έτσι το 1911 η Σουηδική εταιρία AGA παρουσίασε μια τέτοια συσκευή που λειτουργούσε με αέριο ασετυλίνης. Η συσκευή αυτή άναβε αυτόματα τη νύχτα και τις μέρες με πυκνή συννεφιά και έσβηνε πάλι αυτόματα όταν υπήρχε επαρκής ορατότητα. Την περίοδο 1913-1916 εγκαταστάθηκαν εγκαταστάθηκαν 25 τέτοιοι αυτόματοι φάροι σε ισάριθμες περιοχές της χώρας μας.
Από το 1946 έχουμε τη χρήση του ηλεκτρικού ρεύματος στη λειτουργία των φάρων, εκεί όπου τα κτίσματα ήταν προσιτά και η ηλεκτροδότησή τους ήταν εύκολη. Τα τελευταία χρόνια σταδιακά εγκαταλείπεται και η ηλεκτρική ενέργεια και αντικαθίσταται με φωτοβολταϊκά στοιχεία που μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια σε ηλεκτρική.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
Όταν ταξιδεύεις νύκτα στη θάλασσα, τότε καταλαβαίνεις τι σημασία μπορεί να έχει ένα φωτάκι μίλια μακριά. Είναι η παρηγοριά στο ζοφερό σκότος, είναι η συντροφιά στην απεραντοσύνη της θάλασσας, είναι η προστασία και η καθοδήγηση. Ο φάρος αναβοσβήνει δηλώνοντας την ταυτότητά του και συγχρόνως ανοιγοκλείνει το μάτι του προσωπικά για τον καθένα που τον κοιτά. Αναβοσβήνει ο φάρος λες και επιμένει να θυμίζει την αέναη πάλη του ανθρώπου με την θάλασσα, να θυμίζει την αυθεντικότητα των δυσκολιών του ταξιδιού, την υπενθύμιση του ορόσημου.
Μια βόλτα στους φάρους της Ελληνικής Γης είναι συναρπαστική. Και όταν η βόλτα γίνεται με το σκοτάδι, νιώθεις ακριβώς τι σημαίνει ο φάρος για τους ναυτικούς και κατανοείς γιατί χρησιμοποιούμε τη λέξη ''φάρος'' όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση στο φως που λάμπει μέσα στο σκοτάδι... Γιατί η ακτίνα του φωτός είναι η ελπίδα μέσα στη σκοτεινιά, είναι ο ήλιος μετά τη νύχτα, είναι η εικόνα της σιωπής και της μοναξιάς, που σπάει από το φως της γνώσης και της αίσθησης του ''ανήκειν''!
Οι Ελληνικές ακτές, μήκους 18.400 χιλιομέτρων, είναι γεμάτες παγίδες, νησιά και βράχους. Έχουν καταμετρηθεί τρεις χιλιάδες νησιά και βραχονησίδες, αμέτρητοι ύφαλοι κάτω απ' την επιφάνεια της θάλασσας, και σκόπελοι που μόλις ξεπροβάλλουν στην επιφάνεια. Όλα αυτά αποτελούν θανάσιμες παγίδες, ειδικά τη νύχτα για τους ναυτικούς. Γι αυτό οι φάροι ήταν πάντα σήμα κατατεθέν σε κάθε κοντινή και απομακρυσμένη περιοχή της χώρας. Οι φάροι αποτελούν ένα σημαντικό βοήθημα στους ναυτιλλόμενους. Χαρακτηρίζουν τοπία, έχουν αρχιτεκτονική αξία, αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία της ναυσιπλοΐας. Σκορπίζουν το φως τους μέσα στο σκοτάδι της νύχτας και δείχνουν στα καράβια τη σωστή κατεύθυνση που πρέπει να πάρουν για να μπουν στα λιμάνια. Ακόμη προειδοποιούν τα πλοία για τον κίνδυνο που διατρέχουν από τους βράχους .
Το ελληνικό φαρικό δίκτυο θεωρείται από τα μεγαλύτερα, τα πυκνότερα και τα πιο οργανωμένα στον κόσμο. Με τέτοια μεγέθη και με τόσα νησιά και νησιώτικα συμπλέγματα, χρειαζόταν ένα σύστημα φωτισμού των θαλασσών για την ασφαλή ναυσιπλοΐα. Η χρησιμότητα της ανάπτυξης και λειτουργίας των φάρων φαίνεται και από το μεγάλο κοινωνικό έργο που επιτελεί:
Συντελεί αποφασιστικά στην ασφάλεια της ναυσιπλοΐας προφυλάσσοντας ανθρώπινες ζωές και πλωτά μέσα, με το να κατευθύνει τα πλοία σε σωστές πορείες και με ασφαλή προσέγγιση στα λιμάνια. Για κάθε ναυτικό, "φάρος" σημαίνει ελπίδα, αισιοδοξία και ασφάλεια της ρότας του.
Συντελεί στην αποφυγή οποιασδήποτε καταστροφής εξ' ατυχήματος ή ρύπανσης του θαλασσίου οικοσυστήματος που ως γνωστόν έχουν ολέθριες συνέπειες στις παράκτιες περιοχές, τον τουρισμό, την αλιεία και την εν γένει οικονομική δραστηριότητα των περιοχών.
Οι Φαροφύλακες και τα Φαρόπλοια ως εκ της αποστολής τους και στο μέτρο των δυνατοτήτων τους, περισυνέλεξαν ναυαγούς ή ρυμούλκησαν ακυβέρνητα σκάφη ενημερώνοντας και συνδράμοντας τις αρμόδιες αρχές.
Τέλος η σημασία της παρουσίας του Φαροφύλακα σε παραμεθόριες περιοχές ήταν και παραμένει εξαιρετικά σημαντική. Η καθημερινή έπαρση της σημαίας και ο έλεγχος του χώρου που επιτηρεί, αποτελούν εθνική υπηρεσία υψίστης σημασίας.
Γι αυτό το λόγο αποτελεί χρέος όλων μας, αλλά και του καθενός ξεχωριστά, να συνδράμουμε στη συντήρηση, αποκατάσταση και αναπαλαίωση όλων των ελληνικών φάρων για να παραδοθούν στις επόμενες γενιές ατόφιοι, δείγματα μιας ανεπανάληπτης εποχής μακράν της αυτοματοποιήσεως, αναπόσπαστα στοιχεία των θαλασσών της Ελλάδας, της ναυτικής μας παράδοσης και πειστήρια παρελθοντολογικής τεχνολογίας απόλυτα συζευγμένης με τη θάλασσα και τη ναυσιπλοΐα. Στη χώρα με το άπλετο φως και την διαφανή ατμόσφαιρα, είναι πολύ πρόσφατη η ιστορία των φάρων για να την αφήσουμε στην ομίχλη της άγνοιας, στο ημίφως της ημιμάθειας. Ίσως ήρθε η ώρα να φωτίσουμε εμείς τους φάρους, ώστε αυτά τα σύμβολα να μην χαθούν αλλά αντίθετα να εξακολουθούν να φωτίζουν τα πλοία στη θάλασσα, το παρελθόν στους νεότερους, τη παράδοσή μας, τη ψυχή μας.
Oι πέτρινοι φάροι της χώρας μας είναι κτίρια που φτιάχτηκαν για να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένες ανάγκες της ναυσιπλοΐας. Πρώτο λόγο στη σχεδίασή τους είχε η λειτουργικότητα και η αντοχή στις καιρικές συνθήκες και το χρόνο. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία η αισθητική τους βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα. Σήμερα πολλοί από αυτούς λειτουργούν σαν μουσεία και ειδικά αυτοί που βρίσκονται μέσα η κοντά σε αστικές περιοχές αποτελούν πραγματικά στολίδια για την πόλη τους π.χ. ο φάρος της Αλεξανδρουπόλεως, των Χανίων , στο Ρέθυμνο , στην Ρόδο και αλλού, οι οποίοι είναι μερικοί από τους πλέον πολυφωτογραφημένους ελληνικούς φάρους.
Οι πέτρινοι φάροι της Ελλάδας είναι ζωντανά μουσεία, και προσελκύουν τον επισκέπτη. Ευτυχώς που υπάρχει και η Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού, που μαζί με το ΑΠΘ, ενδιαφέρονται και προσπαθούν να αποκαταστήσουν και να διασώσουν αυτά τα μνημεία. Τον Ιούνιο του 2013, στη χώρα μας προγραμματίστηκε να γίνει το παγκόσμιο συνέδριο φάρων, την ώρα που μόλις 58 από τους 141 φάρους συντηρούνται τακτικά από την Υπηρεσία Φάρων, ενώ οι υπόλοιποι είναι σε πολύ κακή κατάσταση. «Κάθε φάρος είναι ένα μικρό μουσείο του εαυτού του», λένε τα στελέχη της Υπηρεσίας Φάρων.
Το 2007 είχε ξεκινήσει μια σημαντική προσπάθεια για να αποκατασταθούν αυτά τα πέτρινα κτίσματα, που είναι κατασκευασμένα από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού και είναι όλα μνημεία. Ωστόσο, η Πολιτεία ποτέ δεν είχε τη διάθεση να ενστερνιστεί το όραμα των ανθρώπων του Πολεμικού Ναυτικού, των τοπικών κοινωνιών και των αρμόδιων επιστημόνων. Αυτό αποδεικνύει η απροθυμία με την οποία οι υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού προχωρούν σε χαρακτηρισμούς των φάρων ως διατηρητέων. Πολυετείς καθυστερήσεις και... αναχώματα είχαν ως αποτέλεσμα μέχρι σήμερα να είναι χαρακτηρισμένοι ως διατηρητέοι μόλις 33 πέτρινοι φάροι, ενώ εκκρεμούν αποφάσεις χαρακτηρισμού για πολλούς άλλους επί διετία...
Η αρχή της αξιολόγησης των ελληνικών φάρων ως μνημείων έγινε το 2007. Τότε μέσω του προγράμματος EC Pharos, το ΑΠΘ και συγκεκριμένα το Εργαστήριο Δομικών Υλικών της Πολυτεχνικής Σχολής, μελέτησαν τους ελληνικούς φάρους και πρότειναν τα υλικά και τις μεθόδους αποκατάστασής τους, διότι τα μνημεία χάνονταν, εξαιτίας των φθορών, το ένα μετά το άλλο και μόνον επισκέψιμα δεν ήταν. Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου προγράμματος (συμμετείχαν Αγγλία, Ιταλία, Νορβηγία, Κύπρος) αποκαταστάθηκε πιλοτικά ο φάρος του Αγγελοχωρίου Θεσσαλονίκης, που παραμένει από τα καλύτερα δείγματα και είναι προσβάσιμος για τους πολίτες, ένα στολίδι για την περιοχή. Από τότε, η Υπηρεσία Φάρων προσπάθησε να προωθήσει τις αποκαταστάσεις με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, ώστε να σωθούν όλοι οι ελληνικοί φάροι. Το... δρόμο του Αγγελοχωρίου ακολούθησε και ο φάρος στην Κασσάνδρα.
Παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια, παρά την οικονομική κρίση, σήμερα είναι υπό αποκατάσταση πέντε φάροι σε όλη τη χώρα (Τρίκερι, Κόγχη Σαλαμίνας, Αγιος Ηλίας Αμοργού, Κοκκινόπουλο Ψαρών, Μονεμβασιά). Αυτές οι αποκαταστάσεις περιμένουν την έγκριση των κονδυλίων από το ΕΣΠΑ. Την τελευταία τετραετία, η Υπηρεσία Φάρων κατόρθωσε να αποκαταστήσει, χάρη στην αυταπάρνηση των στελεχών της, συνολικά 14 φάρους [ Σπέτσες, Βρυσάκι Λαυρίου, Μελαγκάβι Κορινθιακού, Ψαρομύτα, Οθωνοί, Πρασονήσι Ρόδου, Υψηλή Καστελόριζου, Πασσάς Οινουσών, Φάσσα Άνδρου, Λιθάρι Σκύρου, Ακρωτήρι Σαντορίνης, Σουσάκι Αργοσαρωνικού] - οχτώ με ίδιους πόρους, τρεις με κονδύλια της τοπικής αυτοδιοίκησης και του ΕΣΠΑ και τρεις με δωρεές του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη [Φάροι Ταίναρου, Μαλέα και Ντάνα]. Παράλληλα το ΓΕΝ έδωσε την άδεια στην Αναπτυξιακή Εταιρεία Αμβρακικού για την επισκευή και αναπαλαίωση του φάρου Κόπραινας Άρτας η οποία και ολοκληρώθηκε και ο φανός λειτουργεί ως ναυτιλιακό βοήθημα και ως Μουσείο.
Οι φάροι είναι νεότερα μνημεία, που χάνονται εξαιτίας της αδιαφορίας των υπόλοιπων φορέων της ελληνικής Πολιτείας. Συνολικό σχέδιο αποκατάστασης και αξιοποίησής τους δεν υπήρξε ποτέ. Άλλωστε, είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ η Υπηρεσία Φάρων κατέθεσε πρόταση το 2007, για αποκατάσταση 50 φάρων μέσω του ΕΣΠΑ, στην πορεία συρρίκνωσαν την πρόταση κάνοντας λόγο για αποκατάσταση 46, μετά 12 και στο τέλος χρηματοδοτήθηκε η αποκατάσταση μόλις πέντε, όπως προαναφέρθηκε. Οι αρμόδιοι της Υπηρεσίας Φάρων κάνουν έκκληση για να βρεθούν οι απαιτούμενοι πόροι ώστε να μη χαθούν αυτά τα μοναδικά μνημεία της πατρίδας μας. Σήμερα, σε πολλούς από αυτούς τους φάρους δεν υπάρχει καν πρόσβαση. Δεν θέλουν να αλλοιωθεί το τοπίο. Θέλουν να διατηρηθεί κάθε φάρος και να βελτιωθεί η δυνατότητα πρόσβασης, διατηρώντας παράλληλα και τα χαρακτηριστικά του άμεσου περιβάλλοντός του. Η χρηστικότητα των φάρων παραμένει, αλλά εξασθενεί. Δεν μπορούμε όμως να αφήνουμε στην τύχη τους τόσο αξιόλογα μνημεία……
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΦΑΡΩΝ
Στις περισσότερες χώρες η ιδέα που έχει επικρατήσει είναι η μετατροπή των φάρων σε ναυτικά μουσεία , αλλά δεν είναι λίγοι εκείνοι οι φάροι που έχουν πουληθεί σε ιδιώτες για διάφορες χρήσεις. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα του πρώτου αγγλικού φάρου Burnham-on-Sea που έγινε πλήρως αυτοματοποιημένος, ο οποίος πουλήθηκε σε ιδιώτη και μετατράπηκε σε κατοικία. Ο φάρος αυτός που βρίσκεται στο κανάλι του Μπρίστολ χτίστηκε το 1830 και είναι ένας κυκλικός πύργος 33 μέτρων, με επτά πατώματα και ενσωματωμένη στο κατώτατο σημείο του την κατοικία του φαροφύλακα. Το 1996 ο φάρος τέθηκε σε δημοπρασία και οι τρέχοντες ιδιοκτήτες τον μετέτρεψαν σε ενιαία κατοικία.
Άποψη δική μας πάντως είναι, ότι δεν πρέπει επ' ουδενί τρόπο να πουληθούν οι φάροι σε ιδιώτες, αλλά να βρεθούν τρόποι χρηματοδότησης της αναπαλαίωσής τους και να αποδοθούν στη χρήση του κοινού. Μπορούμε να προτείνουμε νέους τρόπους εναλλακτικής χρήσης των φάρων προκειμένου να μην εγκαταλειφθούν, όπως :
1. Τουριστική εκμετάλλευση με:
Ασφαλή πρόσβαση των επισκεπτών μέσω ξηράς και θάλασσας.
Διευθέτηση του περιβάλλοντος χώρου του φάρου.
Αξιοποίηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος.
Ανάδειξη των πολιτιστικών αξιών της περιοχής με ειδικές διαδρομές-επισκέψεις χώρων.
Λειτουργία έκθεσης στο κύριο σώμα του φάρου σχετικά με την ιστορία των φάρων και την τυπολογική, τεχνολογική τους εξέλιξη.
Δημιουργία εκθεσιακού χώρου-μουσείο- ή άλλου χώρου προσέλκυσης κοινού-ενυδρείο- στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το φάρο.
2. Φιλοξενία - Σε σχέση με τον τουρισμό μια άλλη πρόταση θα ήταν , να μετατραπούν τα «φαρόσπιτα» σε ξενώνες διαμονής . Πολλοί από τους φίλους των φάρων, ανάμεσα σ΄αυτούς κι εμείς, θα θεωρούσαν μαγευτική την διαμονή σε ένα φάρο.
3. Εκπαιδευτικούς σκοπούς - Οι φάροι θα μπορούσαν να είναι πρότυπα εκπαιδευτικά κέντρα Ναυτικών σπουδών.
4. Επιστημονικές έρευνες (θαλασσίων ερευνών).
5. Κέντρα κατάδυσης.
6. Μετεωρολογία - εγκατάσταση μετεωρολογικών σταθμών.
7. Επιτήρηση θαλάσσιας κίνησης - συστήματα Vessel Traffic Management Systems.
8. Εθνικά ναυτικά μουσεία και πολιτιστικά κέντρα.
Όπως και να έχει πρέπει όλοι να βάλουμε τα δυνατά μας έτσι ούτως ώστε τα πολιτιστικά αυτά μνημεία του τόπου μας , να συνεχίσουν να μας δείχνουν το δρόμο μέσα στις τρικυμίες , και να αποτελούν σύμβολα πορείας και προορισμού.
Γιατί όσο υπάρχουν φάροι το ταξίδι θα συνεχίζεται.......
Η ΓΟΗΤΕΙΑ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ
Οι φάροι πάντα ασκούσαν μία διαρκή γοητεία στους ανθρώπους, είτε ήτανε στεριανοί, είτε θαλασσινοί. Δεν έχουν μόνο ενδιαφέρον σαν αρχιτεκτονικά κτίσματα, αλλά διαπερνώντας το σκοτάδι με το φως τους, είναι σημεία αναφοράς για τους ναυτιλλόμενους και μεταφορικά για το ανθρώπινο πνεύμα. Ο συμβολικός χαρακτήρας των φάρων για τους στεριανούς συμπυκνώνει την ουσία της απομόνωσης και της μοναξιάς, για τους ναυτιλλόμενους την ελπίδα και τη "σιγουράντζα" του σωστού προσανατολισμού της "ρότας" τους.
Aν είναι αλήθεια ότι η ναυτοσύνη αποτελεί θεμέλιο της εθνικής συνείδησης, ο φάρος, με την ιδιότυπη σχέση επικοινωνίας που εξασφάλιζε ανάμεσα στον ταξιδευτή και τον προορισμό του, αποτελεί ένα από τα σύμβολά της. Έτσι, στους ναυτικούς ο φάρος ήταν σημείο αναφοράς της πορείας τους, καθώς και συντροφιά, γιατί το φως του σήμαινε την παρουσία κάποιων ανθρώπων εκεί, που και αυτοί με τον δικό τους τρόπο τους συμπαραστέκονταν για το «καβατζάρισμα» του κάβου. Kαι οι κάβοι είχαν ιστορία. Oι κάβοι είναι σημεία, είναι κορυφές ξηράς στη θάλασσα. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που φτιάχτηκαν φάροι σε σημεία μεγάλων ναυαγίων. Aντίθετα, είναι πολλές οι περιπτώσεις πραγματικού ανθρώπινου αγώνα για να κρατηθεί άσβεστο κατά τη νύκτα με πολύ δύσκολες συνθήκες το φως του φάρου. H μετατροπή του ανθρώπινου μόχθου και αγώνα σε ΦΩΣ για προστασία πάλι του ανθρώπου που θαλασσοταξιδεύει είναι το στοιχείο που κάνει το φάρο ΣYMBOΛO. Kάνει το φάρο να στέκει ως ορόσημο και τιμή για κάθε τόπο που τον έχει. Kαι το ταξίδι συνεχίζεται...
H τεχνολογία εξελίσσεται και οι φάροι δέχονται κάθε φορά και τα νέα τεχνικά επιτεύγματα. Σαν ένα αυτόνομο τεχνολογικό επίτευγμα ο φάρος και τα στοιχεία που τον αποτελούν, σιγά - σιγά με την πάροδο του χρόνου και των νέων εφαρμογών εμπλουτίζεται με τη νέα τεχνολογία και μετατρέπεται σε επανδρωμένο εργαλείο με αυτόματα συστήματα. Έτσι οι φάροι απογυμνώνονται από το ανθρώπινο στοιχείο και σήμερα, πλην ελαχίστων, στέκουν έρημοι φωτίζοντας ακόμα τα περάσματα, μα στέλνοντας ένα επιθανάτιο φως ειδοποιώντας ότι το θαυμαστό κτιριακό κέλυφος τους καταστρέφεται φορτισμένο από τον αιώνιο ανθρώπινο αγώνα για πολιτισμό. Γιατί οι Φάροι είναι πολιτισμός.
Αν και οι φάροι έχουν αυτοματοποιηθεί και η ανθρώπινη παρουσία είναι απούσα, από αυτό το φωτάκι στο μαύρο ορίζοντα της θαλασσινής νύχτας, πάντα είναι παρούσα η αίσθηση ότι εκεί είναι κάποιος που ξενυχτά για να μας βοηθήσει να κρατήσουμε σωστά την πορεία. Είναι ανάγκη να μοιραστούμε τις δυσκολίες της φουρτούνας, της κούρασης, της βάρδιας, της αβεβαιότητας του υγρού στοιχείου.
Ο φάρος αναβοσβήνει δηλώνοντας την ταυτότητά του και συγχρόνως ανοιγοκλείνει το μάτι του προσωπικά για τον καθένα που τον κοιτά. Αναβοσβήνει ο φάρος λες και επιμένει να θυμίζει την αέναη πάλη του ανθρώπου με τη θάλασσα, να θυμίζει την αυθεντικότητα των δυσκολιών του ταξιδιού, την υπενθύμιση του ορόσημου. Αναρωτιόμαστε μήπως βρισκόμαστε σ' ένα χρονικό σημείο που μπορεί να χρειαζόμαστε να προσδιορίσουμε τη θέση μας, μέσα από την προσέγγιση στις ζωές ανθρώπων και επαγγελμάτων μιας εποχής μόλις πίσω μας. Αναρωτιόμαστε μήπως τώρα χρειαζόμαστε να πλησιάσουμε τους φάρους, να τους συναντήσουμε και να μας διηγηθούν για πράγματα που μόλις πέρασαν. Μήπως χρειάζεται να φωτίσουμε περισσότερο την ιστορία της ναυτοσύνης μας. Οι φάροι είναι εκεί από τότε που έγιναν. Ακίνητοι και αέναοι στο καθήκον τους. Ακίνητοι και ζωντανοί! Μνήμη και Παρουσία. Οι φάροι που συνδέθηκαν με ζωές ανθρώπων όπως φτάνουν μέχρι τις μέρες μας. Ένα ταξίδι - μια γνωριμία - για τον καθένα μας ξεχωριστά.
Το δίκτυο Φάρων της Ελλάδας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου